پیشگیری از جرم در نهج البلاغه

عنوان	پیشگیری از جرم در نهج البلاغه
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	روح الله سبحانی
استاد راهنما	محمدرضا الهی منش
استاد مشاور	جواد موسوی زاده
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	مرکز پیام نور تهران

پیشگیری از جرم در نهج البلاغه عنوان پایان نامه ای است که توسط روح الله سبحانی، با راهنمایی محمدرضا الهی منش و با مشاوره جواد موسوی زاده در سال ۱۳۹۳ و در مقطع کارشناسی ارشد مرکز پیام نور تهران دفاع گردید.

چکیده

در دنیای پیچیده کنونی، موضوع مبارزه با جرم و نحوه برخورد با مجرمین به مساله ای دشوار و بغرنج تبدیل شده است.چرا که برخی از اندیشمندان حقوق کیفری بر اقدامات کیفری و اعمال مجازات اصرار دارند و برخی دیگر با اشاره به ناکارآمدی کیفر در مهار و کاهش وقوع جرم، با تکیه بر یافته های دانش جرم شناسی بر مقابله با علل و عوامل و بستر های جرم زا و به بیان دیگر بر پیشگیری از وقوع جرم تاکید می نمایند.البته دیدگاه اخیر مبنی بر توجه بر برنامه ها و راهکار های پیشگیرانه سابقه چندانی در بین اندیشمندان غیر اسلامی حقوق کیفری ندارد چرا که حدود دویست سال پیش و با ظهور مکتب تحققی در حقوق کیفری مطرح شده است.اما با نگاه اجمالی به آموزه ها و معارف دین اسلام متوجه خواهیم شد که حدود چهارده قرن پیش در تعالیم رهبران حکومت های اسلامی و منابع مکتوب دینی تاکید به تقدم پیشگیری بر درمان در مواجهه با جرم و انحرافات اجتماعی بوده است. از این رو نگارنده این تحقیق سعی دارد با روش توصیفی– تحلیلی به گردآوری و تدوین نظام مند و روشمند آموزه های پیشگیرانه کتاب شریف نهج البلاغه به عنوان یکی ازاصلی ترین منابع اسلامی که حاوی بخش اعظم اندیشه ها و دیدگاه های امام علی علیه السلام می باشد، بپردازد.به طور کلی یافته های این تحقیق دلالت براین دارد که بخش قابل توجهی از آموزه های نهج البلاغه در حوزه ها و مضامین مختلف اعتقادی، اخلاقی،تربیتی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، روان شناسی و حقوقی مرتبط با راه کارهای مبارزه با جرم و پیش گیری از وقوع جرم است که در قالب الگوی سه مرحله ای پیشگیری قابل ارایه می باشد که راهبرد اصلی و زیربنایی این آموزه ها مبتنی بر رویکرد پیش گیرانه می باشد. یعنی، سیاست پیش گیری از جرم در نهج البلاغه اولی بر سیاست کیفری و مجازات می باشد. البته مقابله کیفری با بزهکاری به منظور جلوگیری از وقوع جرم ضروری و موثر تلقی شده است و لیکن باید توجه داشت که این روش مبارزه با جرم به عنوان آخرین مرحله و همراه با بکار بستن سایر روش های غیرکیفری با رعایت ملاحظات مربوطه به کار گرفته شود. اما به طور اجمالی از وجوه افتراق آموزه های پیشگیرانه نهج البلاغه با راهکارهای متداول ارایه شده در جرم شناسی پیشگیری عبارت است از ارایه یک برنامه جامع، فراگیر، عمیق و مرتبط با هم دیگر با توجه به همه ی عوامل درونی و بیرونی، فردی و اجتماعی، مادی و غیرمادی بزهکاری می باشد

