نسبت سنجی نظریه پوپولیسم با مبانی حقوق اساسی مدرن

عنوان	نسبت سنجی نظریه پوپولیسم با مبانی حقوق اساسی مدرن
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	مهدی شفیعی افراپلی
استاد راهنما	علیرضا دبیرنیا
استاد مشاور	علی مشهدی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه قم

نسبت سنجی نظریه پوپولیسم با مبانی حقوق اساسی مدرن عنوان رساله ای است که توسط مهدی شفیعی افراپلی، با راهنمایی علیرضا دبیرنیا و با مشاوره علی مشهدی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

پوپولیسم در سالیان اخیر از دل این چالش نظری زاده شده است که از یک طرف قدرت حکومت با رضایت مردم تاسیس می شود و از طرف دیگر چنین قدرتی برای اثرگذاربودن با توسل به مفاهیمی همانند حاکمیت قانون و مشروطه خواهی باید منفک و محدود اعمال شود؛ چالشی که امروزه با عنوان تناقض مشروطه خواهی شناخته می شود. در این پژوهش هدف این است که با نگاهی حقوقی و به صورت بنیادین به تحلیل این مفهوم پرچالش برای نظام سیاسی و حقوقی پرداخته شود. با عنایت به تمسک این نظریه به مفهوم مردم ، مطالعه سیاسی پوپولیسم در دهه های اخیر و مطالعات حقوقی این پدیده در سالیان اخیر در دنیا جذاب و در عین حال مناقشه برانگیز بوده است و در این پژوهش واکاوی شده است که تمسک به حاکمیت مردم چگونه با آمیخته شدن با این نظریه مضیق به اقتدارگرایی کامل می انجامد و در مقابل، حقوق اساسی چه نقشی می تواند ایفاء کند. پوپولیسم امروزه اقتدار حقوق عمومی را به چالش کشیده است و حقوق عمومی از طریق سیاست های تهاجمی پوپولیست ها به قانون اساسی تحت الشعاع ضربات این پدیده در دنیای معاصر قرار گرفته است و مسیله ای که به وجود می آید این است که اساسا حقوق عمومی همچنان توانایی دارد که اقتدار خود را حفظ کند. حقوق عمومی با توجه به چالش های نوینی که پیش رویش قرار گرفته است در صورتی می تواند کارکرد عادی خود را ایفاء نماید که ضعف در تصور خود از قدرت موسِس را به چالش بکشد و تلاش کند برای این تناقض راه حلی بیابد. در این راستا است که راهکارهای مقابله با پوپولیسم از منظر مبانی حقوق اساسی مورد توجه قرار می گیرد و اولین گام این است که بپذیریم قانون اساسی به تنهایی و با تکیه صِرف بر خود نمی تواند موجودیتش را تضمین نماید، لذا حقوق عمومی باید با استفاده از رویکردهای ساختاری در راستای تثبیت مفهوم جایگاه خالی قدرت به مثابه گفتمانی در چهارچوبِ گفتمان سیاسی تحلیل شود.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل اول – مبانی نظری ۱۰

– تحلیل مفهومی پوپولیسم و پیشینه آن

۱–۱– تعریف پوپولیسم: آیا ارایه تعریفی واحد از پوپولیسم ممکن است؟

۲–۱ – پیشینه پوپولیسم

۱ خاستگاه مفهومی پوپولیسم

۲ پیشینه پوپولیسم در ایالات متحده امریکا

۳ پیشینه پوپولیسم در امریکای لاتین

۴ پیشینه پوپولیسم در اروپا

۳–۱ – پوپولیسم در جهان معاصر ۴۱

– تحلیل مفهومی حاکمیت قانون و برداشت های ارایه شده از آن

۱–۲ – مفهوم حاکمیت قانون

۲–۲– برداشت های ارایه شده از حاکمیت قانون

۱– برداشت شکلی از حاکمیت قانون

۲– برداشت ماهوی از حاکمیت قانون ۵۰ ۳–۲ – نظارت قضایی به مثابه سازوکار اعمال حاکمیت قانون ۵۲

