نقش دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق در توسعه حقوق بین الملل کیفری

عنوان	نقش دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق در توسعه حقوق بین الملل کیفری
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	هیبت الله نژندی منش
استاد راهنما	محمدرضا ضیایی بیگدلی
استاد مشاور	همایون حبیبی، سیدقاسم زمانی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۸۸
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

نقش دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق در توسعه حقوق بین الملل کیفری عنوان رساله ای است که توسط هیبت الله نژندی منش، با راهنمایی محمدرضا ضیایی بیگدلی و با مشاوره همایون حبیبی و سیدقاسم زمانی در سال ۱۳۸۸ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

رساله ی حاضر به بررسی نقش دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق در توسعه ی حقوق بین الملل کیفری پرداخته است. یکی از وحشیانه ترین فجایع قرن بیستم، فجایع ارتکابی در حوزه ی بالکان بود. در این قرن بشریت شاهد تاریک ترین صفحات تاریخ زندگی خود بود، صفحاتی که با خون و دود ناشی از سوختن اجساد، احشام و طبیعت رنگ گرفته بود. از همین رو، شورای امنیت سازمان ملل متحد، به نمایندگی از جامعه بین المللی، بر آن شد تا هم به منظور حفظ صلح و امنیت در منطقه بالکان و هم اعاده و استقرار صلح در این منطقه با ابتکاری نوین یکی از مقررات کهن منشور را اجرایی نماید. در همین راستا، شورا بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد دادگاهی را برای رسیدگی به نقض فاحش و سازمان یافته حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در یوگسلاوی سابق تشکیل داد. این دادگاه ملزم به اجرای مقررات حقوق بین الملل عرفی و معاهده ای بود. نگارنده، تحقیق خود را با این پرسش اصلی دنبال کرده است که: دادگاه یوگسلاوی چه تحولاتی را در حوزه حقوق بین الملل کیفری ایجاد کرده است؟ همچنین پرسش های فرعی نیز مطرح شده است. پاسخ ابتدایی نگارنده به این پرسش ها به عنوان فرضیه باعث شد تا نگارنده تحقیقات خود را در جهت رد یا تایید این فرضیه ها ادامه دهد. بر این اساس فرضیه های مزبور عبارتند از:الف) رویه ی دادگاه یوگسلاوی تحولاتی را در حوزه ی ماهوی حقوق بین الملل کیفری ایجاد کرده است.ب) رویه ی دادگاه یوگسلاوی تحولاتی را در حوزه ی شکلی حقوق بین الملل کیفری ایجاد کرده است.ج) رویه ی دادگاه یوگسلاوی از حیث نهادی، تحولاتی را در حقوق بین الملل کیفری ایجاد کرده است.برای بررسی فرضیه ها نگارنده لازم دید تا نقشی را که دادگاه یوگسلاوی در توسعه ی حقوق بین الملل کیفری داشته است در زیر سه عنوان اصلی مورد بحث قرار دهد: مفاهیم و نظریه های حقوقی، تحول در تبیین عناصر جنایات، و توسعه ی آیین دادرسی بین المللی کیفری (تحولات شکلی). در بخش نخست در خصوص توسعه ی حقوقی از قبیل مخاصمه ی مسلحانه و ویژگی های آن، مسیولیت کیفری فردی، مسیولیت کیفری مافوق و مجازات ها مورد بحث قرار گرفته است. همچنین از حیث توسعه ی نظریه های حقوقی، در همین بخش به بررسی نظریه ی طر ح کیفری مشترک، دکترین الزام آور بودن رویه قضایی و محکومیت های چندگانه پرداخته شده است. در بخش دوم، عناصر جنایاتی از قبیل جنایات علیه بشریت، نسل زدایی، جنایات جنگی و جنایت ترور مورد بررسی قرار گرفته شده است. در بخش سوم آیین دادرسی دادگاه مورد بررسی قرار گرفته و به این بحث عمدتا توجه شده است که رویه ی دادگاه چگونه توانسته است به توسعه ی حقوق بین الملل کیفری، به ویژه در حوزه آیین دادرسی و ادله، کمک نماید.به طور کلی نقش این دادگاه در توسعه ی حقوق بین الملل کیفری می تواند خود را به اشکال زیر نشان دهد:الف) تفسیر و تبیین قواعد(عرفی و معاهده ای) حقوق بین الملل کیفری؛ب) نقش رویه این دادگاه در تدوین اساسنامه دیوان بین المللی کیفری؛ج) نقش رویه این دادگاه در تشویق دولت ها به تصویب قوانین کیفری داخلی مناسب و مربوط؛ ود) تاسی دیگر محاکم بین المللی اختصاصی به رویه این دادگاه(چه در اساسنامه خود و چه در آیین دادرسی و چه در عملکرد).

