واکاوی استفاده نظامی و مسابقه تسلیحاتی در حقوق بین الملل فضا

عنوان	واکاوی استفاده نظامی و مسابقه تسلیحاتی در حقوق بین الملل فضا
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	نگار مفخم ناصراسلامی
استاد راهنما	احمد مومنی راد
استاد مشاور	سید احمد طباطبایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه تهران

واکاوی استفاده نظامی و مسابقه تسلیحاتی در حقوق بین الملل فضا عنوان رساله ای است که توسط نگار مفخم ناصراسلامی، با راهنمایی احمد مومنی راد و با مشاوره سید احمد طباطبایی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

امروزه، یکی از مسایل مهم در حقوق بین الملل فضا که از دغدغه های کمیته استفاده های صلح آمیز از فضای ماورای جو (کوپوس) و همچنین مجمع عمومی سازمان ملل متحد که به عنوان واضع اغلب قطعنامه های اعلامی حقوق فضا نیز می باشد، مساله نظامی گری در فضا است. کشورهای برتر فضایی همچون ایالات متحده آمریکا، روسیه و چین به دلیل بهره گیری از ادوات نظامی پیشرفته فضایی بر این نگرانی افزوده اند. از این رو جامعه جهانی باید با در نظر گرفتن این مساله به عنوان یک معظل جهانی مانع از ایجاد مسابقه تسلیحاتی در فضا شود. به همین منظور لازم است راهکارهای مطلوب و عملی جهت کاهش این رقابت ها پیشنهاد گردند تا علاوه بر عاری سازی فضای ماورای جو از هر گونه تسلیحات نظامی سبب شوند کشورهای در حال توسعه و پیشروی فضایی همچون کشورمان ایران نیز بتوانند از فناوری های فضایی بروز بهره جسته و در جهت استفاده های صلح آمیز از فضا گام بردارند. بر این مبنا در رساله حاضر سعی شده است تا از طریق واکاوی استفاده نظامی از فضا با کمک اسناد حقوقی و بررسی ممنوعیت های حاکم بر فعالیت های فضایی از طریق نظام قراردادی و عرفی حاکم بر معاهدات فضا و با شناخت انواع تسلیحات فضاپایه نظامی در جهت کنترل و خلع سلاح فضایی بتوان در تحلیلی توصیفی با مداقه در پیشینه فعالیت های صورت گرفته توسط کشورهای پیشرو فضایی به تبیین دیدگاه های آنها در جهت منع نظامی گری در فضای ماورای جو پرداخت و جنبه های ناروای استفاده نظامی از فضا را که اغب هم توسط همین پیشگامان فضایی انجام می گیرد، آشکار ساخت

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه مقدمه ذ فصل اول: ماهیت حقوق فضا مبحث اول: حقوق بین المللی ناظر بر حوزه فضای ماورای ۳ گفتار اول: اسناد حقوقی فضا و سایر اسناد مرتبط…………………………………………………… ۳ ۱–۱– معاهدات فضای ماورای جو ۳ ۱–۲– قطعنامه ها ۵ ۱–۲–۱– قطعنامه های اصولی در قالب اعلامیه ها ۸ ۱–۳– نظام قراردادی و عرفی ۱۰ ۱–۴– اصول کلی حقوق بین الملل فضا ۱۵ ۱–۵– قواعد آمره در حقوق بین الملل فضا ۲۲ ۱–۵–۱– منشاهای قواعد آمره در حقوق بین المللی فضا ۲۲ ۱–۵–۲– عناصر قواعد آمره در حوزه حقوق بین المللی فضا ۲۳ مبحث دوم: نهادهایی که در زمینه حقوق بین الملل فضا نقش ایفا می کنند ۲۷ ۲–۱– کمیته استفاده های صلح آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل متحد (کوپوس) ۲۷ ۲–۲– اداره امور فضای ماورای جو سازمان ملل متحد (یونوسا) ۲۹ ۲–۳– نهادهای دولتی و غیر دولتی مرتبط با حقوق بین الملل فضا ۳۰ مبحث سوم: فلسفه حقوق بین الملل فضایی ۳۲ گفتار اول: مبانی نظری اصول حاکم بر معاهده فضای ماورای جو ۳۴ ۳– ۱–۱– اصول حاکم بر فعالیت های فضایی دولت ها در معاهده فضای ماورای جو ۳۴ گفتار دوم: مفهوم بهره برداری صلح آمیز از فضای ماورای جو از دیدگاه ابرقدرت های فضایی ۳۷ ۳–۲–۱– فعالیت هایی که در فضا صلح آمیز قلمداد می شوند ۳۹ ۳–۲–۲– نقد نظریات توسل به زور در قلمرو فضا ۴۳ ۳–۲–۳– نتایج بدست آمده در زمینه توسل به زور در قلمروی فضا ۴۵ ۳–۲–۴– ابعاد حقوقی بهره برداری از اجرام سماوی ۴۷ مبحث چهارم: نظام حقوقی بین المللی حاکم بر فضا و حل و فصل اختلافات با توجه به رویه دولت ها ۵۰ گفتار اول: رویه قضایی در حقوق بین الملل فضا ۵۰ ۴–۱–۱–ایجاد دادگاه فراگیر در حقوق بین الملل فضا ۵۴