ساختار و فهرست پایان نامه

فصل اول: کلیات و طرح تحقیق

۱–۱– مقدمه و طرح تحقیق ۳

۱–۱–۱–بیان مساله و موضوع تحقیق ۴

۱–۱–۲– ضرورت و اهمیت موضوع

۱–۱–۳– سوال های اساسی تحقیق ۷

۱–۱–۴– فرضیه های تحقیق

۱–۱–۵–اهداف و کاربرد تحقیق ۹

۱–۱–۶–پیشینه موضوع تحقیق ۹

۱–۱–۷– روش تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها

۱–۱–۸–سازماندهی تحقیق

۱–۲– مبانی نظری تحقیق

۱–۲–۱– درآمدی بر مکاتب جرم شناسی در تبیین جرم و انحراف ۱۴

۱–۲–۱–۱–تبیین های گزینشی (نظریه کلاسیک) ۱۵

۱–۲–۱–۲–تبیین های زیست شناسی ۱۶

۱–۲–۱–۳–تبیین های روان شناختی ۱۷

۱–۲–۱–۴–تبیین های جامعه شناسی ۱۸

۱–۲–۱–۵–تبیین های روان شناختی اجتماعی

۱–۲–۱–۶–تبیین های تلفیقی ۲۰

۱–۲–۲–تبیین اسلامی جرم و انحراف با تاکید بر آموزه های نهج البلاغه ۲۱

۱–۲–۲–۱–مختار بودن انسان ۲۱

۱–۲–۲–۲–دوساحتی بودن انسان ۲۳

۱–۲–۲–۳–ماهیت و ذات انسان ۲۴

۱–۲–۲–۴– نگاه جامع به عوامل موجد جرم و انحراف ۲۵

۱–۲–۲–۵– نگرش عینی و واقعی به جرم و انحراف ۲۷

۱–۳– چارچوب مفهومی تحقیق (مفهوم شناسی) ۲۸

۱–۳–۱– مفهوم جرم و انحراف ۲۸

۱–۳–۲– مفهوم و اقسام الگوهای پیش گیری

۱–۳–۲–۱– مفهوم پیش گیری

۱–۳–۲–۲– اقسام الگوهای پیش گیری ۳۴

۱–۳–۲–۲–۱– تقسیم بندی بر مبنای ماهیت و شکل اقدامات پیش گیرانه ۳۵

۱–۳–۲–۲–۲– تقسیم بندی بر مبنای زمینه یا موضوع اقدامات پیش گیرانه ۳۶

۱–۳–۲–۲–۳– تقسیم بندی براساس مرحله یا زمان اقدامات پیش گیرانه ۳۷

۱–۳–۲–۳– الگوی منتخب پیش گیری در تحقیق ۴۱

۱–۳–۳– معرفی نهج البلاغه و روش مطالعه آن در تحقیق

فصل دوم: پیش گیری اولیه از بزه کاری در نهج البلاغه ۴۵

۲–۱– پیش گیری اولیه فردمدار ۴۷

۲–۱–۱– اعتقادات پیش گیرانه ۴۸

۲–۱–۱–۱– اعتقاد به آفریدگار و مبداء یگانه هستی (خدامحوری و خداباوری توحیدی) ۴۹

۲–۱–۱–۱–۱– اثر پیش گیرانه محبت و عشق به خداوند یگانه ۵۰

۲–۱–۱–۱–۲– اثر پیش گیرانه خوف و خشیت الهی ۵۱

۲–۱–۱–۱–۳– اثر پیش گیرانه اعتقاد به آگاهی و نظارت خداوند یگانه

۲–۱–۱–۱–۴–اثر پیش گیرانه عبادت و اطاعت خداوند یگانه ۵۳

۲–۱–۱–۲– اعتقاد به عدل الهی (عدالت محوری) ۵۴

۲–۱–۱–۳– اعتقاد به معاد و آخرت (آخرت محوری)

