مطالعه تطبیقی عنصر معنوی قتل عمدی در حقوق ایران و انگلستان

مطالعه تطبیقی عنصر معنوی قتل عمدی در حقوق ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط علی شهبازی، با راهنمایی حسن مرادی در سال ۱۳۹۵ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

عنوان	مطالعه تطبیقی عنصر معنوی قتل عمدی در حقوق ایران و انگلستان
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	علی شهبازی
استاد راهنما	حسن مرادی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۵
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

در هر دو نظام حقوقی ایران و انگلستان عنصر معنوی نقش اساسی در تکوین جرایم ایفا می نماید، به گونه ای که هیچ جرمی اعم از عمد و غیرعمد بدون عنصر معنوی محقق نمی شود، لیکن جرایم از حیث عنصر معنوی قابلیت تقسیم و تجزیه پذیری دارند. عنصر معنوی جرایم عمدی علم و قصد و عنصر معنوی جرایم غیرعمدی، تقصیر یا خطای جزایی است، از سوی دیگر عدالت جز ایی اقتضاء می کند که مجازات تنها نسبت به کسی اعمال شود که مستحق آن است و به میزانی اعمال شود که سزاوار آن است. بنابراین آنچه در این راستا جهت تحقق عدالت جزایی نقش بسیار مهمی ایفا می کند عنصر معنوی است. نویسنده در این رساله ابتدا به تبیین علم و قصد به عنوان ارکان عنصر معنوی به طور مطلق و فارغ از هر گونه جرم و جنایتی پرداخته و سپس به تشریح اجزاء عنصر معنوی قتل عمدی پرداخته و ضمن تحلیل علم و شقوق مختلف آن به تبیین قصد و نقش و تاثیر آن در عنصر معنوی قتل عمدی پرداخته است. از طرفی نظر به تطبیقی بودن موضوع رساله، نگارنده، به وجوه افتراق و اشتراک اجزاء عنصر معنوی قتل عمدی و نیز ضوابط قتل عمدی در حقوق دو کشور ایران و انگلستان پرداخته و به این نتیجه رسیده است که اگر چه وجوه اشتراک فراوانی در عنصر معنوی بین این دو نظام حقوقی وجود دارد، ولی علیرغم آن اختلافات اساسی در حقوق دو کشور مطرح می باشد که می توان تقسیم بندی قتل عمدی به قتل عمدی با سبق تصمیم و بدون سبق تصمیم و نیز قتل عمدی درجه ۱ و ۲ اشاره کرد. نگارنده همچنین در ضمن تشریح عنصر معنوی قتل عمدی به تجزیه و تحلیل آن در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ پرداخته و معتقد است که قانون مزبور اگر چه در مقایسه با قوانین قبلی از نوآوری هایی برخوردار است ولی همچنان با کاستی هایی روبه رو است و ضرورت تجدید نظر در آن بالاخص در تبصره ماده ۲۹۲ و تقلیل مجازات قصاص به حبس تعزیری از جمله ۵–۲ سال در تبصره فوق و نیز تجدیدنظر در ماده ۲۹۴ آن قانون و تبدیل قتل عمدی به غیرعمدی، از جمله مسایلی است که باید درباره آن چاره اندیشی شود.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالبعنوان شماره صفحهچکیده ۱مقدمه ۲الف) تبیین موضوع تحقیق ۸ب) اهداف تحقیق ۱۰ج) اهمیت و ضرورت تحقیق ۱۰د) پرسش های تحقیق ۱۱ه) فرضیه های تحقیق ۱۱و) سابقه تحقیق ۱۲ز) روش تحقیق ۱۲ح) ساماندهی تحقیق ۱۲فصل اول: مفاهیم و اجزاء عنصر معنویمبحث اول– تعریف عنصر معنوی و اقسام آن ۱۵مقدمه ۱۵گفتار اول– تعریف عنصر معنوی ۱۶بند اول: دیدگاه محدود از عنصر معنوی ۱۹بند دوم: دیدگاه موسع از عنصر معنوی ۲۰گفتار دوم– اقسام عنصر معنوی ۲۱بند اول– عمد یا سوء نیت ۲۲الف) سوء نیت به لحاظ متعلق آن ۲۵۱– سوء نیت عام و سوء نیت خاص ۲۵۲– سوء نیت بدون سبق تصمیم و سوء نیت با سبق تصمیم ۲۵ب) سوء نیت به لحاظ قصد تحصیل نتیجه مجرمانه ۲۶۱– سوء نیت معین و سوء نیت نامعین ۲۶۲– سوء نیت جازم و سوء نیت احتمالی ۲۷بند دوم– تقصیر یا خطای جزایی و مصادیق آنها ۲۸الف– بی احتیاطی ۳۰ب– بی مبالاتی ۳۴ج–بی پروایی ۳۵د)سایر موارد ۳۸بند سوم– مقایسه برخی از عناوین تقصیر با یکدیگر

