مناسبات متقابل حقوق بشردوستانه بین المللی و حقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات
 | |
| عنوان | مناسبات متقابل حقوق بشردوستانه بین المللی و حقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل |
| دانشجو | سپنتا مجتهدزاده |
| استاد راهنما | حسین شریفی طرازکوهی |
| استاد مشاور | علی آزمایش، سیدقاسم زمانی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۸۹ |
| دانشگاه | دانشگاه علامه طباطبایی |
مناسبات متقابل حقوق بشردوستانه بین المللی و حقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات عنوان رساله ای است که توسط سپنتا مجتهدزاده، با راهنمایی حسین شریفی طرازکوهی و با مشاوره علی آزمایش و سیدقاسم زمانی در سال ۱۳۸۹ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.
چکیده
ظهور مفهوم "امنیت انسانی" در ادبیات حقوق بین الملل به ویژه از دهه نود به این سو، تحولات ژرفی را در عرصه حقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات رقم زد. با بشری شدن هرچه بیشتر حقوق بین الملل، مذاکرات مربوط به کنترل تسلیحات و خلع سلاح نیز از این تحول، تاسی جسته و در نتیجه موجب "تغییر گفتمانی و رهیافتی" در این مذکرات گردیده است. با این توضیح که دیگر معاهدات کنترل تسلیحات صرفا به مثابه ابزاری جهت حفظ امنیت دولتها و یا به عبارتی "امنیت ملی" نبودند، بلکه در کنار این ملاحظات،نگرانی های بشردوستانه ناشی از استفاده از این سلاح ها نیز مطمح نظر بوده است. بدین ترتیب معاهداتی در عرصه کنترل تسلیحات به منصه ظهور رسیدند که می توان از آنها به عنوان "معاهدات خلع سلاح بشردوستانه" یاد کرد.به عبارت دیگر در سایه این تحولات،رهیافت نوینی در مذاکرات مربوطه شکل گرفت که بر اساس آن سعی می شد که بر تاثیرات سوء و منفی استفاده از برخی تسلیحات بر افراد نظامی و غیر نظامی و مغایرت استفاده از آنها با اصول بنیادین حقوق بشردوستانه از جمله "اصل تفکیک" و "اصل منع ایجاد درد و رنج غیر ضرور و فوق العاده" و همچنین تاثیرات بسیار مخربی که این سلاح ها می توانستند بر محیط زیستی پیرامونی انسان و همچنین فعالیت های اقتصادی و اجتماعی وی داشته باشند،تاکید شود و بدین ترتیب "اراده سیاسی" نیرومندی میان دولتها برای تصویب یک معاهده خلع سلاح و کنترل تسلیحات ایجاد گردد.اراده ای که شاید در سایه رهیافت سنتی کنترل تسلیحات (رهیافت امنیتی دولت– محور) هیچگاه به دست نمی آمد. کما اینکه یکی از علل اصلی شکست مذاکرات در مجامع مذاکراتی سنتی کنترل تسلیحات نیز "فقدان اراده سیاسی نیرومند" برای تصویب معاهدات خلع سلاح و کنترل تسلیحات بوده است و همین امر موجب شد که جامعه بین المللی در صدد یافتن راهی برای خروج از این بن بست بر آید.به علاوه، یکی از ویژگی های اساسی این رهیافت،تدریجی بودن آن است.بدین معنا که پروسه و فرایند کنترل تسلیحات از ممنوعیت "استفاده" بر مبنای تعارض با اصول و مقررات حقوق بشردوستانه بین المللی آغاز می گردد و به ممنوعیت جامع و کامل "تولید"،"توسعه"،"انتقال"،"انباشت" و "اکتساب" ختم می گردد. در نتیجه این ویژگی، تاثیرات اصول بنیادین حقوق بشردوستانه که اساسا می بایست در زمان جنگ و به هنگام استفاده از یک سلاح ظهور می نمود به مراحل قبل از "استفاده" نیز تسری یافته و بدین ترتیب حاکمیت دولتها در زمینه تولید،توسعه،انتقال،انباشت و اکتساب تسلیحات را سخت محدود می نماید.بر اساس این تحولات این سوال به ذهن متبادر می گردد که اصول حقوق بشردوستانه بین المللی در فرایند تدوین و تکوین معاهدات کنترل تسلیحات دارای چه شان و جایگاهی هستند؟ به نظر می رسد که در پاسخ به این پرسش می توان ادعا نمود که فرایند تکوین و تدوین حقوق خلع سلاح وکنترل تسلیحات، سخت تحت تاثیر گسترش و تعمیق روز افزون اصول حقوق بشردوستانه بین المللی قرار دارد به نحوی که می توان گسترش قواعد محدودیت زا در زمینه کنترل تسلیحات به ویژه از پایان دوره جنگ سرد به بعد را تابعی از تحولات هنجاری حقوق بشردوستانه بین المللی دانست.
