مطالعه تطبیقی راجع به جرم اقتصادی ربا در حقوق ایران و مصر

عنوان	مطالعه تطبیقی راجع به جرم اقتصادی ربا در حقوق ایران و مصر
رشته	حقوق اقتصادی
دانشجو	سیداحمد حسینی
استاد راهنما	حسن مرادی
استاد مشاور	سیدمنصور میرسعیدی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۸
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

مطالعه تطبیقی راجع به جرم اقتصادی ربا در حقوق ایران و مصر عنوان پایان نامه ای است که توسط سیداحمد حسینی، با راهنمایی حسن مرادی و با مشاوره سیدمنصور میرسعیدی در سال ۱۳۸۸ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

پدیده ربا به واسطه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و فردی اش در نظام حقوقی اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و به تبع آن نظام حقوقی ایران نیز درصدد برخورد کیفری با آن برآمده و برای مرتکبین آن مجازات تعیین کرده است . در حقوق جزای مصر نیز دو عنوان قرض دادن به سود فاحش با سوء استفاده از ضعف و : مجرمانه درارتباط با اخذ بهره در قرض وجه نقد جعل شده است که عبارتند از . اعتیاد به قرض دادن به سود فاحش و هوی و هوس قرض گیرنده جرم اقتصادی به اقدامات مخالف با سیاست های اقتصادی دولت یا معارض و مخل در فعالیت های سالم اقتصادی اطلاق می گردد که در سیستم اقتصادی دولت آثار سوء کلان و وسیع از خود به جای می گذارد.مبارزه با ثروت های نا مشروع ناشی از ربا و حذف بهره از فعالیت موسسات مالی و بانکی را می توان از سیاست های کلان اقتصادی جمهوری اسلامی ایران دانست . جرم ربا در تعارض و تقابل با سیاست های مذکور است و اگر به صورت کلان و عمده انجام شود در روند فعالیت قانونمند موسسات مالی و بانکی اخلال ایجاد می کند ، در نتیجه این جرم در حقوق ایران از مصادیق جرایم اقتصادی محسوب می شود . اما قانونگذار مصری در جرم انگاری ربا اهداف کلان اقتصادی را در نظر نداشته بلکه به دنبال اغراض کم اهمیت تری از جمله " حمایت از افراد ضعیف النفس " و " استقرار حسن نیت " در معاملات بوده است ، بنابراین می توان گفت جرم ربا در حقوق مصر از مصادیق جرایم اقتصادی محسوب نمی شود .

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱بخش اول : کلیات و مفاهیم ۷فصل اول : ربا ، منابع و مبانی جرم انگاری آن ۷ مبحث اول : تعریف ربا ۷ گفتار اول : تعریف لغوی ربا ۷ گفتار دوم : تعریف اصطلاحی ربا ۷ بند اول : تعریف اصطلاحی ربا در فرهنگ ها ۷ بند دوم : تعریف اصطلاحی ربا در فقه شیعه ۸ گفتار سوم : تعریف جرم ربا از دیدگاه حقوق موضوعه ۱۰ بند اول : تعریف ربا در حقوق ایران ۱۰ بند دوم : تعریف ربا در حقوق مصر ۱۱ مبحث دوم : پیشینه پیدایش ربا ۱۴ گفتار اول : ربا در تمدنهای بزرگ جهان ۱۴ بند اول : ربا در ایران ۱۴ بند دوم : ربا در چین ۱۵ بند سوم : ربا در مصر ۱۵ بند چهارم : ربا در روم باستان۱۵ بند پنجم : ربا در عربستان قبل از اسلام ۱۶گفتار دوم : ربا در ادیان آسمانی ۱۸ بند اول : ربا در آیین یهود ۱۸ بند دوم : ربا در آیین مسیح ۱۹گفتار سوم : پیشینه ربا در حقوق موضوعه ایران ۲۰مبحث سوم : منابع جرم انگاری ربا