الف) مقایسه بی احتیاطی با بی پروایی ۳۹ب) مقایسه بی مبالاتی با بی پروایی ۴۱ج) مقایسه بی مبالاتی با غفلت ۴۱مبحث دوم– تعریف قتل عمدی، پیشینه تقنینی و انواع قتل ۴۴گفتار اول– تعریف قتل عمدی ۴۴بند اول– تعریف قتل عمدی در حقوق موضوعه ۴۴بند دوم– قتل عمد از دیدگاه حقوق دانان ۴۵گفتار دوم– پیشینه تقنینی قتل عمدی ۴۹گفتار سوم– انواع قتل عمدی به اعتبار درجات سوءنیت ۵۳بند اول– قتل عمدی با قصد مقید قتل ۵۴بند دوم– قتل عمدی با قصد مطلق قتل ۵۵بند سوم– قتل عمدی با سبق تصمیم ۵۶بند چهارم– قتل عمدی بدون سبق تصمیم یا قتل آنی ۵۷مبحث سوم– نقش عنصر معنوی در تکوین جرایم و ارکان آن ۵۹گفتار اول –نقش عنصر معنوی در تکوین جرم و جنایت ۵۹گفتار دوم– اجزاء عنصر معنوی ۶۲بند اول– علم ۶۳الف– تعریف علم ۶۳ب– تاثیر و نقش علم در تحقق عنصر معنوی ۶۶بند دوم–قصد ۷۱الف) تعریف قصد و تفکیک آن از اراده ۷۳ب) نقش قصد در تحقق عنصر معنوی ۷۶فصل دوم: اجزاء عنصر معنوی قتل عمدیمبحث اول– علم و نقش آن در تحقق عنصر معنوی قتل عمدی ۸۵گفتار اول– علم به موضوع ۸۵بند اول– علم به انسان بودن ۸۶بند دوم– علم به زنده بودن ۸۷بند سوم– علم به محقون الدم بودن ۸۹گفتار دوم– علم به وضعیت خاص مجنی علیه ۹۳بند اول– وضعیت جسمانی ۹۳الف– وضعیت ظاهری مجنی علیه ۹۴ب– وضعیت درونی مجنی علیه ۹۴بند دوم– وضعیت خاص مکانی و زمانی ۹۵بند سوم– حساس بودن موضع اصابت ۱۰۰مبحث دوم– قصد و تاثیر آن در تحقق عنصر معنوی قتل عمدی ۱۰۱گفتار اول– قصد فعل ۱۰۱بند اول– تعریف قصد فعل ۱۰۱بند دوم– تاثیر قصد فعل در عنصر معنوی قتل عمدی ۱۰۲گفتار دوم– قصد نتیجه ۱۰۴بند اول– نقش قصد نتیجه در عنصر معنوی قتل عمدی ۱۰۵۱–قصد تحقق نتیجه ۱۰۸۲–علم به رفتار نوعا کشنده، جایگزین قصد نتیجه ۱۱۰بند دوم– تفکیک قصد نتیجه از انگیزه ۱۱۲گفتار سوم– ضابطه قتل عمدی ۱۱۴بند اول– قصد قتل ۱۱۵الف) قصد قتل شخص یا اشخاص معین ۱۱۷ب) قصد قتل شخص یا اشخاص غیرمعین ۱۲۱ج) قصد قتل شخص یا اشخاص غیر معین از یک جمع نامعین ۱۲۲بند دوم– قصد رفتار نوعا کشنده ۱۲۴الف) رفتار نوعا کشنده مطلق ۱۲۶ب) رفتار نوعا