نقش سازکار های فضایی مدیریت بحران در حمایت از اشخاص در بلایای طبیعی

عنوان	نقش سازکار های فضایی مدیریت بحران در حمایت از اشخاص در بلایای طبیعی
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	سیما مرادی نسب
استاد راهنما	سیدهادی محمودی
استاد مشاور	محمدحسین رمضانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

نقش سازکار های فضایی مدیریت بحران در حمایت از اشخاص در بلایای طبیعی عنوان پایان نامه ای است که توسط سیما مرادی نسب، با راهنمایی سیدهادی محمودی و با مشاوره محمدحسین رمضانی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

وقوع بلایای طبیعی نظیر زلزله، سیل، طوفان، آتش سوزی و سونامی به عنوان یکی از بزرگ ترین چالش های مربوط به حیات انسانی، موضوعی است که جامعه بین المللی از گذشته تاکنون با آن مواجه بوده است. تجربه ناشی از وقوع بلایای طبیعی در کشور های مختلف حاکی از این واقعیت است که کشور ها اعم از توسعه یافته و درحال توسعه، آمادگی لازم برای مواجهه با بلایا را نداشته و به علت عدم واکنش اضطراری مناسب در برابر بلایای طبیعی، متحمل خسارات جبران ناپذیری شده اند. با توجه به افزایش روزافزون، گستردگی و پیامد های مخرب ناشی از وقوع بلایای طبیعی بر محیط زیست و حیات اشخاص، امروزه مدیریت بحران به ویژه برای کشور های در حال توسعه که در مقایسه با کشور های توسعه یافته از امکانات کمتری بهره مند هستند، تبدیل به یک موضوع پیچیده شده است. در این راستا، سازکار های فضایی مدیریت بحران نظیر منشور فضا و بلایای بزرگ، برنامه سازمان ملل متحد در مورد اطلاعات فضا پایه راجع به مدیریت بحران و واکنش اضطراری و گروه تصویر برداری از زمین، به عنوان چارچوب های نرم همکاری بین المللی از طریق استفاده از کاربرد های فضایی نظیر ماهواره های سنجش از دور، سامانه های ماهواره ای ناوبری جهانی و ماهواره های ارتباطات از راه دور، ظرفیت جهانی مواجهه و واکنش به بلایای طبیعی را به صورت قابل توجهی افزایش داده اند. مسیله حایز اهمیت در این رابطه این است که اولا تمام کشور ها از توانایی استفاده از کاربرد های فضایی مدیریت بحران برخوردار نیستند و ثانیا قاعده مندی استفاده از سازکار های فضایی برای اهداف مدیریت بحران در هاله ای از ابهام قرار دارد. این پژوهش در جستجوی پاسخ به این پرسش اصلی است که نقش سازکار های فضایی مدیریت بحران در شرایط وقوع بلایای طبیعی و چرخه مدیریت بحران به چه صورت خواهد بود؟ از دیگر پرسش ها که پژوهش حاضر تلاش می کند به آن پاسخ دهد این است که چه تعاملی میان حقوق بین الملل امداد بلایا و استفاده از کاربرد های فضایی مدیریت بحران وجود دارد؟ چگونه می توان استفاده از سازکار های فضایی مدیریت بحران را در چارچوب حقوق بین الملل فضا، توجیه و قاعده مند نمود؟ و سازکار های فضایی مدیریت بحران از چه جایگاه حقوقی ای در حقوق بین الملل برخوردار هستند؟ به نظر می رسد، امروزه سازکار های فضایی مدیریت بحران به عنوان ساختار های جدید همکاری بین المللی می توانند از طریق به اشتراک گذاری اطلاعات و داده های بدست آمده از طریق کاربرد های فضایی در شرایط وقوع بلایای طبیعی، در تمام مراحل مدیریت بحران اعم از مراحل پیش و پس از بحران به ایفای نقش بپردازند و در نتیجه به کاهش پیامد ها و خسارات ناشی از وقوع بلایای طبیعی کمک نمایند. همچنین، به نظر می رسد، عدم وجود مقرره ای که صراحتا و به صورت مستقیم به قاعده مندی استفاده از کاربرد ها و سازکار های فضایی برای اهداف مدیریت بحران بپردازد، به معنای عدم امکان استفاده از آنها در چارچوب حقوق بین الملل حاکم نیست. بلکه با استناد به اصول کلی حقوق بین الملل فضا و سایر اصول مندرج در حقوق بین الملل امداد بلایا، می توان قایل به وجود مبنای حقوقی برای استفاده از آنها باشیم. در حال حاضر، تاثیر گذاری سازکار های فضایی مدیریت بحران نظیر منشور فضا و بلایای بزرگ در شرایط وقوع بلایای طبیعی اثبات شده است و به صراحت می توانیم اذعان کنیم که فناوری های فضایی از یکسو توانسته اند به یکی از مهم ترین مشکلات حیات انسانی کمک نمایند و از سوی دیگر، سازکار های فضایی مدیریت بحران به عنوان چارچوب های نوین همکاری بین المللی به حرکت از حقوق بین الملل کلاسیک به حقوق بین الملل مدرن عینیت بخشیده اند.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه

۲ ۱ ۱ فصل اول: تعامل حقوق بین الملل امداد بلایا و کاربرد های فضایی مدیریت بحران

گفتار اول: مفاهیم، وقایع و حقوق بین الملل امداد بلایا

الف) مفهوم بلایای طبیعی و چرخه مدیریت بحران

۱ بلایای طبیعی

۲ چرخه مدیریت بحران

۲ ۱ اقدامات پیش از بحران

۲ ۱ ۲ پیشگیری

۲ ۱ ۳ کاهش

۲ ۱ ۴ آمادگی

۲ ۲ اقدامات پس از بحران

۲ ۲ ۱ واکنش

۲ ۲ ۲ بازیابی

۲ ۲ ۳ ملاحظات پایانی

ب) مروری بر بحران های جامعه بین المللی

۱ زمین لرزه ایران در سال ۲۰۰۳

۲ زمین لرزه و سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴

۳ طوفان کاترینا در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۵

۴ طوفان نارگیس در میانمار در سال ۲۰۰۸

۵ زمین لرزه هاییتی در سال ۲۰۱۰

۶ آتش سوزی جنگل های استرالیا در سال ۲۰۱۰

۷ سیلاب ایران در سال ۲۰۱۹

۸ ملاحظات پایانی

ج) حقوق بین الملل امداد بلایا در شرایط وقوع بلایای طبیعی

۱ اسناد سخت حاکم بر امداد بلایا

۱ ۱ معاهدات چند جانبه جهانی

۱ ۲ معاهدات چند جانبه منطقه ای و زیر منطقه ای

۱ ۲ ۱ کنوانسیون بین آمریکایی برای تسهیل امداد بشر دوستانه

۱ ۲ ۲ موافقت نامه موسس آژانس کاراییبی واکنش اضطراری به بلایا

۱ ۲ ۳ موافقت نامه اتحادیه ملت های آسیای جنوب شرقی برای مدیریت بحران و واکنش اضطراری

۱ ۲ ۴ موافقت نامه همکاری منطقه ای اتحادیه جنوب آسیا در مورد واکنش سریع به بلایای طبیعی

۱ ۳ معاهدات دو جانبه

۱ ۴ ملاحظات پایانی

۲ اسناد نرم حاکم بر امداد بلایا

۲ ۱ اصول راهنمای امداد بشردوستانه

۲ ۲ راهبرد و برنامه اقدام یوکوهاما برای جهانی امن تر

۲ ۳ چارچوب هیاگو برای اقدام

۲ ۴ چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا

۲ ۵ اصول راهنمای مرتبط با تسهیل داخلی و مقررات گذاری امداد بین المللی بلایا و امداد ترمیمی اولیه ۵۰ ۲ ۶ پیش نویس کمیسیون حقوق بین الملل در مورد حمایت از اشخاص در شرایط وقوع بلایا؛ تدوین یا توسعه تدریجی؟

