نقش دولت در سیاست گذاری علم فناوری و نوآوری در پرتو اهداف توسعه اقتصادی در ایران
 | |
| عنوان | نقش دولت در سیاست گذاری علم فناوری و نوآوری در پرتو اهداف توسعه اقتصادی در ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | حسام نقیبی مفرد |
| استاد راهنما | محمد جلالی |
| استاد مشاور | محمد حسین زارعی، رضا اسلامی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۹ |
| دانشگاه | دانشگاه شهید بهشتی |
نقش دولت در سیاست گذاری علم فناوری و نوآوری در پرتو اهداف توسعه اقتصادی در ایران عنوان رساله ای است که توسط حسام نقیبی مفرد، با راهنمایی محمد جلالی و با مشاوره محمد حسین زارعی و رضا اسلامی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.
چکیده
سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری به عنوان یکی از حوزه های تخصصی علم سیاست گذاری عمومی، به مفهوم دخالت دولت در امور عمومی برای رفع مسیله ای در جامعه است که از طریق ورود بخش خصوصی و یا نهادهای مدنی قابل حل و فصل نباشد. در واقع، سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری به استفاده موثر از علم و فناوری برای ایجاد رابطه هماهنگ میان نهادهای علمی، صنعتی و دولتی از طریق تدوین قوانین و تاسیس نهادهای لازم، اشاره دارد. با روشن تر شدن نقش علم و فناوری در جوامع بشری از یک سو و ظهور دولت های نوین و مفاهیم جدید حکمرانی از دیگر سو، سوال مهم مطرح پیرامون موضوع علم، فناوری و نوآوری؛ نقش دولت در این خصوص و به عبارت دیگر، چگونگی ارتباط دولت با این حوزه است. این رساله که از لحاظ روش شناسی، یک تحقیق توصیفی– تحلیلی می باشد؛ ضمن پاسخ به این سوال اصلی که از منظر حقوق عمومی، منطق دخالت دولت در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری چیست و برای رسیدن به اهداف خود از کدام ابزارهای سیاستی می تواند بهره ببرد، به تحلیل و نقد نگاشت هنجاری و نهادی و سپس به آسیب شناسی نظام تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری ایران از این منظر می پردازد. فرضیه اصلی نگارنده این است که دولت ها با مداخله در حوزه علم، فناوری و نوآوری و با اتخاذ تصمیمات کلان در سطح کشور که معطوف به استفاده از علوم و فناوری ها است، می تواند نقش موثری در افزایش سازماندهی و استفاده از توان علمی و فناوری در جهت دست یابی به اهداف توسعه عمومی کشور داشته باشند.
ساختار و فهرست رساله
م–ق–دم––ه ذ فصل اول: چارچوب مفهومی سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
درآمد
مبحث اول: تکوین و تعریف سیاست گذاری در عرصه عمومی
گفتار اول: چیستی مسیله عمومی
بند اول: مفهوم عمومی
بند دوم: مفهوم مسیله عمومی
بند سوم: ویژگی های مسیله عمومی
گفتار دوم: چارچوب مفهومی سیاست گذاری عمومی
بند اول: مفهوم تصمیم سازی
بند دوم: مفهوم سیاست و سیاست گذاری
بند سوم: مفهوم سیاست گذاری عمومی
بند چهارم: فرآیند سیاست گذاری عمومی
۱– شناخت مسیله
۲– تدوین سیاست
۳– اجرای سیاست
۴– ارزیابی سیاست
۵– خاتمه سیاست
مبحث دوم: مبانی و عناصر سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
گفتار اول: بنیان ها و عناصر ساختاری در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند اول: سیاست گذاری علم
بند دوم: سیاست گذاری فناوری
بند سوم: سیاست گذاری نوآوری
بند چهارم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
گفتار دوم: رویکردهای نظام مند در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند اول: نظام نوآوری ملی
بند دوم: نظام نوآوری منطقه ای
بند سوم: نظام نوآوری بخشی
بند چهارم: نظام نوآوری فناورانه
مبحث سوم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در بستر مکاتب اقتصادی
گفتار اول: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در چارچوب تحلیلی اقتصاد نیوکلاسیک