ساختار و فهرست رساله

پیشگفتار ۱

مقدمه ۱۶

بخش نخست: توسعه‏ی مفاهیم و نظریه های حقوقی در رویه ی دادگاه یوگسلاوی ۲۳

فصل نخست: توسعه‏ی مفاهیم حقوقی در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۲۴

گفتار نخست: مخاصمه‏ی مسلحانه و احراز ویژگی های آن ۲۴

بند نخست: ضرورت احراز ویژگی های مخاصمه‏ی مسلحانه و وجود آن ۲۶

بند دوم: سطح سازمانی لازم برای مخاصمه‏ی مسلحانه و شدت مخاصمه ۲۷

بند سوم: تعریف خشونت مسلحانه ی ممتد ۲۹

گفتار دوم: مسیولیت کیفری فردی ۳۱

بند نخست: مسیولیت کیفری افراد در حقوق بین الملل ۳۱

بند دوم: تحول مسیولیت کیفری در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۳۴

الف: اسباب مسیولیت کیفری فردی ۳۵

۱) برنامه ریزی(یا طراحی) ۳۵

۲) تحریک ۳۶

۳) دستوردادن ۳۸

۴) ارتکاب جنایت ۳۹

ب: مسیولیت کیفری مقامات دولتی: نادیده گرفتن مصونیت ۴۰

۱) مفهوم مصونیت ۴۱

۲) انواع مصونیت ها ۴۱

۱–۲) مصونیت های شغلی ۴۱

۲–۲) مصونیت های شخصی ۴۴

۳–۲) مصونیت های ناشی از قانون داخلی ۴۵

گفتار سوم: مسیولیت مافوق ۴۶

بند نخست: مسیولیت مافوق در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۴۸