بند اول : کتاب ۲۲ بند دوم : سنت ۲۵ بند سوم : اجماع ۲۸ بند چهارم : عقل ۲۹مبحث چهارم : مبانی و فلسفه جرم انگاری ربا ۳۱گفتار اول : حکمت ، فلسفه و مبانی جرم انگاری ربا در حقوق ایران ۳۱ بند اول : نقش حکمت در استنباط احکام ۳۱ بند دوم : حکمت های منصوص حرمت ربا ۳۲

– ربا ظلم است ۳۲ ۲– ربا مانع احسان و نیکوکاری است ۳۳ ۳– ربا موجب فساد و نابودی اموال است ۳۳ ۴– ربا موجب ترک تجارت و روی گردانی از حلال است ۳۳ بند سوم : حکمت های غیر منصوص حرمت ربا

۱– طبیعت قرض با سود دهی منافات دارد ۳۳ ۲– ربا مستلزم غبن فاحش است ۳۴ ۳– سرمایه به خودی خود سودآور نیست ۳۵ بند چهارم : نتیجه گیری ۳۶گفتار دوم : فلسفه و مبانی جرم انگاری ربا در حقوق مصر ۳۷ بند اول : سوء استفاده از ضعف نفس و هوی و هوس قرض گیرنده و انعقاد قرض به سودی بیش از حد مجاز قانونی ۳۹ بند دوم : اعتیاد به قرض دادن به سود غیرمجاز ۳۹فصل دوم : جرم اقتصادی و جایگاه ربا به عنوان جرم اقتصادی ۴۱ مبحث اول : جرم اقتصادی از دیدگاه حقوق بین المللی ۴۲ گفتار اول : تعریف جرم اقتصادی از دیدگاه حقوق بین المللی ۴۲ گفتار دوم : ویژگیهای جرایم اقتصادی از دیدگاه حقوق بین المللی ۴۵مبحث دوم : شناخت جرایم اقتصادی از دیدگاه حقوق داخلی ۴۷ گفتار اول : تعریف جرایم اقتصادی از دیدگاه حقوق داخلی ۴۷ گفتار دوم : ویژگیهای جرم اقتصادی در مقایسه با جرایم مالی ۵۱ بند اول : تفاوت در موضوع ۵۱ بند دوم : تفاوت در واکنش های عدالت کیفری

بند سوم : تفاوت در کیفیت وقوع جرم و مرتکبین

بند چهارم : تفاوت در منشاء و مبنای جرم ۵۳مبحث سوم : آثار و پیامدهای جرایم اقتصادی ۵۳مبحث چهارم : دلایل شناخت ربا به عنوان جرم اقتصادی ۵۵بخش دوم : ارکان و عناصر ربا در حقوق ایران و مصر ۵۹فصل اول: رکن قانونی ربا در حقوق ایران و مصر ۵۹مبحث اول : رکن قانونی ربا در حقوق ایران ۵۹ بند اول : سیر قوانین مرتبط با ربا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ۶۰ ۱– قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۶۰ ۱–۱: اصل چهل و سوم قانون اساسی ۶۱ ۲–۱: اصل چهل و نهم قانون اساسی ۶۱ ۲– قانون نحوه اجرای اصل

قانون اساسی ۶۲ ۳– ماده

قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۵/۹/۱۳۶۷ ۶۵ بند دوم : عنصر قانونی جرم ربا در حقوق کیفری ایران ۶۸مبحث دوم : عنصر قانونی ربا در حقوق مصر ۶۸فصل دوم : رکن مادی ربا در حقوق ایران و مصر ۶۹مبحث اول : موضوع جرم ۶۹گفتار اول : موضوع ربا در فقه شیعه ۶۹ بند اول : پول ۷۰ ۱– تعریف پول ۷۰ ۲– دوره های تحول پول ۷۱ ۳– دوره های دگرگونی پول کاغذی ۷۲ ۴– نقش و ماهیت پول ۷۲ ۵– خرید و فروش اسکناس از نظر فقهای امامیه ۷۴ بند دوم : کالا ۷۷ ۱– شرایط کالاهای موضوع ربا ۷۷ ۱–۱ : همجنس بودن کالاهای مورد معامله ۷۷ ۱–۱–۱ : بیان شرط و دلایل آن ۷۷ ۲–۱–۱ : معیار شناسایی کالاهای همجنس