– مشروطه خواهی

۱–۳ – پیشینه و تعریف مشروطه خواهی

۲–۳ – مشروطه خواهی مدرن ۵۹

– مفهوم و مبنای قدرت موسِس ۶۱

– نظریه نمایندگی

۱–۵ – پیشینه نمایندگی

۲–۵ – تعریف مفهوم نمایندگی

فصل دوم – نسبت سنجی مفاهیم: تحلیل چالش های پوپولیسم برای نظام حقوق اساسی ۷۲

– پوپولیسم و پارادوکس قدرت موسِس

۱–۱ – وجوه اشتراک قدرت موسِس و پوپولیسم

۲–۱ – چالش های قرایت پوپولیستی از قدرت موسِس ۷۴

– نسبت میان پوپولیسم و حاکمیت قانون: تعارض یا سازگاری

۱–۲ – چالش های پوپولیسم در برابر حاکمیت قانون

۲–۲ – تحلیل امکان یا امتناع تعامل مفاهیم ۷۸

– پارادوکس پوپولیسم و دموکراسی نمایندگی: حکومت مردمی بدون اراده مردم

۱–۳ – اراده مردم و پوپولیسم: قرایت خاص پوپولیسم از اراده مردم

۱–۱–۳– مردمِ پوپولیست ها چه کسانی هستند؟

۲–۱–۳– دیگری به مثابه سازنده هویت مردم

۳–۱–۳– مفهوم پوپولیستی از حاکمیت: مردمِ حاکم به عنوان منبع نهایی قدرت

۴–۱–۳ – مردمِ حاکم به روایت پوپولیسم و نمایندگی

۲–۳ – احزاب و پوپولیسم

۳–۳ – اثرات پوپولیسم بر نظام های مبتنی بر نمایندگی ۹۴

– مشروطه خواهی و پوپولیسم

۱–۴ – مشروطه خواهی پوپولیستی: امری متناقض یا نوع خاصی از نظام مشروطه؟

۲–۴ – اکثریت سالاری

۳–۴ – موضع انتقادی به نظام حقوقی ۱۰۸

– پوپولیسم و حقوق بشر

۱–۵ – وجوه اشتراک و افتراق پوپولیسم و حقوق بشر

۲–۵ – برهان های سه گانه مواجهه

فصل سوم – نقشِ حقوق عمومی در مواجهه با پوپولیسم و چالش های ناشی از آن ۱۲۰

– ریشه یابی بحران تفوقِ حقوق اساسی: لزومِ تحلیل پوپولیسم از منظر پارادوکس مشروطه خواهی

۱–۱ – هنجارگرایی: مشروطه خواهی و بسندگی به برداشت شکلی از حاکمیت قانون

۲–۱ – تصمیم گرایی ۱۲۴

– الزامات مواجهه با پارادوکس مشروطه خواهی

۱–۲ – پذیرش حقوق عمومی به مثابه گفتمانی در چارچوب گفتمان سیاسی

۲–۲ – منطق جایگاه خالی قدرت به مثابه منطق خاص و منسجم دموکراسی مشروطه ۱۲۹

– بازطراحیِ رویکردهای حقوق عمومی در مواجهه با بحران

۱–۳ – تحلیل رویکردهای مواجهه با بحران

۲–۳ – ترتیبات ساختاری حقوق عمومی در تثبیت منطق جایگاه خالی قدرت

۱–۲–۳–مشروطه خواهی مردمی

۲–۲–۳– حق تعیین سرنوشت: مبنای استوار حق ها و آزادی های شهروندان

۳–۲–۳– بازاندیشی در ایجاد سازوکارهای نمایندگی

۴–۲–۳– احزاب

۵–۲–۳– حمایت قضایی از شهروندان از طریق دادرسی اداری به مثابه عنصر عینیت بخش برداشت ماهوی از حاکمیت قانون در نظام حقوقی

نتیجه گیری

منابع

کلیدواژه ها

• پوپولیسم
• جایگاه خالی قدرت
• نمایندگی
• مشروطه خواهی مردمی
• قدرت موسس