–۱–۲–بررسی برخی رویه های قضایی در حل و فصل اختلافات فضایی ۵۸ ۴–۱–۳– مکانیسم حل اختلافات در حقوق بین الملل فضا ۶۱ ۴–۱–۴–طرح و تاسیس کمیسیون دعاوی ۶۲ ۴–۱–۵– سازگاری نهاد حل اختلافات با روند تکامل حقوق فضا ۶۶ ۴–۱–۶– لزوم رعایت منافع عمومی و خصوصی فضایی دولت ها از سوی حقوق فضا ۶۷ مبحث پنجم: مسیولیت بین المللی دولت ها در فضای ماورای جو ۷۲ ۵–۱– عوامل موجد مسیولیت بین المللی در حقوق فضا ۷۲ ۵–۲– انواع مسیولیت بین المللی در حقوق فضا ۷۴ ۵–۳– مسیولیت مشترک دولت ها ۷۶ ۵–۴– مسیولیت بین المللی برای اشخاص و سازمان ها ۷۷ جمع بندی ۸۲ فصل دوم: پیشینه استفاده نظامی و مسابقه تسلیحاتی کشورها در فضا مبحث اول: انواع ممنوعیت های حاکم بر فعالیت های فضایی با تاکید بر ممنوعیت های نظامی فضا ۸۵ گفتار اول: بررسی اسناد مرتبط به روند پیشینه استفاده نظامی و مسابقه تسلیحاتی در فضا ۹۷ ۲–۱–۱– معاهده منع جزیی آزمایش های هسته ای در جو، ماورای جو و زیرآب ها ۱۰۰ ۲–۱–۲– معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای ۱۰۱ ۲–۱–۳– معاهده ضد موشک های بالستیک ۱۰۲ ۲–۱– ۴– کنوانسیون بین المللی ارتباطات راه دور، (مخابرات) ۱۰۲ ۲–۱–۴–۱– قطعنامه سنجش از راه دور (۶۵/۴۱) ۱۰۳ ۲–۱–۵– کنوانسیون انمود ۱۰۴ ۲–۱– ۶– معاهده کاهش (تحدید) تسلیحات استراتژیک