۳–۱–۱ : بررسی ماهیت معیارها ۷۹ ۴–۱–۱ : کاستیهای معیارها ۸۰ ۵–۱–۱ : معیار برگزیده ۸۰ ۶–۱–۱ : کالاهای همجنس در روایات ۸۱ ۲–۱ : مکیل و موزون بودن کالاهای هم جنس ۸۱ ۱–۲–۱ : بیان شرط و دلایل آن ۸۱ ۲–۲–۱: معیار مکیل و موزون ۸۲ الف : معیار مشهور ۸۲ ب : طرح معیار جدید با بررسی کاستیهای معیار مشهور ۸۲ ۳–۲–۱ : ربا در کالاهای شمارشی ۸۴ الف : دیدگاه جریان مطلق ربا در کالاهای شمارشی ۸۴ ب : دیدگاه جریان ربای نسیه در کالاهای شمارشی ۸۴ ج : دیدگاه عدم جریان مطلق ربا در کالاهای شمارشی ۸۵ د : نتیجه گیری ۸۶گفتار دوم : موضوع ربا در حقوق موضوعه ایران ۸۸گفتار سوم : موضوع ربا در حقوق مصر ۸۸مبحث دوم : فعل مرتکب جرم ۸۹گفتار اول : لزوم انعقاد قرارداد ۸۹ بند اول : انواع قراردادهای موجب ربا از دیدگاه فقه شیعه ۸۹ ۱– عقد قرض ۹۰ ۱–۱ : مفهوم ربای قرضی ۹۰ ۲–۱ : ادله حرمت ربای قرضی ۹۱ ۳–۱ : انواع قرض از دیدگاه اقتصادی ۹۲ ۱–۳–۱ : قرض مصرفی ( استهلاکی ) ۹۲ ۲–۳–۱ :قرض تولیدی ۹۲ ۴–۱ : دامنه ی ربای قرضی از دیدگاه فقه شیعه ۹۲ ۱–۴–۱ : دیدگاه انحصاری ربای قرضی در وام مصرفی ۹۲ ۲–۴–۱ : دیدگاه گسترش ربای قرضی به وام تولیدی ۹۳ ۳–۴–۱ : تحلیل مسیله همراه با بررسی دلایل دیدگاه دوم ۹۶ ۵–۴–۱ : تحلیل نهایی ۹۸ ۲– عقد معاوضه ۱۰۰ ۱–۲ : مفهوم ربای معاوضی ۱۰۰ ۲–۲ : گونه های ربای معاوضی ۱۰۰ ۱– ۲–۲ : ربای معاوضی توام با زیادی عینی ۱۰۰ ۲–۲–۲ : ربای معاوضی توام با زیادی حکمی ۱۰۰ ۳–۲ : ادله حرمت ربای معاوضی ۱۰۰ ۴–۲ : ماهیت حرمت ربای معاوضی ۱۰۱ ۵–۲ : دامنه ربای معاوضی ۱۰۲ ۱–۵–۲ : گسترش ربای معاوضی به همه معاوضات ۱۰۳ ۲–۵–۲ : انحصار ربای معاوضی در بیع ۱۰۴ ۳–۵–۲ : نتیجه گیری ۱۰۵ بند دوم : انواع قراردادهای موجب ربا از دیدگاه حقوق ایران ۱۰۶ ۱– جریان ربا در قرض های تولیدی و مصرفی ۱۰۶ ۲– جریان ربا در تمام معاوضات ۱۰۶ بند سوم : قراردادهای موجب ربا از دیدگاه حقوق مصر ۱۰۷ ۱– جرایم مرتبط با ربا صرفا در عقد قرض قابل تحقق است ۱۰۷ ۱–۱ : ویژگیهای عقد قرض در حقوق مصر ۱۰۷ ۲–۱ : وجوه تمایز عقد قرض در حقوق ایران و مصر ۱۱۰ ۱–۲–۱ : از جهت اثر قرض ۱۱۰ ۲–۱–۲ : از جهت امکان شرط سود ۱۱۱ ۲– جرایم مرتبط با ربا علاوه بر قرض های مصرفی در قرض های تولیدی هم قابل تحقق است ۱۱۱گفتار دوم : لزوم توافق بر اضافه ۱۱۲ بند اول : سابقه فقهی بحث ۱۱۲ ۱– انواع زیادی ۱۱۲ ۱–۱ : زیادی عینی ۱۱۲ ۲–۱ : زیادی حکمی ۱۱۳

