مطالعه تطبیقی نظارت الکترونیکی در حقوق کیفری ایران و انگلستان

عنوان	مطالعه تطبیقی نظارت الکترونیکی در حقوق کیفری ایران و انگلستان
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	کریم حبیب پروین
استاد راهنما	رجبعلی گلدوست جویباری
استاد مشاور	امیرحسن نیازپور
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه عدالت

مطالعه تطبیقی نظارت الکترونیکی در حقوق کیفری ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط کریم حبیب پروین، با راهنمایی رجبعلی گلدوست جویباری و با مشاوره امیرحسن نیازپور در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه عدالت دفاع گردید.

چکیده

حبس تحت نظارت سامانه های الکترونیکی شیوه ای نوین و مناسب برای کاستن تبعات و آثار منفی اجتماعی و روانی و خانوادگی زندان است و قبل از صدور حکم به عنوان قرار تامین و پس از صدور حکم به عنوان شیوه ای از اجرای محکومیت حبس از آن استفاده می شود و در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ جلوه گر شده است. نظر به ناکارآمدی زندان در اصلاح و بازپروری مجرمین، مجازات های جایگزین حبس و شیوه های بهتر برای اجرای حبس مطرح شد. این مجازات ها در راستای رفع مشکلات زندان، اصلاح بهتر مجرمین و کاهش جمعیت کیفری زندان، به اشکال مختلفی ظهور یافت و نگهداری متهم و محکوم در منزل وی یا محدوده معین یکی از این روش هاست. این شیوه های تربیتی با کمک به باز پروری سریع تر مجرمین و دسترسی آسان به متهمین، موجب تسهیل فرآیند باز اجتماعی شدن آنها می شود، با استفاده از تاسیس نظارت الکترونیکی، متهم و مجرم در کنار خانواده خود است و از فروپاشی خانواده ها جلوگیری می شود و با کاهش نرخ تکرار جرم، جمعیت کیفری زندان کاهش می یابد و از فشار مالی بر دوش دولت نیز می کاهد. در حقوق ایران ضرورت دارد تا تدابیر بهتر و بیشتری جهت استفاده حداکثری از این تاسیس اندیشیده شود تا منافع حاصل از اجرای آن، در اقتصاد و بودجه دولت و اصلاح مجرمین نمود پیدا کند. با توجه به وجود اختلافات زندگی اجتماعی و فرهنگ های حاکم در دو کشور ایران و انگلستان، نمی توان تمام راهکار های موجود در حقوق انگلستان را در کشور به کار گرفت با این حال توجه به آن ها کمک شایانی خواهد کرد و یاری رسان قانون گذار در تدوین و اصلاح قوانین در آینده خواهد بود. به کار گیری حبس در محیط خارج از زندان تحت نظارت الکترونیکی در هر دو کشور مذکور نسبت به اطفال و نوجوانان و جرایم کم اهمیت قابل اعمال است ولی استفاده از آن در جایگاه قرار تامین به علت میزان محدودیت و هزینه ی زیاد آن از نظر اقتصادی و با در نظر گرفتن سایر ابعاد، مقرون به صرفه نیست. از نظارت الکترونیکی در حقوق ایران و انگلستان به عنوان قرار تامین و نوعی مجازات استفاده می شود و تجویز آن در زمان صدور رای و حین اجرای حکم امکان پذیر است، با این تفاوت که تجویز آن در حقوق انگلستان نیاز به تحقیقات از محدوده مراقبت دارد و در حقوق ایران این تحقیقات الزامی نیست. در نظام حقوقی انگلستان در صورت عجز محکوم از پرداخت جزای نقدی نیز اعمال حبس خارج از زندان با نظارت الکترونیکی وجود دارد ولی در حقوق ایران فقط برای مجازات حبس قابل اعمال است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب صفحه مقدمه

الف– تبیین مساله تحقیق

ب– اهمیت و ضرورت تحقیق

پ– پیشینه تحقیق

ت– اهداف تحقیق

ث– سوال های تحقیق

ج– فرضیه ها

چ–روش تحقیق

ح–دشواری های تحقیق

خ–ساختار تحقیق

بخش اول– چیستی و چرایی نظارت الکترونیکی

فصل اول – چیستی نظارت الکترونیکی

مبحث اول– مفاهیم

گفتاراول–مفهوم و تعریف نظارت الکترونیکی

الف– مفهوم نظارت الکترونیکی

ب–تعریف نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– ماهیت حبس تحت نظارت الکترونیکی

