گفتمان اقتدارگرای سنتی و اقتصاد سیاسی تعذیب
گفتمان اقتدارگرای سنتی و اقتصاد سیاسی تعذیب نام مقاله ای از سید محمد جواد ساداتی بوده که در شماره چهاردهم (مهر 1397) دانشنامه حقوق اقتصادی منتشر شده است.
چکیده
نظام واکنشهای کیفری در ایران برای مدتهایی مدید و تا پایان عصر اقتدارگرایی سنتی، پیوندی ناگسستنی با الگوهای تعذیبی برقرار کرده بود. این آیینهای شکوهمند، بیش از هر چیز به تراژدی هولناکی از تقطیع رنج در امتداد زمان شباهت داشتند که هدف نهایی آنها، کیفرپذیرکردن تمامی اجزای جسم بزهکار بود. زنده خواری، چهارشقه کردن، شمع آجین کردن و سرانجام زنده زنده سوزاندن تنها پردههایی از این نمایش مشمئزکنندۀ تحمیل رنج بودند. تولد و تداوم این تراژدی رنج بنیاد، نشات گرفته از همگرایی دو پدیدۀ بسیار پیچیده در تاریخ حیات قدرت در ایران (البته تا پایان عصر قاجار) بوده است: دولتهای اقتدارگرا و هویتهای محافظهکار در برابر قدرت. شکلگیری همین دو پدیده نیز خود ریشه در تحولات پنهان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی داشته که به هنگام بحث در خصوص چرایی پیدایش مجازاتهای خشن در ایران باید مورد توجه قرار گیرند. آیینهای از هم دریدن و مثله کردنی که قدرت اقتدارگرا در سکوی مجازات برپا میکرد؛ اغلب از سوی اندیشمندان حقوق کیفری بهمثابۀ یک تحمیل رنج ساده و تهی از محاسبهگری عقلانی پنداشته شده است. در حقیقت، تصور غالب آن است که تنها گذار از تراژدی تعذیب به کیفرهای بهنجار ساز و سالب آزادی را باید بهمنزلۀ نقطۀ آغاز عقلانیت کیفری به شمار آورد. بااینوجود، کالبدشکافی فرایند پیچیدۀ شکلگیری و تداوم همین مجازاتهای بسیار خشن نیز بیانگر جلوههای تحسین برانگیز از جریان تحمیل عقلانی رنج است. بررسی این فرایند پیچیده به اثبات میرساند که قدرت اقتدارگرا چگونه به صورتی کاملاً بهینه و محاسبه گرانه از ظرفیت واکنشهای کیفری در راستای تداوم خود بهره برده است. در حقیقت، این قدرت اقتدارگرا همان شیوهای از تحمیل رنج را بر جسم بزهکار تحمیل میکند که وجدان جمعی شدیداً خواهان آن است. این قدرت است که از طریق به کار انداختن اقتصاد سیاسی مجازات در پی تولید و تداوم اثرات خود با کمترین هزینه میباشد. تولد و تداوم این الگوهای تعذیبی را نیز باید بهمنزلۀ بخشی از اقتصاد سیاسی کیفر مورد بررسی قرار داد. در این مقاله، تلاش بر آن است تا ضمن کالبدشکافی فرایند پیچیدۀ شکلگیری رویکردهای تعذیبی به بحث در خصوص الگوهایی بپردازیم که تعذیب را از یک واکنش غیر عقلانی جداساخته و بهمثابۀ شکلی از اقتصاد محاسبه گرانه تحمیل رنج به تصویر میکشند.
کلید واژه ها
- اقتدارگرایی سنتی
- فره ی ایزدی
- نظریه ی سیاسی مذهب
- اقتصاد سیاسی مجازات
- هویت های تقدیرگرا