مفهوم جرم از منظر حقوقی و فقهی

عنوان	مفهوم جرم از منظر حقوقی و فقهی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محسن دیبانژاد
استاد راهنما	فرید محسنی
استاد مشاور	ناصر قاسمی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

مفهوم جرم از منظر حقوقی و فقهی عنوان رساله ای است که توسط محسن دیبانژاد، با راهنمایی فرید محسنی و با مشاوره ناصر قاسمی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری دفاع گردید.

چکیده

ترسیم مفهوم جرم نقطهِ آغازِ مسیرِ اندیشه کیفری است. در واق–ع، تص–ویری ک–ه از ج–رم اختیار شود، سایر مفاهیم بنیادین جرم ش–ناختی (نظی–ر مج–رم و عل–ت شناس–ی) و نی–ز مف–اهیم بنیادین نظام سیاستگذاری کیفری (نظیر عدالت، جرم انگ–اری و پیش–گیری) را ص–ورت بندی می کند. مفهومِ جرم بسته به اندیشه و مبانی نظری حاکم بر هر مکتب، متفاوت است، به عبارت دیگر نوع نگاه دینی یا غیردینی انسان به جهان و انسان است که جرم بودن عملی را معنا دار می کند. به علاوه همیشه این سوال مطرح بود که آیا جرم حقیقتا وجود دارد یا برحسب اعتباری که جوامع بدان می بخشند، امری انتزاعی است که خود موجبات پدیداری دو گرایش مختلف در حوزه حقوق کیفری و جرم شناسی شده است. طرفداران گرایش های ناشی از ناپایداری مفهوم جرم، با پذیرش تعریف قانونی جرم و با توسل به نسبیت مفهوم جرم از نظر مکانی و زمانی و همچنین ناپایداری مفهوم جرم بسته به تغییر ماهیت جرم و همچنین وسعت دامنه جرم، مفهوم جرم را اعتباری می دانند. در مقابل طرفداران گرایش های قایل به ماهیت مستقل جرم، با توسل به واقعیت وجودی و عینی جرم و اینکه مفهوم جرم، پدیده ای مستقل از هر نوع عملکرد قانونگذاری است، معتقد به واقعی بودن مفهوم جرم هستند. براساس یافته های این تحقیق خصوصا مبانی معرفت شناسی، جرم، مفهومی علمی است و برحسب اعتباری که مرجع تقنین یا تشریع به رفتار مرتکب میبخشد،متصف به وصف مجرمانه (مجازات) می شود. هر چند مفهوم جرم، برحسب اراده منبع تشریع یا تقنین؛ اعتباری است و لیکن میتوان مبانی مشترکی منبعث از اراده اعتباری همه جوامع برای شناخت این پدیده ارایه کرد. بدین نحو که خصوصیت ویژه این پدیده برای منبع تشریع یا تقنین را ذکر نمود و به تعریف جرم پرداخت. از این حیث جرم را میتوان اینگونه تعریف کرد: رفتاری که در در قالب خشونت یا نیرنگ یا اضرار به منافع حکومت پدیدار می گردد و از جانب شخص داری قابلیت اسناد ارتکاب یافته و در قانون مجازات یا سایر قوانین مصوب قوه مقننه برای آن مجازات یا اقدامات تامینی و تربیتی مقرر شده باشد، جرم محسوب می شود . از منظر فقهی، رفتاری (فعل یا ترک فعل یا حالت) که بواسطه سوء استفاده از شهوت یا ثروت یا قدرت پدیدار می گردد و اراده شارع بر تعیین عقوبت دنیوی بر آن قرار گرفته باشد، جرم محسوب می شود . در حقوق کیفری رویه های مختلفی در خصوص مبانی، اصول و توجیه مداخله کیفری وجود دارد، در این پژوهش ضمن بررسی مبانی جرم انگاری از منظر حقوقی و فقهی و همچنین اصول جرم انگاری از قبیل معیار توازن دلایل، معیار مقبولیت یا فرض همنوایی و پذیرش، معیار منع ایراد خسارت و معیار پالایش پرداخته شد و در آخر به توجیه مداخله دولت از منظر جرم شناسی و حقوقی و همچنین آسیب شناسی ناشی از آن، پرداختیم و در پایان نیز برای ایجاد تحقیقات نظری در این زمینه پیشنهاداتی ارایه شده است.

کلیدواژه ها

• مفهوم جرم
• ناپایداری جرم
• ماهیت مستقل جرم
• مبانی جرم انگاری
• اصول جرم انگاری
• توجیه مداخله دولت