الف: ماهیت مسیولیت کیفری مافوق ۴۹

ب: تنقیح و تبیین عناصر مسیولیت کیفری مافوق ۵۰

۱) عنصر ساختاری ۵۱

۱–۱) رابطه ی مافوق– زیردست ۵۱

۲–۱) معیار کنترل موثر یا توانایی مادی ۵۲

۱–۲–۱) مفهوم کنترل موثر ۵۲

۲–۲–۱) شاخصه های کنترل موثر ۵۴

نخست: توانایی ارعاب زیردستان به اجرای دستورات ۵۴

دوم: توانایی شروع تحقیقات کیفری ۵۵

سوم: اهلیت صدور دستور ۵۵

۳–۲–۱) کنترل دو ژوره/ یا دو فاکتو ۵۵

۲) عنصر معنوی ۵۷

۱–۲) علم واقعی ۵۸

۲–۲) علم اعتباری(استنباطی) ۶۰

۳–۲) معیار دلایلی مبنی بر وجود علم ۶۱

۲) عنصر مادی: قصور در اتخاذ اقدامات ضروری و معقول برای پیشگیری یا مجازات ۶۶

بند دوم: سران نظامی و یا غیرنظامی ۷۰

بند سوم: تعدد فرماندهان در زنجیره ی فرماندهی ۷۱

بند چهارم: مسیولیت مافوق در مخاصمه‏ی مسلحانه ی داخلی ۷۲

بند پنجم: رابطه ی بین بند

ماده‏ی

و بند

ماده‏ی

اساسنامه ی دادگاه ۷۴

بند ششم: رابطه ی سببیت ۷۵

گفتار چهارم: روش تعیین مجازات ها ۷۹

بند نخست: اهداف مجازات و مبنای اختیار دادگاه برای تعیین مجازات ۷۹

الف: مبنای اختیار دادگاه برای تعیین مجازات ۷۹

ب: اهداف مجازات ۸۱

بند دوم: شاخصه های تعیین مجازات ۸۳

الف: شدت جنایت یا گستردگی رفتار ۸۴

ب: شرایط و اوضاع و احوال فردی محکوم علیه ۸۷

ج: توسل به رویه ی عمومی دادگاه‏های داخلی یوگسلاوی سابق در خصوص مجازات ۹۱

د: احتساب مدت بازداشت قبل از انتقال به دادگاه یا قبل از محاکمه ی بدوی یا تجدیدنظر ۹۲

فصل دوم: توسعه‏ی نظریه های حقوقی در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۹۴

گفتار نخست: نظریه ی طرح کیفری مشترک ۹۵

بند نخست: مفهوم طرح کیفری مشترک ۹۵

بند دوم: فلسفه ی دکترین طرح کیفری مشترک ۹۸

بند سوم: انواع طرح کیفری مشترک ۹۹

الف: شکل بنیادین طرح کیفری مشترک (مقوله ی نخست) ۹۹

ب: شکل سازمان‏یافته ی طرح کیفری مشترک(مقوله ی دوم) ۱۰۰

ج: شکل تعمیم یافته ی طرح کیفری مشترک(مقوله ی سوم) ۱۰۲

بند چهارم: اجزای عنصر مادی طرح کیفری مشترک ۱۰۲

گفتار دوم: تبعیت یا عدم تبعیت از آرای سابق ۱۰۶

گفتار سوم: اتهامات و محکومیت های چندگانه ۱۰۹

بند نخست: تعدد اتهامات ۱۱۰

بند دوم: محکومیت های چندگانه ۱۱۰

الف) رویکرد دادگاه در پرونده ی Celebici ۱۱۰

ب) اجرای معیار Celebici در عمل: بررسی موردی ۱۱۳

بند سوم: محکومیت ها به موجب مواد

و

اساسنامه ۱۱۴

الف: تجاوز به عنف و شکنجه ۱۱۶

ب: تجاوز به عنف و به بردگی گرفتن ۱۱۸

بخش دوم: تحول در تبیین عناصر جنایات در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۱۲۰