۲–۱–۱–۳–۱– کارکرد تشویقی آخرت محوری ۵۶

۲–۱–۱–۳–۲– کارکرد تنبیهی آخرت محوری ۵۷

۲–۱–۱–۳–۳–کارکرد معنابخشی آخرت محوری به زندگی انسان

۲–۱–۱–۴– اعتقاد به نبوت و امامت (ولایت مداری و راهنمامحوری) ۶۰

۲–۱–۲– توصیه های اخلاقی پیش گیرانه (ترویج فضایل اخلاقی و رفع رذایل اخلاقی) ۶۱

۲–۱–۲–۱– توصیه تقوا پیشگی و خودمهاری ۶۳

۲–۱–۲–۳– توصیه پرهیز از معاشرت و هم نشینی با بدکاران ۶۵

۲–۱–۲–۴– توصیه به مداراکردن و برخورد و گفتار محترمانه ۶۶

۲–۱–۲–۵– توصیه به پرهیز از خشم، غضب و کینه توزی ۶۷

۲–۱–۲–۶– توصیه به اجتناب از حضور در محیط آلوده و جرم خیز ۶۸

۲–۱–۲–۷– توصیه به قناعت و مراجعه نکردن به نااهلان ۶۹

۲–۱–۲–۸– توصیه به پوشاندن عیب های کوچک و پنهان مردم ۷۰

۲–۱–۲–۹– پرهیز از هم نشینی با نامحرمان ۷۱

۲–۱–۲–۱۰– توصیه به حسن ظن و پرهیز از بدگمانی به دیگران ۷۲

۲–۱–۲–۱۱– توصیه به عزت نفس (صلابت و بزرگی نفس) ۷۳

۲–۱–۲–۱۲– پرهیز از دنیاطلبی و دنیاپرستی ۷۴

۲–۱–۲–۱۳– پرهیز از حصر، طمع و بخل ۷۵

۲–۲– پیش گیری اولیه جامعه محور ۷۶

۱–۲–۱– آموزه های اقتصادی ۷۷

۱–۲–۱–۱– فقرزدایی و تامین رفاه اقتصادی و معیشتی عمومی ۷۸

۱–۲–۱–۲– پرداخت حقوق کافی و تامین مالی کارمندان کارگزاران دولتی ۸۱

۱–۲–۱–۳– نظارت بر بازار و معاملات و مناسبات اقتصادی ۸۲

۱–۲–۱–۴– ساماندهی و اصلاح نظام مالیاتی

۱–۲–۱–۵– پیش بینی نظام تامین اجتماعی و بیمه ۸۵

۱–۲–۲– آموزه های فرهنگی ۸۶

۱–۲–۲–۱– اصلاح شرایط فرهنگی– اجتماعی و روابط انسانی ۸۷

۱–۲–۲–۲– پرورش روح تعاون و تقویت پیوندهای اجتماعی ۸۹

۱–۲–۲–۳– الگوسازی نیکوکاران و پرهیز از الگوهای منحرف ۹۰

۱–۲–۲–۴– حفظ کرامت، منزلت و ارزش انسانی مردم جامعه ۹۲

۱–۲–۲–۵– توسعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر (نظارت عمومی) ۹۳

۱–۲–۲–۶– برنامه یزی مناسب برای اوقات فراغت ۹۶

۱–۲–۲–۷– مبارزه با جهل و نادانی در جامعه و ارایه آموزش عمومی ۹۷

۱–۲–۳– آموزه های سیاسی و حکومتی ۹۹

۱–۲–۳–۱– ایجاد و توسعه عدالت اجتماعی توسط حکومت ۱۰۱

۱–۲–۳–۲– نظارت بر عملکرد مجریان و ماموران حکومتی ۱۰۳

فصل سوم: پیش گیری ثانویه از بزه کاری در نهج البلاغه ۱۰۵

۳–۱– گروه هایی در آستانه خطر ۱۰۷

۳–۱–۱– فقرا و محرومین اقتصادی ۱۰۷

۳–۱–۲– افراد بی سرپرست (یتیمان) ۱۰۹

۳–۱–۳– ثروتمندان و اغنیا ۱۱۲

۳–۱–۴– کودکان، نوجوانان و جوانان ۱۱۴

۳–۱–۵– زنان ۱۱۷

۳–۱–۶– مجریان و کارگزاران حکومتی ۱۲۰

۳–۱–۷– بزه دیده یا قربانی جرم ۱۲۲

۳–۲– مراقبت و حمایت از اقشار آسیب پذیر و در معرض خطر بزه کاری ۱۲۳

۳–۲–۱– حمایت معرفتی و شناختی ۱۲۴

۳–۲–۱–۱– اعتقاد به حکمت و تدبیر الهی و صبر در برابر مشکلات و حوادث ناگوار دنیا ۱۲۵

