نسبت حق حیات با ارزش های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام

عنوان	نسبت حق حیات با ارزش های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	اسماعیل آقابابایی بنی
استاد راهنما	عادل ساریخانی
استاد مشاور	جلال الدین قیاسی، ابوالفتح خالقی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۲
دانشگاه	دانشگاه قم

نسبت حق حیات با ارزش های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام عنوان رساله ای است که توسط اسماعیل آقابابایی بنی، با راهنمایی عادل ساریخانی و با مشاوره جلال الدین قیاسی و ابوالفتح خالقی در سال ۱۳۹۲ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

حق حیات از حقوق اولیه و مسلم انسان است و کرامت انسان به اقتضای آیه شریفه و لقد کرمنا بنی آدم مانع از آن است که اختلاف عقیده، نژاد و.. . بتواند این حق را نادیده بگیرد. دفاع از این حق تا زمانی که در تزاحم با حقوق و ارزش های دیگر قرار نگیرد، هم به لحاظ نظری و هم عملی چندان محل اختلاف نیست ولی در مقام تزاحم، مسایل متعدد به تهدید این حق می پردازند که نیازمند بررسی است. این تحقیق با محور قرار دادن حق حیات در تزاحم با ارزش های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام، بر اساس مبانی فقهی و حقوق ایران چالش های تهدید حیات را از دو زاویه به تصویر می کشد: از جهت نادیده گرفتن حیات از طرف خود شخص و از ناحیه تصمیم حکومت و سایر افراد جامعه راجع به حیات دیگران که محور دوم عمده مباحث آن را تشکیل می دهد.با آن که حق حیات را می توان در دایره وسیعی در حقوق کیفری به بحث گذاشت و در مباحثی همچون اجرای حدود و قصاص و دفاع مشروع از دو زاویه حقوق بشری و مباحث حقوقی ماهوی دنبال کرد، این رساله تنها به نسبت حق حیات با سایر ارزش ها پرداخته و به لحاظ مصداقی تزاحم حیات فرد با جان دیگران و تزاحم حیات با مال، عرض، دین و مصالح جامعه را به بحث می گذارد.بر اساس یافته های این تحقیق، در تزاحم نفوس با لحاظ معیارهای عرفی می توان از تقدم نفسی بر نفس دیگر سخن گفت ولی در تزاحم حق حیات با مال، عرض و ناموس، دین و مصالح جامعه– جز در دفاع مشروع که از مباحث این تحقیق نیست و با لحاظ شرایطی می توان حق حیات را نادیده گرفت– حق حیات بر سایر ارزش ها مقدم است و نادیده گرفتن آن جز در موارد خاص بعد از رسیدگی قضایی ممکن نیست. از این رو مجازات های فراقضایی به رغم طرح شدن در برخی آرای فقهی و سازگاری آن با ظاهر برخی مواد قانونی، فاقد مبنای قابل دفاع حقوقی و فقهی است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ۱