بند اول: رویکرد اقتصاد رشد به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند دوم: رویکرد اقتصاد خرد به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند سوم: رویکرد نهادگرایان عقلایی به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
گفتار دوم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در چارچوب تحلیلی اقتصاد تطوری
بند اول: رویکرد اتریشی به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند دوم: رویکرد نیوشومپیترینها به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری ۵۰ بند سوم: رویکرد نهادگرایان شناختی به سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
فصل دوم: خردمایه مداخله دولت در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
درآمد
مبحث اول: دولت و تنظیم گری در عرصه علم، فناوری و نوآوری
گفتار اول: شکست بازار و لزوم تنظیم گری در عرصه علم، فناوری و نوآوری
بند اول: استثنا ناپذیری و رقابت ناپذیری علم و فناوری
بند دوم: عدم قطعیت
بند سوم ریسک ها و مخاطرات فناوری
بند چهارم: نداشتن بازار و بازدهی کافی
بند پنجم: اختلال در رقابت
بند ششم: شکست در بازار مالی
بند هفتم: شکست در بازار نیروی کار
بند هشتم: شکست در بازار آموزش
گفتار دوم: شکست سیستم و لزوم تنظیم گری در عرصه علم، فناوری و نوآوری
بند اول: ارایه خدمات زیربنایی و مشکلات سرمایهگذاری
بند دوم: مشکلات گذار
بند سوم: مشکلات قفل شدگی (ایستایی)
بند چهارم: مشکلات نهادی نرم و سخت
بند پنجم: مشکلات شبکه
بند ششم: مشکلات یادگیری و توانایی
بند هفتم: سازوکارهای اکتشاف – بهره برداری نامتعادل
بند هشتم: مشکلات مکملی
مبحث دوم: ابزارها و سیاست های تنظیم گری در عرصه علم، فناوری و نوآوری
گفتار اول: ابزارهای سیاستی و انواع آن
بند اول: مفهوم ابزار سیاستی
بند دوم: توسعه ابزارهای سیاستی
بند سوم: رویکردها به ابزارهای سیاستی
بند چهارم: انتخاب ابزارهای سیاستی
گفتار دوم: انواع ابزارهای تنظیم گری در حوزه علم، فناوری و نوآوری
بند اول: ابزار های تنظیم گری مستقیم
۱– ابزارهای تنظیم گری برای تقویت طرف عرضه
۱–۱– حمایت های مالی برای تحریک طرف عرضه
۱–۲– حمایت خدماتی برای تحریک طرف عرضه
۲– ابزارهای تنظیم گری برای تقویت طرف تقاضا
۲–۱– سیاست های سیستمی
۲–۲– سیاست های خرید دولتی
بند دوم: ابزار های تنظیم گری غیرمستقیم
بند سوم: ابزار های تنظیم گری مالی کاتالیزوری
۱– حمایت از سرمایه گذاری ریسک پذیر و فرشتگان کسب و کار
۲– ارایه ضمانت وام و سهام
۳– ایجاد بازارهای سهام جدید
۴– وامهای کوچک
بند چهارم: ابزار های تنظیم گری اصلاح شرایط کلان و توسعه زیرساخت ها
مبحث سوم: تنظیم گری در عرصه علم، فناوری و نوآوری و نقش آن در توسعه اقتصادی
گفتار اول: توسعه اقتصادی و سیاست گذاری دولت در حوزه علم، فناوری و نوآوری
بند اول: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر تولید ثروت
بند دوم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر ارتقاء قابلیت های انسانی
بند سوم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر ارتقاء بهره وری
بند چهارم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر آموزش نیروی انسانی
بند پنجم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر یادگیری فناورانه
بند ششم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر سرریزهای فناورانه و انتشار فناوری
بند هفتم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر تامین مالی فعالیت های نوآورانه
بند هشتم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر افزایش رقابت
بند نهم: نقش علم، فناوری و نوآوری در توسعه اقتصادی از منظر تحریک طرف تقاضا و ایجاد بازار برای نوآوری
گفتار دوم: توسعه اقتصادی و سیاست های تنظیم گری دولت در حوزه علم، فناوری و نوآوری