فصل نخست: نسل زدایی ۱۲۱

گفتار نخست: تعریف مجنی علیه ۱۲۳

بند نخست: رهیافت سلبی ۱۲۴

بند دوم: رهیافت ایجابی ۱۲۵

گفتار دوم: عنصر مادی ۱۲۷

بند نخست: پاکسازی قومی ۱۲۷

بند دوم: تجاوز و خشونت جنسی ۱۳۰

بند سوم: نسل زدایی فرهنگی ۱۳۱

گفتار سوم: عنصر معنوی ۱۳۲

بند نخست: نابودی جزیی گروه ۱۳۳

بند دوم: شیوه ی اثبات قصد نابودی گروه ۱۳۶

فصل دوم: جنایات علیه بشریت ۱۳۹

گفتار نخست: جنایات علیه بشریت پیش از دادگاه یوگسلاوی ۱۳۹

بند نخست: جنایات علیه بشریت تا پیش از دادگاه نورمبرگ ۱۴۰

بند دوم: جنایات علیه بشریت در محاکمات نورمبرگ و بعد از آن تا دادگاه یوگسلاوی ۱۴۲

گفتار دوم: تبیین برخی از شرایط جنایات علیه بشریت ۱۴۳

بند نخست: رابطه ی جنایات علیه بشریت با مخاصمه‏ی مسلحانه ۱۴۴

بند دوم: جمعیت غیر نظامی به عنوان هدف جنایت ۱۴۹

بند سوم: تعرض گسترده یا سازمان‏یافته ۱۵۳

الف: تعرض (یا حمله) ۱۵۳

ب: گسترده ۱۵۳

ج: سازمان‏یافته ۱۵۴

بند چهارم: عنصر سیاست ۱۵۶

بند پنجم: عنصر معنوی ۱۵۷

گفتار سوم: عنصر مادی جنایات علیه بشریت ۱۵۹

بند نخست: کشتار ۱۵۹

بند دوم: نابود سازی ۱۶۰

بند سوم: به بردگی گرفتن ۱۶۱

بند چهارم: اخراج یا انتقال اجباری جمعی ۱۶۴

بند پنجم: حبس(زندان) ۱۶۴

بند ششم: شکنجه ۱۶۵

بند هفتم: تجاوز به عنف ۱۷۰

بند هشتم: آزار و اذیت ۱۷۲

الف) عنصر مادی ۱۷۲

ب) عنصر معنوی ۱۷۵

بند نهم: دیگر اعمال غیر انسانی ۱۷۸

الف: برخورد غیر انسانی و رفتار بی رحمانه ۱۷۹

ب: ایراد عمدی رنج زیاد یا جراحت شدید به بدن یا سلامتی ۱۸۰

ج: بازداشت تحت شرایط غیر انسانی و بازداشت غیرقانونی غیرنظامیان ۱۸۰

فصل سوم: جنایات جنگی ۱۸۴

گفتار نخست: موارد نقض شدید کنوانسیون های ژنو ۱۸۵

بند نخست: شرایط کلی تحقق موارد نقض شدید کنوانسیون های ژنو ۱۸۶

الف) وجود مخاصمه‏ی مسلحانه ۱۸۶

ب) وجود رابطه ی بین مخاصمه و جنایات مورد ادعا ۱۸۸

ج) بین المللی بودن مخاصمه ۱۸۸

۱– تعریف مخاصمه‏ی مسلحانه ی بین المللی ۱۸۸

۲– اعمال معیار کنترل کلی ۱۹۱

د) اشخاص یا اموال حمایت شده ۱۹۲

۱– تعریف اشخاص حمایت شده ۱۹۳

۲– نقش قومیت یا جوهره ی روابط در تعیین وضعیت حمایت شده ۱۹۳

بند دوم: عنصر معنوی ۱۹۵

گفتار دوم: نقض قوانین و عرف های جنگی ۱۹۶

بند نخست: شرایط کلی تحقق جنایات موضوع ماده‏ی ۳ ۱۹۷

الف: وجود یک مخاصمه‏ی مسلحانه، اعم از ملی یا بین المللی ۱۹۸

ب: وجود رابطه ی نزدیک بین مخاصمه‏ی مسلحانه و جنایات ادعایی ۱۹۸

۱– ارتباط تنگاتنگ اقدامات متهم با مخاصمات ۱۹۸

۲– عدم ضرورت ارتباط مخاصمه‏ی مسلحانه با جنایات از حیث رابطه ی سببیت ۱۹۹

۳– امکان دور بودن جنایات از حیث زمانی و مکانی از محل مبارزه ی واقعی ۲۰۱