الف– مجازات حبس بدون نگهداری در زندان

ب– مجازات جایگزین حبس

پ–نتیجه تعیین ماهیت نظارت الکترونیکی

مبحث دوم– پیشینه نظارت الکترونیکی

گفتاراول–درحقوق ایران

گفتار دوم– در حقوق انگلستان

مبحث سوم– معایب و مزایای نظارت الکترونیکی

گفتار اول– معایب نظارت الکترونیکی

الف– ورود به حریم خصوصی افراد

ب– فقدان آموزش

پ– زیاد بودن هزینه

ت– عدم بازپروری مستقیم

ث– کارآمد نبودن این سیستم برای بزه کاران حرفه ای

ج– بروز مشکلات نظارتی و فنی در سیستم درخصوص فرستنده و گیرنده

گفتار دوم– مزایای نظارت الکترونیکی

الف– کنترل دقیق

ب– اصلاح و درمان

پ– حفظ رابطه عاطفی با خانواده

ت– کاهش جمعیت کیفری

ث– کاهش هزینه

ج– حفظ شغل مجرمان اتفاقی

مبحث چهارم– انواع نظارت الکترونیکی

گفتار اول– انواع نظارت الکترونیکی به اعتبار مراحل رسیدگی

الف– نظارت الکترونیکی متهمین

ب– نظارت الکترونیکی محکومین

پ– نظارت مراقبتی در موارد خاص

گفتار دوم– انواع نظارت الکترونیکی به اعتبار تعداد افراد موضوع نظارت

الف– نظارت عام

ب– نظارت خاص

گفتار سوم– انواع نظارت الکترونیکی به اعتبار مدت زمان نظارت

الف– نظارت دایم

ب– نظارت موقت

پ– نظارت پیوسته

ت– نظارت نا پیوسته

گفتار چهارم– انواع نظارت الکترونیکی به اعتبار کیفیت اجرا

الف– نظارت منفعل

ب– نظارت فعال

فصل دوم– چرایی نظارت الکترونیکی

مبحث اول– بنیان های حقوقی

گفتار اول– جرم شناسی

الف– کاهش موقعیت های مجرمانه

ب – برچسب زنی

پ– جبران حقوق بزه دیده

گفتار دوم– کیفر شناسی

الف– عدم تناسب کیفر حبس

ب– ناکارآمدی زندان

مبحث دوم– بنیان های اجتماعی

گفتار اول– وجود آثار حمایتی

الف–حمایت از متهم

ب– حمایت از خانواده متهم

پ– حمایت از جامعه

گفتار دوم– کاهش پر جمعیتی زندان

گفتار سوم– معاشرت های ترجیحی

بخش دوم– چگونگی به کارگیری نظارت الکترونیکی در حقوق کیفری ایران و انگلستان

فصل اول– فرایند بهره وری از نظارت الکترونیکی

مبحث اول– مراجع تجویز کننده نظارت الکترونیکی در مرحله تحقیقات مقدماتی

گفتار اول– در دادسراهای ایران

الف– بازپرس

ب– دادستان

پ– معاون دادستان

ت– دادیار

گفتار دوم – در دادسرا های انگلستان

مبحث دوم– مراجع تجویز کننده نظارت الکترونیکی در مرحله رسیدگی و صدور حکم

گفتار اول– در دادگاه های ایران

الف– رییس شعبه دادگاه کیفری

۱–رسیدگی به پرونده با کیفر خواست ۱۲۹

– رسیدگی با قرار جلب به دادرسی ۱۳۰

–رسیدگی با کیفر خواست شفاهی ۱۳۰

– رسیدگی به طور مستقیم

ب– رییس شعبه دادگاه عمومی بخش

پ– دادرس دادگاه

ت– رییس شعبه یا مستشار دادگاه تجدید نظر

گفتار دوم – در دادگاه های انگلستان

الف – دادگاه صلح

ب – دادگاه جزایی

۱– دادگاه مجستریت

۲–دادگاه کیفری کراون

۳– دادگاه نظامی

پ– دادگاه استیناف

مبحث سوم– معیارهای تناسب در صدور رای نظارت الکترونیکی

گفتار اول– نوع و اهمیت جرم و شدت مجازات

الف – نوع و اهمیت جرم

ب – شدت مجازات

گفتار دوم– دلایل و اسباب اتهام

الف– دلایل قانونی

ب– دلایل قضایی

گفتار سوم– احتمال فرار یا مخفی شدن متهم و از بین رفتن آثار جرم

گفتار چهارم– سابقه متهم و محکوم علیه

گفتار پنجم– خصیصه های فردی متهم

۱– وضعیت روحی، جسمی و روانی متهم

۲– جنس، شخصیت وحیثیت متهم

۳– سن متهم

گفتار ششم– ضرر و زیان وارده به شاکی

مبحث چهارم– مراحل صدور رای نظارت الکترونیکی

گفتار اول– چگونگی صدور قرار تحت نظارت الکترونیکی و تعدد قرار

الف– قرار تامین

ب– قرار نظارت قضایی

گفتار دوم– وجوه اختلاف حبس تحت نظارت الکترونیکی با نهادهای مشابه

الف– حبس تحت نظارت الکترونیکی و آزادی مشروط

ب– حبس تحت نظارت الکترونیکی و نظام نیمه آزادی

پ– حبس تحت نظارت الکترونیکی و تعویق و تعلیق مراقبتی

مبحث پنجم– شرایط صدور نظارت الکترونیکی

گفتار اول– شرایط عام

الف– افراد مشمول نظارت الکترونیکی

ب– اجباری یا اختیاری بودن نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– شرایط خاص نظارت الکترونیکی متهمان

