مقررات گذاری برای فضای مجازی در نظام حقوقی ایران و ایالات متحده آمریکا

عنوان	مقررات گذاری برای فضای مجازی در نظام حقوقی ایران و ایالات متحده آمریکا
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	خدیجه اکرمی
استاد راهنما	هدی غفاری
استاد مشاور	ولی رستمی، مهدی رضایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

مقررات گذاری برای فضای مجازی در نظام حقوقی ایران و ایالات متحده آمریکا عنوان رساله ای است که توسط خدیجه اکرمی، با راهنمایی هدی غفاری و با مشاوره ولی رستمی و مهدی رضایی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران دفاع گردید.

چکیده

در این رساله به شیوه توصیفی–تحلیلی مساله مقررات گذاری دولتی در فضای مجازی ایران در مقایسه با نظام مقررات گذاری در ایالات متحده آمریکا بررسی گردیده است. در وضعیت کنونی فضای مجازی ایران، نهادهای متعددی متولی مقرارت گذاری هستند، اما نهاد اصلی تصمیم گیر در این حوزه که مصوبات آن برای کلیه نهادهای کشور لازم الاجرا است، شورای عالی فضای مجازی است. با این حال این شورا تا زمان حاضر، مبنای قانونی مصوب مجلس شورای اسلامی را ندارد و مبنای تاسیس و فعالیت آن دستور مقام رهبری است. شورای عالی فضای مجازی در شکل کنونی خود با یک نهاد کارآمد مقررات گذار در فضای سایبری فاصله دارد. استقلال، پاسخگویی، شفافیت، امکان مشارکت ذی نفعان در تصمیم گیری این شورا، دوری از گرایش های سیاسی در تصمیم سازی با چالش های جدی روبرو است. در مجموع تصویب قانونی در رابطه با ساختار و وظایف این شورا و نیز امکان شکایت از مصوبات این شورا در دیوان عدالت اداری تضمین کننده ی آزادی های مشروع و قانونی افراد در فضای مجازی است، حتی اگر حق دسترسی به اینترنت را حقی مستقل از حقوق بشر ندانیم، اما بی تردید اعمال حق آزادی بیان و آزادی اطلاعات مستلزم دسترسی به اینترنت است. نتیجه این که وضعیت کنونی فضای مجازی در ایران به دلایل مختلف از جمله تعدد نهادهای مقررات گذار، همچنین به دلیل نبود یک مکانیسم دمکراتیک در تعیین محتویات قابل دسترسی برای افراد در فضای مجازی به هیچ وجه مطلوب نیست. بنابراین تجدید نظر در این مکانیسم امری کاملا ضروری است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

