بررسی چالشها و موانع اجرای موثر قانون رقابت در ایران و اهمیت آن در تحقق سند چشم انداز ایران 1404

عنوان	بررسی چالشها و موانع اجرای موثر قانون رقابت در ایران و اهمیت آن در تحقق سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	منصور خدایاری
استاد راهنما	رضا طجرلو
استاد مشاور	اصغر محمودی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۹
دانشگاه	مرکز پیام نور تهران

بررسی چالشها و موانع اجرای موثر قانون رقابت در ایران و اهمیت آن در تحقق سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ عنوان پایان نامه ای است که توسط منصور خدایاری، با راهنمایی رضا طجرلو و با مشاوره اصغر محمودی در سال ۱۳۸۹ و در مقطع کارشناسی ارشد مرکز پیام نور تهران دفاع گردید.

چکیده

این پایان نامه باعنوان بررسی چالش ها وموانع اجرای موثرقانون رقابت درایران واهمیت آن درتحقق سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ به دنبال تجزیه وتحلیل نظام حقوقی ایران بوده ودرآن راستا تلاش ها متمرکز شد تا دوموضوع مهم رقابت وانحصار ودریک کلام نحوه مداخلات دولت دربازار ،اهداف ،جایگاه وچالش های فراوان در جریان تصویب واجرای مقررات وقواعد حقوق رقابتی را به ویِژه درافق ایران ۱۴۰۴ شناسایی ،ترسیم وبه صورت علمی تجزیه وتحلیل نماید . باعنایت به اینکه عامل اصلی ایجادانحصار ونبودرقابت دراقتصادایران تصدی گری دولت ،وجود قوانین ومقررات دولتی ودرراس آن ها اصل۴۴ قانون اساسی بوده است، مقامات دولت ایران به ناچار درجهت رفع چنین موانع مهمی اقدام به تاسیس حقوقی جدیدی تحت عنوان سیاست های کلی نظام ودر پی آن سیاست های کلی اصل ۴۴ نمودند که بدین ترتیب فرصت ها وچالش های فراوانی برای توسعه فضای رقابتی ولغوانحصارات دولتی ایجاد گردید. به نحویکه رسیدن به اهداف والای توسعه صرفا درگرو توجه به آن چالشها میسر خواهد بود.از جمله مهم ترین آن ها تمرکز شدید قانونی مسیولیت ها درشوراها ویا وزارت خانه ای خاص ،نبودقانون جامع رقابتی علیرغم تصویب قانون اصل۴۴ به عنوان قانون بخشی ،تغییرات پی درپی در صلاحیت های نهادها وسازمان های رسیدگی کننده وعدم اقدام جدی مجلس دررفع مشکل ،عدم حصول نتایج مورد انتظار درکاهش قابل توجه تصدی گری دولت در امرمالکیت ومدیریت بنگاه ها وعدم تغییرمدیریت بنگاه ها علیرغم خصوصی سازی ،عدم دسترسی همگانی به اطلاعات ،آماده نبودن فضای کسب وکار ووجود تفاوت معنی دار بین اهداف وعملکرد سیاست ها علیرغم وجودآمادگی نسبی دربخش های غیردولتی واستعدادهای قابل توجه در جامعه یادشدند. همچنین مهم ترین پیشنهادات درمسیرچنین تحولی ،بازنگری دربرخی قوانین موجود ،تصویب لایحه قانون جامع تسهیل رقابت و... و لایحه قانون تجارت ،ایجادشورای اجرای سیاست های کلی اصل۴۴، تهیه وتصویب آیین دادرسی قانون اصل۴۴ ،فراهم نمودن زمینه دسترسی همگانی به اطلاعات ،جلوگیری از اعمال سلیقه های شخصی باتدوین واجرای قوانین خاص و... ، به دنبال ظرفیت های مهم ایجادشده در قانون اصل۴۴ وپیش شرط های مورد نیاز ،الزامات وبایدهای آن بیان گردید.