(استارت ۱) ۱۰۵ ۲–۱–۷– کنوانسیون سلاح های متعارف ۱۰۶ ۲–۱–۸– معاهده جنوبگان ۱۰۷ ۲–۱–۹–کنوانسیون حقوق دریاها ۱۰۹ ۲–۱–۱۰– معاهده فضای ماورای جو ۱۱۰ ۲–۱–۱۱–کنوانسیون ماه ۱۱۲ ۲–۱–۱۲– پیمان آرتمیس ۱۱۳ گفتار دوم: تسلیحات فضایی ۱۱۶ ۲–۲– ۱– انواع تسلیحات فضا پایه با کاربرد دوگانه ۱۱۷ ۲–۲–۱–۱– سلاح های کشتار جمعی ۱۲۰ ۲–۲–۱–۲– تسلیحات هسته ای ۱۲۰ ۲–۲–۱–۳– تسلیحات بیولوژیک ۱۲۱ ۲–۲–۱–۴– تسلیحات لیزری و تشعشعی ۱۲۲ ۲–۲–۱–۵– تسلیحات انرژی هدایت شده ۱۲۲ ۲–۲–۱–۶– تسلیحات ضد ماهواره ۱۲۳ ۲–۲–۱–۷– سلاح های اطلاعاتی ۱۲۴ گفتار سوم: بررسی بهره برداری نظامی از فضا در رژیم بین المللی فضای ماورای جو ۱۲۵ ۲–۳– ۱– سابقه تکامل تدریجی نظامی و تسلیحاتی کردن فضای ماورای جو ۱۲۵ ۲–۳–۲– آغاز مسابقه تسلیحاتی در فضا ۱۲۶ ۲–۳–۳– تمایز استفاده نظامی فعال و غیر فعال (منفعل) از فضای ماورای جو ۱۲۸ ۲–۳–۴– تحول رویکردهای کنترل تسلیحات ۱۳۱ ۲–۳–۵– نظامی و تسلیحاتی کردن فضا در جهت پیشبرد منافع اقتصادی ۱۳۳ ۲–۳–۶– مساله ارسال سلاح های متعارف به فضای ماورای جو ۱۳۴ ۲–۳–۷– بازدارندگی فضایی ۱۳۶ ۲–۳–۸– ممنوعیت نظامی کردن فضا و منع مسابقه (رقابت) تسلیحاتی ۱۳۷ مبحث دوم: تبیین مهم ترین چالش های نظامی رژیم حقوقی فضا ۱۴۲ گفتار اول: تامین امنیت فضای ماورای جو ۱۴۲ گفتار دوم: رژیم حقوقی حاکم بر حوزه نظامی گری در فضای ماورای جو ۱۴۴ گفتار سوم: مساله خلع سلاح در فضا ۱۴۶ گفتار چهارم: عدم موفقیت دولت ها در ممنوعیت تولید تسلیحات جدید ۱۴۸ مبحث سوم: بررسی نقش کشورهای در حال توسعه و بخش خصوصی در فضای ماورای جو ۱۴۹ گفتار اول: نقش کشورهای در حال توسعه در امنیت فضایی ۱۴۹ گفتار دوم: جنبه های حقوقی مشارکت بخش خصوصی و انجام فعالیت های تجاری توسط این بخش در فضای ماورای جو ۱۵۱ گفتار سوم: ممنوعیت تصاحب ملی فضا ۱۵۳ گفتار چهارم: ادعاهای سرزمینی و حاکمیتی در فضا ۱۵۵ گفتار پنجم: ملاحظات زیست محیطی ۱۵۷ جمع بندی ۱۵۸ فصل سوم: نقش تفسیر و رابطه حقوق بین الملل فضا با حقوق بین الملل عرفی و بشردوستانه در جهت منع نظامی گری در فضا مبحث اول: جایگاه تفسیر در معاهدات بین المللی با تاکید بر اعمال حقوق فضا ۱۶۳ ۳–۱– تعریف تفسیر و تبیین آن از نظر کنوانسیون (وین) حقوق معاهدات ۱۶۵ ۳–۲– صلاحیت تفسیر معاهدات و مراجع صلاحیتدار ۱۶۶ ۳–۳– انواع روش های تفسیر در حقوق معاهدات ۱۶۸ ۳–۴– اصول و قواعد مسلم بر تفسیر معاهدات بین المللی ۱۶۸ مبحث دوم: بررسی تفسیر اصول اساسی حقوق بین الملل فضا و معاهده کلیدی فضای ماورای جو ۱۷۱ گفتار اول: تبیین تفسیر معاهدات و قطعنامه های مربوط به منع نظامی کردن و منع مسابقه تسلیحاتی در فضای ماورای جو با استفاده از کنوانسیون (وین) حقوق معاهدات ۱۷۹ گفتار دوم: ممانعت از