۲ ۶ ۱ پیشینه تاریخی

۲ ۶ ۲ اهداف و قلمروی موضوعی

۲ ۶ ۳ اصول اساسی مدیریت بحران در چارچوب پیش نویس کمیسیون

۲ ۶ ۴ وظایف دولت آسیب دیده در چارچوب پیش نویس کمیسیون حقوق بین الملل

۲ ۶ ۴ ۱ همکاری بین المللی

۲ ۶ ۴ ۲ کاهش خطر

۲ ۶ ۴ ۳ رضایت دولت آسیب دیده پیش شرطی برای پذیرش امداد بشر دوستانه

۲ ۶ ۴ ۳ ۱ جستجوی امداد بشر دوستانه خارجی

۲ ۶ ۴ ۳ ۲ عدم اعراض خود سرانه از رضایت

۲ ۶ ۴ ۳ ۲ ۱ ناتوانی دولت آسیب دیده در امداد به اشخاص تحت صلاحیت خود

۲ ۶ ۴ ۳ ۲ ۲ عدم اراده دولت آسیب دیده در امداد به اشخاص تحت صلاحیت خود

۲ ۶ ۴ ۴ تسهیل شرایط

۲ ۶ ۵ تعهد جامعه بین المللی در برابر دولت آسیب دیده

۲ ۷ ملاحظات پایانی

۲ ۸ مرور تطبیقی بر برخی از قوانین داخلی مدیریت بحران و امداد بلایا

۲ ۸ ۱ قوانین داخلی مدیریت و کاهش خطر بلایا

۲ ۸ ۲ قوانین داخلی در حوزه امداد بشر دوستانه بلایای طبیعی

۲ ۸ ۳ ملاحظات پایانی

گفتار دوم: مفهوم کاربرد های فضایی مدیریت بحران

الف) ماهواره های سنجش از دور

۱ معنا شناسی سنجش از دور

۲ اهداف بهره برداری از ماهواره های سنجش از دور

۲ ۱ اهداف نظامی

۲ ۲ اهداف غیر نظامی

۳ کاربرد سنجش از دور در مدیریت بحران

ب) سامانه ماهواره ای ناوبری جهانی

۱ معنا شناسی سامانه ماهواره ای ناوبری جهانی

۲ مصادیق سامانه های ماهواره ای ناوبری جهانی

۲ ۱ سامانه موقعیت یابی جهانی (GPS)

۲ ۲ سامانه ماهواره ای ناوبری فدراسیون روسیه؛ گلوناس (GLONASS)

۲ ۳ سامانه ناوبری ماهواره ای اروپایی؛ گالیلیو (Galileo)

۲ ۴ سامانه ماهواره ای ناوبری چین؛ بیدو (Beidou)

۲ ۵ سامانه ماهواره ای ناوبری منطقه ای هند (IRNSS)

۳ کاربرد سامانه های ماهواره ای ناوبری در مدیریت بحران

ج) ماهواره های ارتباطات از راه دور

۱ معنا شناسی ارتباطات از راه دور

۲ کاربرد ماهواره های ارتباطات از راه دور در مدیریت بحران

د) کاربرد فناوری های فضایی در مدیریت بحران

ه) ملاحظات پایانی

فصل دوم: حقوق بین الملل فضایی حاکم بر استفاده از سازکار های فضایی در مدیریت بحران

گفتار اول: امکان سنجی اعمال حقوق بین المللی فضایی بر استفاده از سازکارهای فضایی در مدیریت بحران

الف) حقوق سخت بین الملل فضایی

۱ اصول حاکم بر فعالیت های کشور ها در کاوش در فضای ماورای جو و استفاده از آن

۱ ۱ فضا به مثابه قلمروی بشریت

۱ ۲ آزادی کاوش و استفاده از فضای ماورای جو

۱ ۳ عدم تصاحب و تملک فضای ماورای جو

۱ ۴ همکاری بین المللی

۱ ۵ میراث مشترک بشریت

۱ ۶ ملاحظات پایانی

۲ کنوانسیون تامپره در مورد ارایه منابع ارتباطات از راه دور برای کاهش بلایا و عملیات امداد