۱– طرح مسیله ۱

۲– اهمیت و ضرورت تحقیق ۴

۳– اهداف تحقیق ۵

۴– پرسش ها ۶

۵– فرضیه های تحقیق ۸

۶– دامنه تحقیق ۸

۷– محدودیت های تحقیق ۱۰

۸– پیشینه تحقیق ۱۱

۹– شیوه تحقیق ۱۲

۱۰– جایگاه بحث و علت انتخاب موضوع ۱۲

۱۱– ترتیب مباحث ۱۴

بخش اول: حق حیات و جایگاه آن در زندگی بشری ۱۵

فصل اول: مفاهیم و اصطلاحات ۱۷

الف– حق، حکم و تکلیف ۱۷

۱– حق، حکم و تکلیف در لغت ۱۸

۱–۱– حق ۱۸

۲–۱– تکلیف ۱۹

۳–۱– حکم ۲۰

۲– حق، حکم و تکلیف در اصطلاح ۲۰

۱–۲– حق ۲۱

۲ و ۳– ۲– حکم و تکلیف ۲۶

ب– نفس مهدورالدم و محترم ۲۷

۱– مهدورالدم ۲۷

۱–۱– معنای لغوی ۲۷

۲–۱– معنای اصطلاحی ۲۸

۲– نفس محترم ۳۰

ج– کرامت ۳۰

۱– معنای لغوی ۳۰

۲– معنای اصطلاحی ۳۱

د– ارزش ۳۲

ه – واژگان کاربردی در مقام تزاحم ۳۳

۱– تعارض و تزاحم ۳۴

۲– اضطرار، ضروری و ضرورت ۳۵

۳– دیگر واژگان ۳۷

فصل دوم: آغاز و پایان زندگی و جایگاه و آثار حق حیات ۳۸

الف– آغاز و پایان حیات ۳۸

۱– دیدگاه های راجع به آغاز حیات ۳۸

۲– نظریه های پایان حیات ۴۷

ب–جایگاه و آثار حق حیات ۵۲

۱– ۲– در متون دینی ۵۲

۲– ۲– در متون و اسناد حقوقی ۵۳

۳– ۲– در مقررات ایران ۵۷

فصل سوم: حق حیات در ارتباط با فرد و مصالح جامعه ۶۰

الف– تصمیم گیری در حوزه حیات فردی ۶۰

۱– ادله و مبانی سلطه بر نفس ۶۲

۲– محدوده سلطه بر نفس ۷۱

۱–۲– آرای فقهی ۷۲

۲–۲– لوازم عرفی بودن سلطه بر نفس ۷۵

۳–۳– بررسی چند اشکال ۸۱

ب– تصمیم گیری راجع به حیات دیگران ۸۸

۱– تصمیم های غیر قضایی راجع به حیات دیگران ۸۸

۲– سلب حیات با تصمیم قضایی ۸۹

فصل چهارم: رفع تزاحم با ترک فعل ۹۰

الف – تفاوت گذاری بین اعمال سلبی و ایجابی راه حلی برای رفع تزاحم ۹۰

ب – رابطه ترک فعل با حق حیات ۹۲

۱– ترک فعل در فقه ۹۳

۱–۱– ترک فعل از سوی بزهدیده ۹۳

۱–۱ –۱– ترک فعل به عنوان مقتضی ۹۳

۲–۱ –۱– ترک فعل به عنوان عدم ایجاد مانع ۹۴

۲–۱– ترک فعل از سوی بزهکار ۹۵

۱–۲ –۱– ترک فعل به صورت ممانعت از حق ۹۵

۲–۲– ۱–ترک فعل محض ۹۶

۲– ترک فعل در حقوق کیفری ۹۷

ج– نقش تعهد در مسیولیت تارک فعل ۹۹

۱ –تعهد عام ۱۰۰

۱–۱ – ترک فعل بدون توجه به نتیجه ۱۰۰

۲–۱– ترک فعل به قصد مرگ ۱۰۰

۲ –تعهد خاص ۱۰۱

فصل پنجم: ارزش و رتبه حیات در تزاحم با سایر ارزش ها ۱۰۳

الف – جایگاه انسان و ارزش حیات ۱۰۳

۱– کرامت و جایگاه انسان در قران کریم ۱۰۴

۱–۱– کرامت ذاتی انسان ۱۰۴

۲–۱ – کرامت اکتسابی ۱۰۷

۲– انسان در نگاه متکلمان ۱۰۷

۳– آرای فقهی ۱۱۱

ب – امکان یا عدم امکان سلب حق حیات و آثار آن ۱۲۷

ج – جایگاه حیات در مقام تزاحم با دیگرارزش ها ۱۳۰