کشنده نسبی ۱۲۸بند سوم–اجتماع قصد قتل و نوعا کشنده بودن رفتار ۱۳۰بند چهارم– قصد ایراد صدمه شدید جسمانی ۱۳۱الف) اعمال ضابطه ذهنی(پیش بینی احتمالی نتیجه) ۱۳۲ب) اعمال ضابطه عینی ۱۳۳ج) اعمال ضابطه مختلط(عینی و ذهنی– حتمیت نتیجه) ۱۳۵بند اول– بیان ضابطه ۱۳۶بند دوم – بیان ضابطه ۱۳۷فصل سوم: عوامل موثر بر عنصر معنوی در قتل عمدیمبحث اول– اشتباه عامل موثر بر علم ۱۴۲گفتار اول– تعریف اشتباه ۱۴۴گفتار دوم– انواع اشتباه و تاثیر آن در عنصر معنوی قتل عمدی ۱۴۷بند اول– اشتباه در شخص(خطای در اصابت) ۱۴۷بند دوم– اشتباه در شخصیت(هویت) ۱۵۰بند سوم– اشتباه در تشخیص مهدورالدم بودن مجنی علیه ۱۵۳مبحث دوم– عوامل موثر بر قصد ۱۵۵گفتار اول– مستی و تاثیر آن بر عنصر معنوی قتل عمدی ۱۵۵بند اول–تعریف مستی ۱۵۷بند دوم– انواع مستی ۱۵۸الف– قتل در حال مستی غیرارادی ۱۵۸ب– قتل در حال مستی ارادی ۱۶۰بند سوم– شرایط زوال عنصر معنوی در اثر مستی ۱۶۳گفتار دوم– اکراه در قتل و اثر آن بر عنصر معنوی ۱۶۶بند اول– تعریف اکراه ۱۶۶بند دوم– شرایط و عناصر اکراه ۱۶۸بند سوم– تاثیر اکراه بر عنصر معنوی در قتل عمدی ۱۶۹گفتار سوم– اضطرار ۱۷۵بند اول– معانی و مبانی اضطرار ۱۷۵الف) مفهوم اضطرار ۱۷۵ب) مبانی اضطرار ۱۷۶بند دوم– شرایط قانونی تحقق اضطرار و تاثیر آن بر عنصر معنوی قتل معنوی ۱۷۷الف) شرایط تحقق اضطرار ۱۷۷ب)تاثیر اضطرار بر عنصر معنوی قتل عمدی ۱۷۸گفتار چهارم– خواب و بیهوشی ۱۷۹بند اول– خواب ۱۸۰الف) خواب طبیعی ۱۸۱ب) خواب مصنوعی ۱۸۵ج) درجات عنصر معنوی در قتل در حال خواب ۱۸۶۱– خواب طبیعی توام با علم به ارتکاب قتل ۱۸۶۲– خواب طبیعی توام با قصد نتیجه ابتدایی ۱۸۷۳–خواب مصنوعی بدون تقصیر ۱۹۱۴– خواب مصنوعی مسبوق به تقصیر ۱۹۱۵– خواب مسبوق به تصمیم و یا علم خواب شونده ۱۹۲بند دوم– بیهوشی ۱۹۴نتیجه گیری ۱۹۵پیشنهادات ۲۰۱منابع ۲۰۲الف) منابع فارسی ۲۰۲۱– کتاب ها ۲۰۲۲– پایان نامه ها، رساله ها و تقریرات ۲۰۷۳– مقالات ۲۰۷ب) منابع عربی ۲۰۸ج) منابع انگلیسی ۲۱۱د) منابع بر خط

کلیدواژه ها

• عنصر معنوی
• قتل عمدی
• قصد
• علم
• جنایت مقصود