۳ ملاحظات پایانی

ب ) حقوق نرم بین الملل فضایی

۱ نظام حقوقی حاکم بر سنجش از دور زمین از فضا

۱ ۱ پیشینه مباحثات مربوط به اصول حقوقی سنجش از دور

۱ ۲ اصول ملل متحد در مورد سنجش از دور زمین از فضا

۱ ۲ ۱ دسترسی دولت سنجش شده به داده های سنجش از دور

۱ ۲ ۲ حفاظت از محیط زیست و حمایت از بشریت در برابر بلایای طبیعی

۱ ۳ ماهیت حقوقی اصول سنجش از دور زمین از فضا

۲ همکاری بین المللی با توجه خاص به نیاز های کشور های در حال توسعه

۳ نظام حقوقی حاکم بر پایداری بلند مدت فعالیت های فضای ماورای جو

۳ ۱ پیشینه تاریخی فعالیت های کمیته استفاده های صلح آمیز از فضای ماورای جو در پایداری بلند مدت فعالیت های فضایی

۳ ۲ اصول راهنمای پایداری بلند مدت فعالیت های فضای ماورای جو

۳ ۲ ۱ همکاری بین المللی

۳ ۲ ۲ انتقال تجربه مرتبط با پایداری بلند مدت فعالیت های فضای ماورای جو و توسعه رویه های جدید به منظور تبادل اطلاعات

۳ ۲ ۳ ارتقاء و حمایت از ظرفیت سازی

۳ ۲ ۴ افزایش آگاهی از فعالیت های فضایی

۳ ۳ ماهیت و ارزش حقوقی اصول راهنما

۴ اعلامیه وین در مورد فضا و توسعه انسانی

۵ سند ۲۰۳۰ فضا

۵ ۱ نبود فقر

۵ ۲ پایداری شهر ها و جوامع

۶ ملاحظات پایانی

گفتار دوم: شناخت و تحلیل جایگاه حقوقی سازکار های فضایی مدیریت بحران

الف) شبکه های فرا دولتی به عنوان گونه ای جدید از همکاری بین المللی

۱ مفهوم شناسی شبکه های فرادولتی و اقسام آنها براساس نوع کارکرد

۱ ۱ مفهوم شناسی

۱ ۲ طبقه بندی شبکه های فرا دولتی

۲ ماهیت حقوقی شبکه های فرا دولتی در حقوق بین الملل کنونی

ب) ظرفیت اعمال مفهوم شبکه های فرا دولتی بر سازکار های فضایی مدیریت بحران

۱ سازکار های بین الملل فضایی

۱ ۱ منظومه نظارت بر بلایا برای تصویر برداری بین المللی (DMC)

۱ ۲ گروه تصویر برداری از زمین (GEO)

۱ ۳ برنامه سازمان ملل متحد در مورد اطلاعات فضا پایه راجع به مدیریت بحران و واکنش اضطراری (UN–SPIDER)

۱ ۳ ۱ مبنای حقوقی و ساختار شکل گیری

۱ ۳ ۲ اهداف

۱ ۳ ۳ چگونگی فعالیت

۱ ۴ مشارکت جهانی با استفاده از کاربرد های فناوری فضا پایه برای کاهش خطر بلایا (GP–STAR)

۱ ۵ گروه کاری بین المللی در مورد نقشه برداری اضطراری مبتنی بر ماهواره (IWG–SEM)

۱ ۶ شبکه بین المللی سیستم های هشدار به هنگام خطرات متعدد (IN–MHEWS)

۱ ۷ منشور بین المللی فضا و بلایای بزرگ

۱ ۷ ۱ خالقان منشور

۱ ۷ ۲ هدف منشور

۱ ۷ ۳ صلاحیت زمانی منشور

۱ ۷ ۴ شرایط فعالیت

۱ ۷ ۵ مصادیقی از فعالیت های منشور در رابطه با بلایای طبیعی

۲ سازکار های منطقه ای فضایی

۲ ۱ منظومه دیده بان آسیا

۲ ۲ گروه آفریقایی تصویر برداری از زمین (AfriGEO)

۲ ۳ گروه آمریکایی تصویر برداری از زمین (AmeriGEO)

۲ ۴ گروه آسیا– اقیانوسیه تصویر برداری از زمین (AOGEO)

۲ ۵ گروه اروپایی تصویر برداری از زمین (EuroGEO)

ج) ملاحظات پایانی

نتیجه گیری

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• سازکارهای فضایی
• مدیریت بحران
• بلایای طبیعی
• حقوق بین الملل فضا
• حقوق بین الملل امداد بلایا
• همکاری بین المللی