۱– مصادیق ارزش ها در مقام تزاحم با حق حیات ۱۳۰

۲ – معیارهای رتبه بندی ۱۳۲

۱–۲– تعبدی بودن رتبه بندی ۱۳۳

۲–۲– عقلایی بودن معیار رتبه بندی ۱۳۹

جمع بندی و نتیجه گیری از بخش اول ۱۴۴

بخش دوم: مصادیق و پیامدهای تزاحم حق حیات با امور مهم ۱۴۶

فصل اول: تزاحم حق حیات با جان یا تمامیت جسمانی دیگری ۱۴۹

الف –تزاحم نفس مادر و جنین ۱۵۰

۱– خطر جانی ۱۵۱

۲– موارد عسر و حرج ۱۶۱

ب – تزاحم دو نفس ۱۶۵

۱– نادیده گرفتن حیات با رضایت فرد ۱۶۷

۲– نادیده گرفتن حیات دیگران بدون دخالت ذی نفع ۱۷۶

فصل دوم: تزاحم حق حیات با مال ۱۷۹

الف – مال فرد ۱۸۱

ب – مال دیگری ۱۸۳

ج– بیت المال ۱۸۵

فصل سوم: تزاحم حق حیات با عرض و ناموس ۱۸۷

الف – تقدم عرض و ناموس بر حیات در دفاع مشروع ۱۸۷

ب – تقدم عرض و ناموس بر حیات به عنوان حکم خاص ۱۹۰

ج – تقدم عرض و ناموس بر حق حیات به حسب قواعد حاکم بر حقوق کیفری ۲۰۳

۱– مجازات های فراقضایی از نظر قواعد حاکم بر مقررات کیفری ۲۰۵

۲– کاربرد خبر واحد به عنوان مستند حکم در امور کیفری ۲۰۶

۲– متصدی اجرای مجازات سالب حیات ۲۱۱

فصل چهارم: تزاحم حق حیات با دین ۲۲۴

الف – مصادیق ۲۲۵

۱– ارتداد ۲۲۵

۱–۱– مفهوم ارتداد ۲۲۸

۲–۱– ارتداد مستوجب مجازات مرگ ۲۳۰

۳–۱– مجری حکم ارتداد ۲۳۴

۲– دشنام دادن به پیامبر(ص) ۲۳۴

۱–۲ – موضع قانون گذار ۲۳۷

۲–۲– آرای فقها ۲۳۸

۱–۲–۲– مجری حکم ۲۳۸

۲–۲–۲– شرایط اجرای حکم ۲۴۱

۳–۲–۲– حکم دشنام دهنده بر اساس روایات ۲۴۶

ب – مجازات مرتد و ساب به حسب قواعد ۲۵۵

۱– احتمال برگشت سب به ارتداد ۲۵۶

۲– احتمال موثر بودن توبه ۲۵۹

۳– شرط نبود ضرر ۲۵۹

۴– تبعیت از سیره معصومین (ع) در مجازات مرتد وساب ۲۶۰

۵– احتمال حدی بودن مجازات ۲۶۲

۶ – کارایی شبهه در قصاص ۲۶۳

فصل پنجم– تزاحم حق حیات با مصالح جامعه ۲۶۸

الف – صرف نظر کردن از حق حیات به نفع جامعه ۲۶۸

ب – اعدام تعزیری ۲۶۹

۱– استناد به افساد ۲۷۱

۲– قاعده اختیارات حاکم ۲۷۸

۳– امر به معروف و نهی از منکر ۲۸۱

۴– تجویز قتل در تکرار جرم تعزیری ۲۸۶

خلاصه مطالب، نتایج تحقیق و پیشنهادها ۲۹۱

الف – خلاصه مطالب ۲۹۱

ب– نتایج تحقیق بر اساس فرضیه ها ۲۹۵

ج– پیشنهادها ۲۹۶

کتاب نامه ۲۹۸

الف – کتاب های فارسی ۲۹۸

ب – کتاب های عربی ۳۰۲

ج – مقالات فارسی ۳۱۴

د – مقالات عربی ۳۱۷

ﻫ – نرم افزارها ۳۱۷

کلیدواژه ها

• حق حیات
• سلب حیات
• تزاحم حقوق
• حق و حکم
• حفظ نفس
• کرامت ذاتی
• مجازات های فراقضایی.
• حقوق جزا
• حق حیات
• تزاحم (اصول فقه)
• کرامت ذاتی
• صیانت نفس
• اسلام
• حقوق بشر
• مجازات