ج: ارتکاب علیه اشخاصی که دیگر در مخاصمات شرکت ندارند ۲۰۲

بند دوم: برخی از مصادیق جنایات جنگی ۲۰۲

الف: حمله ی غیرقانونی به غیرنظامیان به عنوان نقض قوانین و عرف های جنگی ۲۰۲

ب: چپاول ۲۰۳

فصل چهارم: جنایت ترور ۲۰۷

گفتار نخست: مفهوم جنایت ترور ۲۰۸

گفتار دوم: عناصر جنایت ترور ۲۱۰

بند نخست: عنصر مادی جنایت ترور ۲۱۱

بند دوم: عنصر معنوی جنایت ترور ۲۱۱

بخش سوم: تحولات شکلی در رویه ی دادگاه یوگسلاوی سابق ۲۱۵

فصل نخست: آیین دادرسی و ادله ی دادگاه و ماهیت آن ۲۱۶

گفتار نخست: آیین دادرسی و ادله ی دادگاه ۲۱۷

گفتار دوم: ماهیت نظام آیین دادرسی: سیستم تفتیشی در مقابل اتهامی ۲۱۸

فصل دوم: پذیرش ادله و عدم پذیرش دفاع مقابله ی به مثل ۲۲۰

گفتار نخست: پذیرش ادله ۲۲۰

گفتار دوم: عدم پذیرش دفاع مقابله ی به مثل ۲۲۲

فصل سوم: رسیدگی در مرحله ی تجدیدنظر و اعاده ی دادرسی ۲۲۳

گفتار نخست: تجدیدنظرخواهی از قرارهای اعدادی ۲۲۴

گفتار دوم: تجدیدنظرخواهی از حکم یا میزان مجازات ۲۲۶

گفتار سوم: اعاده ی دادرسی نسبت به حکم یا میزان مجازات ۲۲۷

گفتار چهارم: اعاده ی دادرسی نسبت به دیگر تصمیمات قطعی ۲۲۸

فصل چهارم: اصول حاکم بر دادرسی منصفانه ۲۲۹

گفتار نخست: اصل استقلال و بیطرفی قضات ۲۳۰

گفتار دوم: اصل محاکمه ی عادلانه ۲۳۱

بند نخست: اصل تساوی سلاح ها ۲۳۱

بند دوم: رسیدگی علنی ۲۳۴

بند سوم: زمان کافی برای تدارک دفاعیه ی متهم و محاکمه ی سریع ۲۳۵

گفتار سوم: اصل لزوم حضور متهم در محاکمه ۲۳۶

گفتار چهارم: حقوق متهم و حمایت از قربانیان و شهود ۲۳۸

گفتار پنجم: اصل برایت ۲۴۰

گفتار ششم: توجه به زبان متهم ۲۴۰

گفتار هفتم: حق مواجهه و موارد استثناء(ویدیوکنفرانس ها) ۲۴۱

گفتار هشتم: حق حضور متهم ۲۴۴

گفتار نهم: آزادی موقت ۲۴۶

فصل پنجم: اجرای احکام ۲۴۷

گفتار نخست: همکاری و معاضدت قضایی ۲۴۸

گفتار دوم: عدم همکاری ۲۵۴

گفتار سوم: محل و شرایط سلب آزادی ۲۵۵

بند نخست: محل سلب آزادی ۲۵۶

بند دوم: شرایط سلب آزادی ۲۵۸

گفتار چهارم: تخفیف و تبدیل مجازات و بخشودگی ۲۵۸

گفتار پنجم: نظارت در دوران حبس ۲۶۰

نتیجه گیری ۲۶۴

منابع و مآخذ ۲۷۹

پیوست ها ۲۹۵

۱– UPDATED STATUTE OF THE INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR THE FORMER YUGOSLAVIA ۲۹۵

۲– اساسنامه‏ی دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق) ۳۱۱

۳– تصاویر ۳۳۲

کلیدواژه ها

• حقوق بین المللی
• مجازات
• نسل کشی
• یوگسلاوی
• آیین دادرسی
• جنایات علیه بشریت
• جنایت جنگی
• دیوان بین المللی کیفری
• جنگ
• مسیولیت کیفری
• مصونیت
• دادگاه یوگسلاوی
• حقوق بین الملل کیفری
• حقوق بین الملل بشردوستانه
• نسل زدایی