ساختار و فهرست رساله
۱– تبیین مساله ۱
۲ پرسش های تحقیق ۱۳
الف پرسش اصلی ۱۳
ب پرسش های فرعی ۱۳
۳ بررسی آثار و پیشینه تحقیق ۱۳
۴ اهمیت و ضرورت تحقیق ۱۸
۵ اهداف تحقیق ۱۸
۶ فرضیه های تحقیق ۱۹
الف فرضیه اصلی ۱۹
ب فرضیه های فرعی ۱۹
۷ شناسایی متغیر های تحقیق ۲۰
۸ مفاهیم و واژگان کلیدی تحقیق ۲۰
۹ روش شناسی پژوهش ۲۱
۱۰ روش گردآوری اطلاعات و داده ها ۲۱
۱۱ سازماندهی پژوهش ۲۲
بخش اول: تقابل مفاهیم "امنیت ملی" و "امنیت انسانی"
در مذاکرات خلع سلاح و کنترل تسلیحات
درآمد ۲۴
فصل اول پارامتر امنیت ملی،پارامتر غالب در معاهدات کنترل تسلیحات سنتی ۲۷
مقدمه ۲۷
گفتار اول نگرشی اجمالی بر تاریخچه، آیین کار و مشکلات و چالشهای "کنفرانس خلع سلاح" ۲۹
مبحث اول تاریخچه تاسیس ۲۹
مبحث دوم آیین کار ۳۰
گفتار دوم ریشه یابی مشکلات و چالشها ۳۲
مبحث اول رهیافت امنیت ملی: مانع اصلی بر سر راه خلع سلاح واقعی ۳۲
بند اول مفهوم سنتی امنیت ملی ۳۲
بند دوم تاثیر ملاحظات مربوط به امنیت ملی بر مذاکرات سنتی خلع سلاح در طول جنگ سرد ۳۷
مبحث دوم آغاز عصر امنیت انسانی ۴۰
بند اول مطالعات نوین امنیتی و گشترش تهدیدات امنیتی ۴۰
بند دوم پایان جنگ سرد و ظهور مفهوم "امنیت انسانی" ۴۳
بند سوم "امنیت انسانی" به مثابه راهی برای خروج از بن بست ۴۴
گفتار سوم ظهور مفهوم "امنیت انسانی" در برخی معاهدات کنترل تسلیحات سنتی ۴۹
مبحث اول معاهدات مربوط به ایجاد "مناطق عاری از سلاح های هسته ای" ۴۹
بند اول معاهده تلاتللکو ۵۰
بند دوم معاهده راروتنگا ۵۱
مبحث دوم معاهدات منع نظامی سازی برخی مناطق غیر مسکونی ۵۲
بند اول معاهده مربوط به قطب جنوبگان ۵۳
بند دوم معاهده ماورای جو ۵۴
بند سوم معاهده ماه ۵۵
مبحث سوم ممنوعیت انجام آزمایش های هسته ای ۵۶
بند اول تاثیر ملاحظات مربوط به امنیت انسانی در سیاستها و معاهدات مربوط به آزمایش های هسته ای ۵۷
الف معاهده منع محدود آزمایش های هسته ای ۵۹
ب معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای ۶۰
بند دوم توجه به ملاحظات زیست محیطی در رویه قضایی دیوان(با تکیه بر قضایای آزمایش های هسته ای) ۶۲
فصل دوم: حقوق بشردوستانه بین المللی : ابزاری برای کنترل تسلیحات ۶۳
مقدمه ۶۳
گفتار اول قواعد کنترل تسلیحات در بستر تاریخی حقوق بشردوستانه بین المللی ۶۵
مبحث اول دوران پیش از قرن نوزدهم ۶۵
بند اول تحدید تسلیحات در تمدن های باستان ۶۵
بند دوم دوران ظهور تیوری "جنگ محدود" ۶۶
مبحث دوم دوران پس از قرن نوزدهم ۶۸
بند اول حقوق لاهه ۶۸
بند دوم حقوق ژنو ۷۲
گفتار دوم اصول بنیادین حقوق بشردوستانه بین المللی ۷۳
مبحث اول اصل تفکیک ۷۴
بند اول ملاحظات کلی ۷۴
بند دوم اصل تفکیک در آینه معاهدات بین المللی ۷۷
بند سوم ارتباط اصل تفکیک با موضوع "دقت" در هدف گیری ۷۸
مبحث دوم اصل عدم ایراد درد و رنج فوق العاده و غیر ضرور: ۷۹
بند اول ملاحظات کلی ۷۹
بند دوم معیار جهت تشخیص درد و رنج غیر ضرور ۸۱
مبحث سوم اصل تناسب در حمله ۸۳
بند اول ملاحظات کلی ۸۳
بند دوم معیارهای تناسب ۸۵
مبحث چهارم اصل منع وارد آوردن خسارت به محیط زیست در طول مخاصمه ۸۶
بند اول ملاحظات کلی ۸۶
بند دوم کنوانسیون اِن مد ۹۰
فصل سوم: خلع سلاح بشردوستانه ۹۱
مقدمه ۹۱
گفتار اول کلیات ۹۲
مبحث اول حلقه های ارتباطی میان حقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات با حقوق بشردوستانه بین المللی ۹۵
بند اول اشتراک موضوعی ۹۶
بند دوم اشتراک غایی ۹۷
مبحث دوم ویژگی های رهیافت خلع سلاح بشردوستانه ۹۸
بند اول توجه و تاکید ویژه بر مفهوم امنیت انسانی ۹۸
بند دوم پر رنگ شدن نقش جامعه مدنی و سازمان های غیر دولتی ۱۰۳
بند سوم توجه بیشتر به "چندجانبه گرایی" و" تنوع" ۱۰۶
بند چهارم توجه به مطالعه میدانی و جنبه های عملی خلع سلاح وکنترل تسلیحات ۱۰۸
بند پنجم توجه به سرعت عمل و نوآوری ۱۰۹
گفتار دوم معاهدات خلع سلاح بشر دوستانه: معاهدات ذو–وجهتین ۱۱۰
مبحث اول نگاه امنیتی: یادگار نظام سنتی کنترل تسلیحات ۱۱۱
بند اول قید کناره گیری از معاهدات ۱۱۲
بند دوم قید رهایی از برخی تعهدات مندرج در معاهده ۱۱۳
مبحث دوم ضعف "نظام پایبندی": ویژگی به جا مانده از معاهدات حقوق بشردوستانه ۱۱۴
بند اول تعریف "نظام پایبندی" و اهمیت آن در معاهدات کنترل تسلیحات ۱۱۴
بند دوم تاثیر رهیافت خلع سلاح بشردوستانه بر "نظام پایبندی" ۱۱۶
جمع بندی ۱۲۰
بخش دوم: نمود عینی تاثیر ملاحظات بشردوستانه
برحقوق خلع سلاح و کنترل تسلیحات
در آمد ۱۱۶
فصل اول کنترل تسلیحات متعارف ۱۱۸
مقدمه ۱۱۸
گفتار اول اصول بنیادین حقوق بشردوستانه به عنوان مبنای محدودیت ۱۲۲
مبحث اول سلاح های غیر قابل ردیابی توسط اشعه ایکس(موضوع پروتکل اول) ۱۲۴
مبحث دوم مین های زمینی، تله های انفجاری و سایر ابزارها (موضوع پروتکل دوم) ۱۲۵
بند اول تعریف مین ۱۲۵
بند دوم سابقه تاریخی استفاده از مین ۱۲۵
بند سوم منفعت نظامی مین ها در تقابل با "امنیت انسانی" ۱۲۷
مبحث سوم سلاح های آتش زا (موضوع پروتکل سوم) ۱۲۹
مبحث چهارم سلاح های لیزری کور کننده(موضوع پروتکل چهارم) ۱۳۱
مبحث پنجم بقایای انفجاری جنگ (موضوع پروتکل پنجم) ۱۳۳
بند اول تعریف ۱۳۳
بند دوم تاریخچه مذاکرات ۱۳۴
گفتار دوم: معاهدات مکمل کنوانسیون سلاح های متعارف ۱۳۶
مبحث اول پروسه اتاوا ۱۳۷
بند اول تاریخچه مذاکرات ۱۳۷
بند دوم نقش جامعه مدنی در پروسه اتاوا ۱۴۱
مبحث دوم پروسه اسلو ۱۴۳
بند اول بمب های خوشه ای، پیام آوران فقر و وحشت! ۱۴۳
بند دوم سیر تاریخی مذاکرات بین المللی برای ممنوعیت بمب های خوشه ای ۱۴۶
بند سوم کنوانسیون اسلو، گامی عمده برای توسعه حقوق بشردوستانه بین المللی ۱۴۸
بند چهارم حمایت از غیر نظامیان به مثابه هدف اصلی کنوانسیون ۱۴۹
فصل دوم کنترل تسلیحات کشتار جمعی ۱۵۳
مقدمه ۱۵۳
گفتار اول تلاش های بین المللی در زمینه محدودیت سلاح های بیولوژیک و شیمیایی ۱۵۶
مبحث اول سلاح های بیولوژیک ۱۵۷
بند اول تلاش های بین المللی در راستای ایجاد محدودیت ۱۵۷
بند دوم کنوانسیون سلاح های بیولوژیک:معاهده خلع سلاح با اهدافی بشردوستانه ۱۶۰
بند سوم ماهیت "قاعده آمره" محدودیت ها در زمینه سلاح های بیولوژیک ۱۶۳
بند چهارم ممنوعیت تسلیحات بیولوژیک، گامی در جهت ارتقای "امنیت انسانی" ۱۶۵
بند پنجم پیشرفت بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک به مثابه تهدیدی برای امنیت انسانی ۱۶۷
مبحث دوم سلاح های شیمیایی ۱۷۱
بند اول تعریف سلاح های شیمیایی ۱۷۱
بند دوم محدودیت های حقوق لاهه در زمینه سلاح های شیمیایی ۱۷۲
بند سوم ملاحظات بشردوستانه سرعت بخش روند مذاکرات منع جامع سلاح های شیمیایی ۱۷۴
بند چهارم ارتباط کنوانسیون سلاح های شیمیایی و حقوق بشردوستانه بین المللی ۱۷۷
گفتار دوم خلع سلاح هسته ای ۱۸۰
مبحث اول "امنیت دولت– محور"، پارامتر مقاومت کننده در برابر خلع سلاح کامل هسته ای ۱۸۵
بند اول نقش پر رنگ سلاح هسته ای در سیاستگذاری های امنیتی دولتها ۱۸۵
بند دوم شکست رهیافت امنیت دولت– محور در نیل به خلع سلاح کامل هسته ای ۱۸۶
مبحث دوم نقش کنترل تسلیحات هسته ای در ارتقای امنیت انسانی ۱۸۹
بند اول سلاح هسته ای بزرگترین منبع تهدید امنیت انسانی ۱۸۹
بند دوم سلاح هسته ای به مثابه تهدیدی برای حق حیات ۱۹۲
الف نقض حق حیات: مبنای ممنوعیت کامل تسلیحات هسته ای ۱۹۲
ب حقوق بشردوستانه بین الملل:چارچوبی برای تفسیر حق حیات در جنگ ۱۹۳
مبحث سوم کنترل تسلیحات هسته ای به کمک اصول حقوق بشردوستانه بین المللی ۱۹۴
بند اول ممنوعیت "استفاده" از سلاح های هسته ای:گام اولیه برای خلع سلاح ۱۹۴
بند دوم مزیت اتخاذ رهیافت بشردوستانه در کنترل تسلیحات هسته ای ۱۹۷
بند سوم اصول حقوق بشردوستانه منبع ایجاد محدودیت در استفاده از سلاح های هسته ای ۲۰۲