الف) بیان مسیله

ب ) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

ج) ادبیات و سوابق تحقیق

د) جنبه جدید و نوآوری تحقیق

ه) اهداف تحقیق

و) سوالات تحقیق

سوالات اصلی

ز) فرضیه های تحقیق

ح) تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی

ط) روش تحقیق

ی) سازماندهی پژوهش

فصل اول: کلیات و مبانی نظری تحقیق ۱–۱ مقررات گذاری

۱–۱–۱ مفهوم مقررات گذاری

۱–۱–۲ مبانی نظری مقررات گذاری

۱–۱–۳ دلایل مقررات گذاری

۱–۱–۴ ویژگی های نهاد مقررات گذار

۱–۱–۴–۱ استقلال نهاد مقررات گذار

۱–۱–۴–۲ مشارکت ذی نفعان در مقررات گذاری

۱–۱–۴–۳ شفافیت

۱–۱–۴–۴ پاسخگویی

۱–۱–۴–۵ انسجام

۱–۲ فضای مجازی

۱–۲–۱ مفهوم فضای مجازی

۱–۲–۲ پیدایش اینترنت

۱–۳ دلایل مقررات گذاری در فضای سایبری

۱–۳–۱ تضمین آزادی بیان

۱–۳–۲ دفاع از حریم خصوصی

۱–۳–۳ تضمین گمنامی، دفاع در برابر تعرض و افترا به اشخاص

۱–۳–۴ مقررات گذاری در جهت تضمین مالکیت معنوی

فصل دوم: اصول مقررات گذاری در فضای مجازی ۲–۱ اصل رعایت حق آزادی بیان

۲–۱–۱ ماهیت حق آزادی بیان در فضای مجازی

۲–۱–۲ محدودیت های آزادی بیان

۲–۱–۲–۱ محدودیت های شکلی آزادی بیان

۲–۱–۲–۲ محدودیت های ماهوی آزادی بیان

۲–۱–۲–۲–۱ اخلاق

۲–۱–۲–۲–۲ امنیت ملی

۲–۱–۲–۲–۳ منفعت عمومی

۲–۱–۲–۲–۴ نظم عمومی

۲–۱–۲–۲–۵ حفظ حقوق و حیثیت دیگران

۲–۱–۲–۲–۶ موازین اسلامی

۲–۱–۳ آزادی ارتباطات اینترنتی

۲–۲ اصل آزادی اطلاعات فضای سایبری

۲–۲–۱ مفهوم آزادی اطلاعات

۲–۲–۲ عناصر تشکیل دهنده ی حق آزادی اطلاعات

۲–۲–۳ دسترسی همگانی

۲–۲–۳–۱ مفهوم حق دسترسی به اطلاعات

۲–۲–۳–۲ حق دسترسی به اطلاعات در حقوق ایران

۲–۲–۳–۲–۱ قانون اساسی

۲–۲–۳–۲–۲ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات

۲–۲–۳–۲–۳ سایر قوانین و مقررات

۲–۲–۳ محدودیت های آزادی اطلاعات

۲–۲–۳–۱ حفظ برخی مصالح

۲–۲–۳–۲ اطلاعات شخصی

۲–۲–۳–۳ اسرار تجاری

۲–۳ اصل تضمین حق دسترسی به اینترنت

۲–۳–۱ مفهوم حق

۲–۳–۲ محتوای حق دسترسی به اینترنت

۲–۳–۳ حق دسترسی به اطلاعات

۲–۳–۳–۱ اجلاسیه جهانی جامعه اطلاعات ۲۰۰۳

۲–۳–۳–۲ گزارش گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد ۲۰۱۱

۲–۳–۳–۳ اقدامات سازمان ملل متحد در زمینه تضمین حق دسترسی به اینترنت

۲–۳–۳–۴ کنفرانس برلین

۲–۳–۴ ارتباط اینترنت و اعمال حقوق بشر

۲–۳–۵ موافقان و مخالفان حق دسترسی به اینترنت به عنوان یک حق

۲–۳–۶ تضمین حق دسترسی به اینترنت در ایران

۳–۲–۴–۵ حق دسترسی به اینترنت در حقوق داخلی ایران

۲–۴ اصل منع سانسور

۲–۴–۱ سانسور رسانه

۲–۴–۲ محدودیت های آزادی رسانه

۲–۴–۲–۱ محدودیت آزادی رسانه به دلیل وضعیت جنگی

۲–۴–۲–۲ محدودیت آزادی رسانه به دلیل امنیت ملی

۲–۴–۲–۲ قوانین افترا

۲–۴–۲–۳ سخنان نفرت پراکنانه

۲–۴–۲–۴ محتویات مستهجن

۲–۴–۳ مسیولیت رسانه در برابر انتشار اخبار

۲–۵ اصل احترام به حریم خصوصی

۲–۵–۱ احترام به حریم خصوصی در فضای مجازی

۲–۵–۲ احترام به حریم خصوصی در مقررات گذاری فضای مجازی در ایران و آمریکا

۲–۶ اصل رعایت صلاحیت سرزمینی در مقررات گذاری اینترنت

۲–۶–۱ دکترین آثار به شکل مشروط

۲–۶–۲ دامنه مرتبه بالای کد کشور به عنوان قلمرو سایبری

۲–۷ اصل همکاری بین دولتها

۳–۸ اصل مشارکت چند جانبه

فصل سوم: ارکان مقررات گذاری فضای مجازی در نظام حقوقی ایران و آمریکا ۴–۱ نهادهای مقررات گذار در فضای سایبری در ایران

۳–۱–۱ نهادهای مقررات گذار پیش از تشکیل شورای عالی فضای مجازی

۳–۱–۱–۱ شورای عالی اطلاع رسانی

۳–۱–۱–۲ شورای عالی انفورماتیک

۴–۱–۱–۳ شورای عالی امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات (افتا)

۳–۱–۲ شورای عالی فضای مجازی

۳–۱–۲–۱ ساختار شورای عالی فضای مجازی

۳–۱–۲–۲ بررسی جایگاه حقوقی شورای عالی فضای مجازی در ساختار کنونی ایران

۳–۱–۳ سازمان های مرتبط با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

۳–۱–۳–۱ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

۳–۱–۳–۲ کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

۳–۱–۴ مجلس شورای اسلامی

۳–۱–۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی

۳–۲ قوانین و مقررات مربوط به فضای مجازی در ایران

۳–۲–۱ برنامه ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران

۳–۲–۲ سیاست های کلی نظام در بخش امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات

۳–۲–۳ سند راهبردی نظام فناوری اطلاعات ایران

۳–۲–۴ سند راهبردی جامعه اطلاعاتی ایران

۳–۲–۵ سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور

۳–۲–۶ برنامه ی جامع فناوری اطلاعات کشور یا سند تکفا

۱۶۴ ۳–۲–۷ سند نظام جامع فناوری اطلاعات کشور

۳–۳ کنترل و نظارت بر اینترنت در ایران

۳–۳–۱ نهادهای دخیل در امر نظارت فضای مجازی

۳–۳–۱–۱ کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه

۳–۳–۱–۲ پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا (فتا)

۳–۳–۲ فیلترینگ هوشمند

۳–۳–۳ اینترنت ملی

۳–۴ کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا

۳–۴–۱ ماموریت و استراتژی

۳–۴–۲ ساختار و طرز کار کمیسیون فدرال انتخابات

۳–۴–۳ کمیته های کمیسیون ارتباطات فدرال

۳–۴–۴ ادارات کمیسیون ارتباطات فدرال

۳–۴–۴–۱ اداره قضات حقوق اداری

۳–۴–۴–۲ اداره فرصت های تجاری ارتباطات

۳–۴–۴–۳ اداره فن آوری و مهندسی

۳–۴–۴–۵ اداره کل بازرسی

۳–۴–۴–۶ اداره امور قانونگذاری

۳–۴–۴–۷ اداره کل مدیریت

۳–۴–۴–۸ اداره روابط رسانه ای

۳–۴–۴–۹ دفتر دبیرخانه

۳–۴–۴–۱۰ اداره برنامه ریزی استراتژیک و تحلیل سیاست ها

۳–۴–۴–۱۱ اداره گوناگونی محل کار

۳–۴–۵ شکل گیری کمیسیون ارتباطات فدرال

۳–۴–۶ سیاست های کمیسیون ارتباطات فدرال در رابطه با رسانه ها

۳–۴–۶–۱ پخش تلویزیون و رادیو

۳–۴–۶–۲ کابل و ماهواره

۳–۴–۶–۳ مقررات گذاری محتویات ناشایست

۳–۴–۶–۴ مالکیت رسانه

۳–۴–۶–۴–۱ تنوع

۳–۴–۶–۴–۲ منطقه گرایی

۳–۴–۶–۴–۳ سیاستگذاری کمیسیون در زمینه ارتباطات کابلی

۳–۴–۶–۴–۴ تلفن

۳–۴–۶–۴–۵ اینترنت

۳–۴–۶–۴–۶ بی طرفی شبکه

۳–۴–۷ کمیسیون ارتباطات فدرال و عفت رسانه

۳–۵ سایر نهادهای مقررات گذار اینترنت

۳–۵–۱ آیکان

۳–۵–۱–۱ نقش آیکان در فضای مجازی

۳–۵–۱–۲ چالش های فراروی آیکان

۳–۵–۱–۳ نحوه عملکرد آیکان

۳–۵–۱–۴ کمیته مشورتی دولتی GAC

۳–۵–۱–۵ حاکمیت اینترنت و آیکان

۳–۵–۲ آیانا

۳–۶ آزادی اینترنت در آرای دیوان عالی فدرال آمریکا

۳–۶–۱ آزادی اینترنت در وضعیت جنگی

۳–۶–۲ آزادی اینترنت و امنیت ملی

۳–۶–۳ آزادی اینترنت و قوانین افترا

۳–۶–۴ آزادی اینترنت و نفرت پراکنی

فصل چهارم: چالش های مقررات گذاری فضای مجازی در نظام حقوقی ایران در مقایسه با نظام حقوقی ایالات متحده آمریکا ۴–۱ تعدد نهادهای مقررات گذاری فضای مجازی در ایران

۴–۲ تعدد قوانین و مقررات در زمینه ی فضای سایبری

۴–۲ چالش های مرتبط با شورای عالی فضای مجازی

۵–۲–۱ ماهیت مصوبات شورای عالی فضای مجازی

۴–۲–۲ نظارت بر مصوبات شورای عالی فضای مجازی

۴–۲–۳ عدم تناسب اعضا با وظایف شورای عالی فضای مجازی

۴–۲–۴ استقلال نهاد مقررات گذار

۴–۲–۵ پاسخگویی نهاد مقررات گذار

۴–۲–۶ شفافیت در مقررات گذاری

۴–۳ فقدان وجود سیاست منسجم در برخورد با فضای مجازی

۴–۴ استفاده از ابزارهای محدودکننده جهت کنترل فضای مجازی

۴–۵ عدم مشارکت ذی نفعان در مقررات گذاری فضای سایبری

۴–۶ عدم رعایت اصل بی طرفی شبکه ای

نتیجه گیری

منابع و ماخذ

کلیدواژه ها

• فضای مجازی
• مقررات گذاری
• شورای عالی فضای مجازی
• کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا