مطالعۀ تطبیقی خاص‌گرایی‌های حقوقی در قبال حقوق بین‌الملل: معافیت‌گرایی امریکایی در برابر کثرت‌گرایی اتحادیۀ اروپایی
مطالعۀ تطبیقی خاص‌گرایی‌های حقوقی در قبال حقوق بین‌الملل: معافیت‌گرایی امریکایی در برابر کثرت‌گرایی اتحادیۀ اروپایی نام مقاله ای است از محمد صالح تسخیری و رضا موسی زاده و مسعود علیزاده که در شماره یک دوره چهل و هشت (فروردین 1397) فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران منتشر شده است.
چکیده
عام‌گرایی به معنای اجرای قواعد حقوق بین‌الملل به صورت یکسان بر همگان است. در مقابل، خاص‌گرایی بیانگر حالتی است که در آن، دولت یا موجودیت به دنبال اجرای ارزش‌ها و هنجارهای خاص خود است، هرچند مغایر قواعد عام تلقی شود. دولت یا موجودیت خاص‌گرا به دنبال تعریف اسباب و شیوه‌هایی است که به‌واسطۀ آن‌ها، در مواردی که حقوق بین‌الملل را مغایر منافع و ارزش‌های خود یافت، بتواند از سیطرۀ حقوق بین‌الملل خارج شود یا آن را به سمت خود متمایل کند. اتحادیۀ اروپا و دولت ایالات متحدۀ امریکا به‌‌منزلۀ دو بازیگر مهم در عرصۀ بین‌الملل، با اتخاذ مواضع و شیوه‌های عمل متفاوت از قواعد عمومی، رویکرد خاص‌گرایانه‌ای را در قبال حقوق بین‌الملل نهادینه کرده‌اند. امریکا و اتحادیه در رویکرد خاص‌گرایانۀ خود از شیوه‌های مشابهی بهره می‌برند؛ شیوه‌هایی همانند کاربست معیار دوگانه، استفاده از تعبیر جایگزین و یکجانبه‌گرایی. خاص‌گرایی امریکایی مبتنی بر حاکمیت‌گرایی و اتکا به قدرت نظامی است؛ همین مسئله منجر شده است تا ویژگی «معافیت‌گرایی» در رویکرد امریکایی، جایگاه ویژه‌ای یابد. در مقابل، اتحادیۀ اروپایی با تأکید بر استقلال نظم حقوق اتحادیه و «کثرت‌گرایی» حقوقی، خاص‌گرایی هدفمند و معتدلی را از خود به نمایش گذاشته است. نوشتار حاضر با تبیین وجوه تشابه و افتراق امریکا و اتحادیۀ اروپا، ضمن رد خاص‌گرایی ناموجه در حقوق بین‌الملل، رویکرد و عملکرد اتحادیه را معتدل‌تر ارزیابی می‌کند.
کلیدواژه‌ها
- خاص گرایی حقوقی
- عام گرایی حقوقی
- کثرت گرایی حقوقی
- معافت گرایی
- معیار دوگانه