الف حکومت اصول حقوق بشردوستانه بین المللی بر استفاده از سلاح هسته ای ۲۰۲
ب قابلیت اعمال اصول حقوق بشردوستانه:رویا یا واقعیت؟ ۲۰۵
مبحث چهارم وضعیت "فقدان قاعده" و ارایه راهکار بشردوستانه برای حل آن ۲۰۷
بند اول تعریف حقوقی وضعیت "فقدان قاعده" ۲۰۷
بند دوم وضعیت "فقدان قاعده" در زمینه منع تسلیحات هسته ای (با تکیه بر رای دیوان) ۲۰۹
بند سوم حقوق بشردوستانه بین المللی:پر کننده خلاء های حقوق تسلیحات هسته ای ۲۱۴
فصل سوم تحدید حاکمیت دولتها در تولید سلاح های جدید و تجارت اسلحه ۲۱۸
مقدمه ۲۱۸
گفتار اول: سلاح های کوچک وسبک ۲۱۹
مبحث اول اتخاذ رهیافت امنیت انسانی در کنترل تسلیحات کوچک وسبک ۲۲۱
بند اول ویژگی های سلاح های کوچک و سبک ۲۲۱
بند دوم ملاحظات بشردوستانه:عامل اصلی محدودیت ۲۲۴
مبحث دوم تلاشهای ملل متحد در زمینه کنترل سلاح های کوچک وسبک ۲۲۸
بند اول ملاحظات کلی ۲۲۸
بند دوم نمایی کلی از تعهدات مندرج در "برنامه" ۲۲۹
گفتار دوم تاثیر اصول حقوق بشردوستانه در امر "انتقال تسلیحات متعارف" ۲۳۰
مبحث اول تحدید حاکمیت دولتها در امر انتقال تسلیحات ۲۳۱
بند اول ملاحظات کلی ۲۳۱
بند دوم قواعد معیار در زمینه انتقال تسلیحات(توصیه های کمیته بین المللی صلیب سرخ) ۲۳۴
مبحث دوم مسیولیت دولت و اشخاص در زمینه رعایت معیارهای بشردوستانه در انتقال تسلیحات ۲۳۶
بند اول مسیولیت دولت ۲۳۶
بند دوم مسیولیت کیفری فردی ۲۳۷
گفتار سوم بررسی سلاح های جدید از منظر اصول حقوق بشردوستانه بین المللی ۲۳۹
مبحث اول ملاحظات کلی ۲۴۰
بند اول مبنای حقوقی بررسی مشروعیت سلاح های جدید ۲۴۰
بند دوم تاثیر غیر مستقیم تعهد مندرج در ماده
در امر تولید تسلیحات ۲۴۳
بند سوم رویه دولت ها ۲۴۴
الف ایالات متحده آمریکا ۲۴۵
ب نروژ ۲۴۵
مبحث دوم آیین ارزیابی ۲۴۶
بند اول قواعد معیار در فرایند ارزیابی ۲۴۶
الف ممنوعیت سلاح هایی که موجب درد ورنج غیر ضرور و فوق العاده می شوند ۲۴۶
ب ممنوعیت سلاح هایی که دارای آثار قابل تفکیک هستند ۲۴۷
ج ممنوعیت سلاح هایی که دارای آثار منفی نسبت به محیط زیست هستند ۲۴۷
بند دوم منابع اطلاعاتی مرجع بازنگری ۲۴۸
الف اطلاعات ارسالی از سوی شرکت تولید کننده تسلیحات ۲۴۸
ب گزارش کارشناسان ۲۴۸
ج گزارش پزشکی ۲۴۸
بند سوم جایگاه حقوقی رای مرجع بازنگری ۲۴۹
نتیجه گیری ۲۵۱
منابع و مآخذ ۲۵۸
کلیدواژه ها
- حقوق بشردوستان بین المللی
- حقوق خلع سلاح وکنترل تسلیحات
- حقوق بین الملل بشردوستانه
- خلع سلاح
- تحریم تسلیحاتی
- کنترل تسلیحات
- تنش زدایی بین المللی