بند اول: سیاست های تنظیم گری دولت برای حمایت از کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه دولتی
بند دوم: سیاست های تنظیم گری دولت برای پیوند میان کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه های دولتی و خصوصی
بند سوم: سیاست های تنظیم گری دولت برای حمایت از کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه خصوصی
بند چهارم: سیاست های تنظیم گری دولت برای پیوند میان خلق کنندگان و کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه دولتی
بند پنجم: سیاست های تنظیم گری دولت برای پیوند میان خلق کنندگان و کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه های دولتی و خصوصی
بند ششم: سیاست های تنظیم گری دولت برای پیوند میان خلق کنندگان و کاربران علم، فناوری و نوآوری در حوزه خصوصی
بند هفتم: سیاست های تنظیم گری دولت برای تقویت خلق کنندگان علم، فناوری و نوآوری در حوزه دولتی
فصل سوم: ارزیابی نظام سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در ایران
درآمد
مبحث اول: ارزیابی نگاشت هنجاری علم، فناوری و نوآوری در ایران
گفتار اول: ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سیاست ها و اسناد بالادستی
بند اول: ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری
۱– ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سیاستهای کلی علم و فناوری
۲– ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سایر سیاست های ابلاغی
بند دوم: ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام
۱– علم، فناوری و نوآوری در سند چشمانداز ۱۴۰۴
۲– علم، فناوری و نوآوری در سیاست های کلی نظا م بر ای ر شد و تو سعه علمی و تحقیقا تی کشو ر د ر بخش آمو ز ش عا لی و مر ا کز تحقیقا تی
۳– علم، فناوری و نوآوری در سیاستهای کلی نظام برای رشد و توسعه فناوری در کشور
بند سوم: ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در مصوبات شو را ی عا لی ا نقلا ب فر هنگی
بند چهارم: ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در برنامه های توسعه ا قتصا د ی، ا جتما عی و فر هنگی
۱– مهم ترین ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در برنامه سوم توسعه
۲– مهم ترین ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در برنامه چهارم توسعه
۳– مهم ترین ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در برنامه پنجم توسعه
۴– مهم ترین ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در برنامه ششم توسعه
بند پنجم: تحلیل ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در اسناد بالادستی ایران
گفتار دوم: علم، فناوری و نوآوری در قوانین و سیاست های موضوعی و بخشی علم، فناوری و نوآوری
بند اول: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری و تامین مالی تحقیق و توسعه
بند دوم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری و حما یت ا ز شر کت ها ی د ا نش بنیا ن
بند سوم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری و حمایت از حوزههای جدید با پتانسیل رشد بالا
بند چهارم: سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری و سیاست های ساخت داخل و انتقال فناوری
بند پنجم: تحلیل ابزارهای تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سیاست های موضوعی و بخشی علم، فناوری و نوآوری
مبحث دوم: ارزیابی نگاشت نهادی علم، فناوری و نوآوری در ایران
گفتار اول: تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سطح نهادهای سیاست گذار و اجرایی
بند اول: نقش معا و نت علمی و فنا ور ی ر یا ست جمهو ر ی و بنیا د ملی نخبگا ن در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند دوم: نقش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای عالی عتف در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری
بند سوم: تحلیل عملکرد معاونت علمی، بنیاد ملی نخبگان، وزارت عتف و شورای عالی عتف در حوزه علم، فناوری و نوآوری
۱– آموزش عالی و نیروی انسانی کارآمد (سیاست گذاری علم)
۱–۱– سیاست گذاری و هماهنگی آموزش عالی و نیروی انسانی
۱–۲– پشتیبانی، حمایت و توسعه زیرساخت آموزش عالی و توسعه نیروی انسانی
۱–۳– امور اجرایی در خصو ص آمو ز ش عا لی و نیر و ی انسا نی
۱–۴– نظارت و ارزیابی در حوزه آموزش عالی و نیروی انسانی
۲– پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه فناوری (سیاست گذاری فناوری)
۲–۱– سیاست گذاری و هماهنگی پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه فناوری
۲–۲– پشتیبانی، حمایت و توسعه زیرساخت پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه فناوری
۲–۳– امور اجرایی در حوزه پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه فناوری
۲–۴– نظارت و ارزیابی در حوزه پژوهش های بنیادین، کاربردی و توسعه فناوری
۳– نوآوری و تجاری سازی (سیاست گذاری نوآوری)
۳–۱– سیاست گذاری و هماهنگی در حوزه نوآوری و تجاری سازی
۳–۲– پشتیبانی، حمایت و توسعه زیرساخت در حوزه نوآوری و تجاری سازی
۳–۳– امور اجرایی در حوزه نوآوری و تجاری سازی
۳–۴– نظارت و ارزیابی در حوزه نوآوری و تجاری سازی
گفتار دوم: تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در سطح نهادهای میانجی و سازمان های پژوهش و فناوری
بند اول: نقش نهادهای میانجی در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
۱– نقش پارک ها و مراکز رشد در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
۲– نقش نهادهای تامین مالی در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
بند دوم: نقش سازمان های پژوهش و فناوری در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
۱– نقش مراکز علمی و تحقیقاتی در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
۲– نقش شبکههای همکاری علم و فناوری در تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
مبحث سوم: آسیب شناسی نظام تنظیم گری علم، فناوری و نوآوری در ایران
گفتار اول: آسیب های حوزه سیاست گذاری علم
بند اول: سیاست خصوصیسازی آموزش عالی
بند دوم: وابستگی میزان تولیدات علمی کشور به انگیزه های غیرموثر
بند سوم: همکاری علمی ضعیف با سایر کشورها
بند چهارم: عدم توازن رتبه ایران در شاخص های کسب و کار، نوآوری و تولید علم
گفتار دوم: آسیب های حوزه سیاست گذاری فناوری و نوآوری
بند اول: ضعف بازار محصولات دانش بنیان و فناورانه
بند دوم: عدم مشارکت بخش اجرایی غیردانشگاهی (صنعتی و تولیدی) در تولیدات علمی یا استفاده از آن
بند سوم: تحت تاثیر قرار گرفتن اجرای سیاست های علم و فناوری از کاهش یا افزایش درآمدهای نفتی کشور
بند چهارم: سهم اندک بخش غیردولتی در تامین هزینه های مربوط به بخش تحقیق و توسعه
بند پنجم: نبود همگرایی و همکاری کافی بین بازیگران عرصه علم و فناوری کشور
بند ششم: نبود یک نظام جامع آماری قابل اتکا به عنوان نظام پشتیبان سیاست گذاری علم و فناوری در ایران
بند هفتم: نادیده گرفتن طرف تقاضا در سیاست های علم و فناوری ایران
گفتار سوم: آسیب های حوزه هنجاری
بند اول: ضعف در اجرای قوانین مقابله با تقلب علمی و عدم رعایت مالکیت فکری
بند دوم: عدم تحقق هزینه های مربوط به حوزه تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در قوانین بودجه سنواتی
بند سوم: هدف گذاری غیرواقعی در اسناد بالادستی
بند چهارم: کارآمدی پایین مکانیزم های نظارت بر عملکرد دستگاه های مجری سیاست های تدوین شده
نتیجه گیری و ارایه راه کار
منابع و مآخذ
فارسی
کتاب ها
مقاله ها
سایر منابع
English
Books
Articles
Others
کلیدواژه ها
- سیاست علم
- سیاست فناوری
- سیاست نوآوری
- ابزارهای سیاست گذاری دولت