۳–۲–۱–۲– توکل و اعتقاد به امداد الهی در برابر مشکلات و گرفتاری ها ۱۲۷

۳–۲–۲– حمایت های عاطفی (روان شناختی) ۱۲۸

۳–۲–۲–۱– تکیه گاه سازی در برابر سختی ها

۳–۲–۲–۲– امیدبخشی به ناپایداری سختی ها ۱۳۱

۳–۲–۳– حمایت های اقتصادی و مالی ۱۳۱

۳–۲–۳–۱– اصل مسوولیت انسان در تامین نیازهای مادی خود ۱۳۲

۳–۲–۳–۲– اصل مسوولیت انسان در تامین نیازهای مادی نیازمندان ۱۳۴

۳–۲–۳–۳– اصل مسوولیت دولت در تامین نیازهای مادی مردم جامعه

۲–۳–۴– حمایت های قضایی و تقنینی ۱۳۷

فصل چهارم: پیش گیری ثالث از بزه کاری در نهج البلاغه ۱۳۹

۴–۱– مفهوم شناسی (چیستی، چرایی و چگونگی) پیش گیری ثالث ۱۴۱

۴–۱–۱– چیستی پیشگیری ثالث و وجوه افتراق آن با پیشگیری اولیه و ثانویه ۱۴۱

۴–۱–۲– ضرورت و اهمیت پیشگیری ثالث (چرایی و چگونگی) ۱۴۲

۴–۲– دیدگاه های جرم شناسی در برخورد با بزهکاران پس از ارتکاب ۱۴۴

۴–۲–۱– دیدگاه کیفرگرا (مجازات محور) ۱۴۵

۴–۲–۲– دیدگاه اصلاح گرا (درمان، بازپروری و تربیت مجرمین) ۱۴۹

۴–۲–۳– دیدگاه التقاطی ۱۵۱

۴–۲–۴– دیدگاه اسلامی با تاکید بر تعالیم نهج البلاغه ۱۵۴

۴–۲–۴–۱– بزهکار، انسانی مختار و مسوول ۱۵۵

۴–۲–۴–۲– بزهکار، انسانی دارای گرایش به خیر و شر ۱۵۶

۴–۲–۴–۳– بزهکار، انسانی مستحق مراحمه و معالجه ۱۵۷

۴–۲–۴–۴– برخورد با بزهکار متناسب با نوع عمل مجرمانه ۱۵۸

۴–۳– آموزه های نهج البلاغه در مقابله با بزهکاران ۱۵۹

۴–۳– ۱– آموزه های غیرکیفری ۱۶۰

۴–۳–۱–۲– عدم اجرای مجازات بزهکاران در موارد خاص ۱۶۱

۴–۳–۱–۲– تشویق به توبه، بازگشت و اصلاح بزهکاران ۱۶۲

۴–۳–۱–۳– توصیه به عفو و بخشش بزهکاران ۱۶۵

۴–۳– ۲– آموزه های کیفری ۱۶۸

۴–۳–۲–۱– نتایج و آثار پیش گیرانه اجرای مجازات ۱۶۹

۴–۳–۲–۱–۱– پیش گیری فردی (بازدارندگی خاص) ۱۶۹

۴–۳–۲–۱–۲– نتایج و آثار پیش گیرانه عمومی (بازدارندگی عام) ۱۷۰

۴–۳–۲–۲– نتایج و آثار پیش گیرانه مجازات در آموزه های نهج البلاغه ۱۷۱

۴–۳–۲–۲–۱– اجرای مجازات و بازسازی شخصیت اجتماعی و فردی مجرمین ۱۷۴

۴–۳–۲–۲–۲– اجرای مجازات و بسترسازی پیش گیری از بزهکاری مجدد مجرمین

۴–۳–۲–۲–۳– اجرای مجازات و رعایت اصول و کرامت انسانی مجرمین ۱۷۸

۴–۳–۲–۲–۴– اجرای مجازات و جبران خسارات احتمالی مجرمین ۱۸۰

نتایج و پیشنهادات ۱۸۳

منابع و مآخذ ۱۸۹

چکیده انگلیسی (Abstract)

کلیدواژه ها

• آموزه دینی
• نهج البلاغه
• علی بن ابی طالب (ع)، امام اول
• حقوق اسلامی
• نگرش دینی
• جرم شناسی پیشگیری
• نهج البلاغه
• سیاست کیفری
• پیشگیری اولیه
• جلوگیری از جرم
• جرم شناسی
• سیاست عدالت کیفری
• پیشگیری از بزهکاری