زیادی موجب ربا ۱۱۴ ۱–۲ : انحصار تحقق ربا در زیادی عینی ۱۱۴ ۲–۲ : تحقق ربا بر اثر مطلق زیادی ۱۱۴ ۳–۲ : انحصار تحقق ربا در زیادی مالی ۱۱۵ ۴–۲: نتیجه گیری ۱۱۵

ماهیت زیادی موجب ربا ۱۱۶ بند دوم : لزوم توافق بر اضافه در حقوق ایران ۱۱۸ بند سوم : لزوم توافق بر اضافه در حقوق مصر ۱۱۹گفتار سوم : لزوم اخذ اضافه توسط ربا گیرنده ۱۲۰ بند اول : لزوم اخذ اضافه در حقوق ایران ۱۲۰ بند دوم : اخذ اضافه در حقوق مصر ۱۲۰مبحث سوم : شرایط و اوضاع و احوال لازم جهت تحقق جرم ربا ۱۲۱گفتار اول : شرایط و اوضاع و احوال لازم برای شکل گیری جرم ربا در حقوق ایران ۱۲۱ بند اول : حقیقی بودن مرتکب ۱۲۱ بند دوم : عدم وجود رابطه ابوت بین طرفین ربا ۱۲۲ بند سوم : عدم وجود رابطه زوجیت بین طرفین ربا ۱۲۳ بند چهارم : ربا خوار نباید مسلمان و ربا گیرنده کافر باشد ۱۲۳گفتار دوم : شرایط و اوضاع و احوال لازم جهت تحقق جرم ربا در حقوق مصر ۱۲۶ بند اول : لزوم سوء استفاده از ضعف نفس یا هوی وهوس قرض گیرنده ۱۲۶ بند دوم : لزوم وجود وصف اعتیاد ۱۲۹ ۱– جایگاه اعتیاد به ربای فاحش در تقسیم بندی جرایم ۱۲۹ ۱–۱: شناسایی جرم وقتی و جرم مستمر ۱۲۹ ۲–۱ : آثار تشخیص جرم وقتی از مستمر ۱۳۰ ۳–۱ : شناسایی جرم بسیط و جرم اعتیادی ۱۳۱ ۴–۱ : آثار تشخیص جرم بسیط از اعتیادی ۱۳۱ ۵–۱ : ربا جرم اعتیادی است یا مستمر؟ ۱۳۲ ۲– عملی که عادت با تکرار آن محقق می شود ۱۳۳ ۳– تعداد افعال لازم جهت کشف اعتیاد ۱۳۴ ۴– مدت زمان لازم جهت تحقق رکن اعتیاد ۱۳۵ ۵– آثار مترتب بر اعتیادی بودن جرم ربا ۱۳۷مبحث چهارم : نتیجه حاصله از ارتکاب جرم ربا در حقوق ایران و مصر ۱۳۸گفتار اول : نتیجه حاصله از ارتکاب جرم ربا در حقوق ایران ۱۳۸گفتار دوم : نتیجه حاصله از ارتکاب جرم ربا در حقوق مصر ۱۴۰مبحث پنجم : همکاری در ارتکاب جرم ربا در حقوق ایران و مصر ۱۴۱گفتار اول : شرکت در جرم ربا ۱۴۱ بند اول : شرکت در جرم ربا در حقوق ایران ۱۴۱ بند دوم: شرکت در جرم ربا در حقوق مصر ۱۴۳گفتار دوم : معاونت در ربا ۱۴۵ بند اول: معاونت در ارتکاب جرم ربا در حقوق ایران ۱۴۵ بند دوم: معاونت در ارتکاب جرم ربا در حقوق مصر ۱۴۷فصل سوم : رکن معنوی جرم ربا در حقوق ایران و مصر ۱۵۱مبحث اول: عنصر معنوی جرم ربا در حقوق ایران ۱۵۱گفتار اول :علم مرتکب ۱۵۱ بند اول : علم به حکم ۱۵۱ بند دوم : علم به موضوع ۱۵۲گفتار دوم : سوء نیت خاص ۱۵۴گفتار سوم : انگیزه ی مرتکب ۱۵۵مبحث دوم : عنصر معنوی جرم ربا در حقوق مصر ۱۵۶فصل چهارم : مجازات ربا و عوامل موثر بر میزان مجازات ۱۵۸مبحث اول : مجازات ربا ۱۵۸گفتار اول: مجازات ربا در فقه شیعه ۱۵۸ بند اول:ماهیت مجازات ۱۶۰گفتار دوم:مجازات ربا در قانون مجازات اسلامی ایران ۱۶۱ بند اول:جنبه عمومی جرم (کیفر مرتکب) ۱۶۱ بند دوم:جنبه خصوصی جرم (استرداد اموال ناشی از ربا) ۱۶۱۱– مفهوم استرداد اموال ناشی از ربا ۱۶۲۲– دادگاه صالح جهت صدور دستور استرداد ۱۶۴گفتارسوم : مجازات ربا در قانون مجازات مصر ۱۶۷ بند اول : جنبه عمومی جرم (کیفر مرتکب ) ۱۶۷ بند دوم : جنبه خصوصی جرم (استرداد اموال ناشی از ربا ) ۱۶۷مبحث دوم : عوامل موثر بر میزان مجازات جرم ربا ۱۶۹گفتار اول : عوامل موثر بر تشدید مجازات ۱۶۹ بند اول : تعدد جرم ۱۶۹ ۱– تعدد جرم در حقوق ایران ۱۶۹ ۱–۱ : تعدد واقعی ۱۶۹ ۲–۱ : تعدد اعتباری ۱۷۰ ۲– تعدد جرم در حقوق مصر ۱۷۲ ۱–۲ : تعدد واقعی ۱۷۲ ۲–۲ : تعدد اعتباری ۱۷۳ بند دوم : تکرار جرم ۱۷۵ ۱– تکرار جرم در حقوق ایران ۱۷۵ ۲– تکرار جرم در حقوق مصر ۱۷۷گفتار دوم : عوامل موثر بر تخفیف مجازات ۱۷۹ ۱– کیفیات مخففه جرم در حقوق ایران ۱۷۹ ۲– کیفیات مخففه جرم در حقوق مصر ۱۸۲فصل پنجم : حیل اجتناب از ربا در حقوق ایران و مصر ۱۸۵مبحث اول : سابقه فقهی بحث ۱۸۵گفتار اول : برخی از مصادیق حیل ربا ۱۸۵گفتار دوم: دیدگاه فقهای شیعه درباره به کارگیری حیل اجتناب از ربا ۱۸۷ بند اول: نظرات موافقین حیل ربا (قول مشهور) ۱۸۷ بند دوم: نظرات مخالفین حیل ربا ۱۸۷ ۱– به کارگیری حیل شرعی در ربا از دیدگاه امام خمینی(ره) ۱۸۷ ۲– بکارگیری حیل شرعی ربا از دیدگاه شهید مطهری(ره) ۱۹۴مبحث دوم : موضع حقوق ایران در قبال مساله حیل اجتناب از ربا ۱۹۵مبحث سوم : موضع حقوق مصر در قبال مساله حیل اجتناب از ربا ۱۹۵نتیجه گیری ۱۹۷منابع و مآخذ ۲۰۱

کلیدواژه ها

• جرایم اقتصادی ربا میکل موزون همجنس
• ربا
• جرم اقتصادی
• مطالعه تطبیقی
• ایران
• مصر
• قانونگذاری
• اسلام