الف– شرایط ماهوی

۱– وجود دلیل بر توجه اتهام

۲– اخذ موافقت متهم

۳– متناسب بودن قرار تامین

۴– تعیین وجه التزام

ب– شرایط شکلی

۱– اتخاذ تصمیم در قالب قرار تامین و ابلاغ آن

۲– تفهیم ضمانت اجرای عدم رعایت مفاد قرار

۳– پرداخت هزینه مچ بند یا پا بند الکترونیکی

۴– تعیین محدوده مکانی مشخص

گفتار سوم– شرایط خاص نظارت الکترونیکی محکومان

الف– شرایط ماهوی

۱– مستوجب مجازات درجه

تا

بودن جرم ۲۰۱

–وجود شرایط مقرر برای تعویق مراقبتی

۳–اختیار قاضی به تعیین نظام نظارت الکترونیکی

ب– شرایط شکلی

۱–تعیین محدوده مکانی مشخص

۲–امکان تعیین دستورات موضوع تعویق مراقبتی

۳–سپردن تامین مناسب از سوی محکوم

۴–پرداخت هزینه مچ بند یا پا بند الکترونیکی

گفتار چهارم– اعتراض به رای نظارت الکترونیکی و ضمانت اجرای آن

الف– اعتراض به رای نظارت الکترونیکی

۱– اعتراض به قرار التزام به حضور با نظارت الکترونیکی

۲– اعتراض به حکم حبس با نظارت الکترونیکی

ب– ضمانت اجرای نظارت الکترونیکی

فصل دوم– فرایند اجرای نظارت الکترونیکی

مبحث اول– مکان و زمان نظارت الکترونیکی

گفتار اول– مکان نظارت الکترونیکی

الف– حبس خانگی

ب– حصر خانگی

پ– حبس مرتکب در محدوده تعیین شده توسط مقام قضایی

ت– فروض متصور برای التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت

ث– محدودیت های نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– مدت زمان نظارت الکترونیکی

گفتار سوم– دوره مراقبت

مبحث دوم– اقدامات مرکز نظارت الکترونیکی

گفتار اول– ماموران نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– تجهیزات الکترونیکی نظارت

الف– نحوه ردیابی

۱– رد یابی از طریق GPS ۲۴۵

–تفاوت GPS با GPRS

۳– فناوری RFID

ب– تجهیزات الکترونیکی مرکز نظارت

پ– تجهیزات الکترونیکی متصل به بهره وران

مبحث سوم– هزینه های نظارت الکترونیکی

گفتار اول– هزینه اجرای نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– هزینه های احتمالی ناشی از خسارات وارده به تجهیزات الکترونیکی

مبحث چهارم– مشکلات اجرایی نظارت الکترونیکی

گفتار اول– موانع اجرایی نظارت الکترونیکی

گفتار دوم– چالش های نظارت الکترونیکی

الف– تقنینی

ب– قضایی

پ– اجرایی

مبحث پنجم– چگونگی خاتمه نظارت الکترونیکی

گفتار اول– قبل از صدور رای ماهوی

الف– قرار موقوفی تعقیب

ب– قرار تعلیق تعقیب

پ– قرار ترک تعقیب

ت– قرار بایگانی کردن پرونده

ج– قرار اناطه

گفتار دوم– هم زمان یا بعد از صدور رای ماهوی

الف– قرار منع تعقیب

ب– حکم تعلیق مجازات

پ– شروع به اجرای حکم حبس و تبعید

ت– اجرای سایر مجازات های غیر از حبس و تبعید

ث– حکم برایت

ج– حکم معافیت از کیفر

چ– در خواست لغو از سوی مقام قانونی

مبحث ششم– احتساب ایام محدودیت و آثار نظارت الکترونیکی

گفتار اول– حق مطالبه خسارات

گفتار دوم– احتساب ایام محدودیت تحت قرار نظارت الکترونیکی در محکومیت

گفتار سوم– نتایج حاصل از نظارت الکترونیکی

نتیجه گیری

پیشنهادات

کلیدواژه ها

• قرار تامین
• نظارت الکترونیکی
• حبس خانگی
• مجازات جایگزین حبس
• آیین دادرسی کیفری انگلستان