مسابقه تسلیحاتی در فضای ماورای جو ۱۸۶ گفتار سوم: بررسی ابهامات و محدودیت های معاهده فضا جهت کنترل تسلیحات از طریق نظرات تفسیری ۱۸۹ مبحث سوم: تبیین رابطه حقوق بین الملل فضا با حقوق بین الملل عرفی و حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۹۲ گفتار اول: رابطه بین معاهده فضای ماورای جو و حقوق بین الملل عرفی ۱۹۲ گفتار دوم: بهره برداری نظامی از فضا و نقش حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۹۷ گفتار سوم: رابطه اعمال حقوق بین الملل بشردوستانه در مورد مخاصمات در فضای ماورای جو ۱۹۸ جمع بندی ۲۰۲ فصل چهارم: ارزیابی قانونگذاری ملی فضایی با تاکید بر روند فعالیت های فضایی و هسته ای ایران و سه ابرقدرت فضایی (آمریکا، روسیه و چین) مبحث اول: پیش نویس قانون ملی فضایی ایران ۲۰۵ گفتار اول: قانونگذاری ملی فضایی در جهان و زنجیره ارزش فضایی کشور ۲۰۶ گفتار دوم: راهبرد سرفصل های توسعه بومی بخش فضایی کشور ۲۰۸ گفتار سوم: اهداف و مرحله بندی برنامه ده ساله اول و دوم فضایی کشور ۲۰۹ گفتار چهارم: تکالیف و قوانین بالادستی ۲۱۱ ۴–۱–۴–۱– سند چشم انداز بیست ساله ۲۱۱ ۴–۱–۴– ۲– سند جامع توسعه هوا فضای کشور ۲۱۳ مبحث دوم: تعامل ایران با نهادهای منطقه ای و بین المللی فعال در فعالیت های فضایی ۲۱۴ گفتار اول: برنامه توسعه زیرساخت های مشترک فعالیت های فضایی ایران ۲۱۵ ۴–۲–۱– ۱– محورهای توسعه اقتصادبخش و توسعه همکاری و دیپلماسی بین الملل بخش فضایی کشور ۲۱۶ ۴–۲–۱–۲– قوانین برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه و سیاست های کلی برنامه ششم توسعه بخش فضایی کشور ۲۱۸ مبحث سوم: تبیین مساله حقوق هسته ای و جایگاه فضایی ایران ۲۱۹ گفتار اول: مساله برجام هسته ای ایران ۲۱۹ گفتار دوم: مساله فضایی ایران از گذشته تاکنون با تاکید بر فناوری های فضایی ۲۲۲ گفتار سوم: مقایسه رویکرد هسته ای و فضایی ایران از منظر حقوق بین الملل ۲۲۵ مبحث چهارم: تبیین جایگاه و سیاست حقوقی فضایی چند کشور پیشرفته فضایی دارای فناوری هسته ای (آمریکا، روسیه و چین) ۲۲۹ گفتار اول: جایگاه و سیاست حقوقی فضایی آمریکا ۲۳۰ گفتار دوم: جایگاه و سیاست حقوقی فضایی روسیه ۲۳۴ گفتار سوم: جایگاه و سیاست حقوقی فضایی چین ۲۳۷ گفتار چهارم: کاربرد فناوری هسته ای (انرژی هسته ای) در فضا با در نظر گرفتن اصول حاکم بر کاربرد انرژی هسته ای در فعالیت های فضایی به ویژه از نوع نظامی ۲۴۱ جمع بندی ۲۴۴ نتیجه گیری و پیشنهادات ۲۴۶ فهرست منابع و ماخذ ۲۶۱ پیوست ها پیوست اول (الف) ۲۸۷ پیوست اول (ب) ۲۸۹ پیوست اول (ج) ۲۹۳ پیوست دوم ۲۹۵ فهرست علایم و اختصارات ۳۱۳

کلیدواژه ها

• تسلیحات فضاپایه
• حقوق بین الملل فضا
• خلع سلاح فضا
• نظام قراردادی و عرفی
• نظامی سازی فضا