ساختار و فهرست پایان نامه

فصل اول: مبانی و کلیات ١

بخش اول: مفاهیم و مبانی رقابت تجارتی و انحصار اقتصادی ١

مبحث اول: مفاهیم رقابت و انحصار اقتصادی ٢

۱– مفهوم رقابت و انواع آن ٢

۱–۱– بازار رقابتی ٣

٢–١– بازار انحصاری ۴

٢– مفاهیم رقابت اقتصادی و انحصار اقتصادی ۵

١–٢–مفهوم رقابت اقتصادی ۵

٢–٢–مفهوم انحصار اقتصادی ۷

مبحث دوم: مبانی مداخلات (تنظیمات) دولت در بازار ۸

١– بررسی سیر تاریخی مداخلات تنظیمی دولت در بازار ۱۰

١–١–آغاز حقوق رقابت اقتصادی ۱۰

٢–١–تحول حقوق رقابت اقتصادی و جهانی شدن آن ۱۲

٢– جایگاه قواعد تنظیم کننده بازار در علم حقوق و ویژگیهای آن ۱۳

بخش دوم: دولت، رقابت و انحصار اقتصادی ۱۵

مبحث اول: بررسی قواعد مربوط به مداخلات دولت در بازار ۱۶

١– قواعد حاکم بر رفتار دولت ۱۷

١–١–تنظیم رفتار انحصارگر ۱۷

٢–١–قواعد مربوط به خصوصی سازی ۱۸

٢– قواعد حاکم بر بخش خصوصی ۱۹

١–٢–کنترل توافقات ضد رقابت ۱۹

١–١–٢–توافقات ضد رقابتی افقی ۱۹

٢–١–٢–توافق های ضد رقابتی عمودی ۲۰

٢–٢–مهار سوء استفاده از موقعیت مسلط ۲۱

١–٢–٢–مفهوم سوء استفاده از موقعیت مسلط ۲۱

٢–٢–٢–مصادیق سوء استفاده از موقعیت مسلط ۲۲

٣–٢–کنترل ادغام ها ۲۳

مبحث دوم: آشنایی با مفاهیم وواژگان کلیدی ۲۴

١– آشنایی با برخی مفاهیم جدیداقتصادی ۲۴

١–١–اقتصاد نوین ۲۴

۲–١–جهانی شدن ۲۵

۳–١–نهادهای مدنی ۲۶

٢– آشنایی با واژگان کلیدی در ارتباط با سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ ۲۷

١–٢–سندچشم انداز وامنیت اجتماعی،قضایی ۲۷

٢–٢–سندچشم انداز و کرامت وحقوق انسانی ۲۸

٣–۲ –سند چشم انداز و عدالت اجتماعی ۲۹

فصل دوم: خصوصی سازی، تنظیم انحصار و ترویج رقابت اقتصادی در ایران ۳۰

بخش اول: تجربه خصوصی سازی در ایران ۳۱

بخش دوم:منابع حقوق رقابت تجاری در ایران ۳۲

۱ – قانون اساسی ۳۲

١–۱–قانون اساسی و منع انحصار ۳۳

٢–۱–قانون اساسی و انحصار دولتی ۳۳

۲– سیاستهای کلی نظام ۳۵

١–۲–سیاستهای کلی اصل ۴٤ قانون اساسی ۳۶

۱–۱–۲–قانون اجرای سیاست های کلی اصل۴۴،ظرفیت ها و ابعاد آن ۳۷

۲–۱–۲–الزامات اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۳۸

۳–۱–۲–آثار اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ برفقر ونابرابری ۳۹

۴–۱–۲–چالش های اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۴۲

۵–۱–۲–پیش شرط های حقوقی اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۴۳

۶–۱–۲برنامه پنجم توسعه وسیاست های کلی اصل۴۴ ۴۳

۷–۱–۲سیاست های کلی اصل۴۴ وانحصاردولتی ۴۵

۸–۱–۲سیاست های کلی اصل۴۴ ومنع انحصار ۴۶

۲–۲–الزامات تکلیفی مورد نیاز پیشنهادی برای دولت در برنامه پنجم توسعه ۴۶

۳– قوانین عادی ۴۸

١–۳–قانون برنامه چهارم توسعه ۴۸

٢–۳–اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه ۴۸

٣–۳–قانون تعزیرات حکومتی ۴۸

۴–۳–ماده واحده قانون اصلاح قانون تعزیرات حکومتی ۴۹

٥–۳–قانون نظام صنفی کشور ۴۹

٦–۳–قانون حمایت از مصرف کنندگان ۴۹

٧–۳–قانون مدیریت خدمات کشوری ۴۹

٨–۳–اساسنامه های دایمی و قوانین تشکیل شرکتهای دولتی، موسسات عمومی، سازمان های عهده دار

انحصارات طبیعی و قانونی ۵۰

۴– مقررات دولتی ۵۰

١–۴–نظام تعیین قیمت کالاها و خدمات (سبد حمایتی) ۵۱

٢–۴–آیین نامه اجرایی مواد ٣٠ و ١٢٨ قانون برنامه سوم توسعه ۵۱

٣–۴–تدوین مقررات اجرایی سیاست های اصل ٤٤ ۵۱

۴–۴–تدوین لوایح قانونی ۵۲

۵–۴–مصوبه شورای عالی اداری ۵۳

۶–۴–آیین نامه ی سازمان تعزیرات حکومتی ۵۳

۵– رویه قضایی ۵۴

۶– نظریه علمای حقوق ۵۶

بخش سوم: مفاد و محتوای قوانین حاکم بر رقابت و انحصار اقتصادی و نهادهای ناظر ۵۷

مبحث اول: بررسی محتوای قواعد و قوانین حاکم بر رقابت و انحصاراقتصادی در ایران ۵۸

١– قواعد حاکم بر رفتار دولت ۵۸

١–١– قواعد کنترل کننده انحصار ۵۸

١–١–١–قواعد مربوط به ملی سازی ۵۹

٢–١–١–قواعد مربوط به تنظیم انحصارگر ۵۹

٢–١–قواعد ضد انحصار دولتی (خصوصی سازی) ۶۱

١–٢–١–قواعد حاکم بر محدوده و میزان واگذاریها ۶۲

٢–٢–١–قواعد حاکم بر شیوه واگذاری انحصارات ۶۴

٢– قواعد حاکم بر بخش خصوصی در حقوق ایران ۶۶

١–٢–ممنوعیت توافقات ضد رقابتی ۶۷

٢–٢–ممنوعیت سوء استفاده از موقعیت مسلط ۶۹

٣–٢–کنترل ادغام ها ۶۹

۴–٢–ممنوعیت اعمال خاص ضد رقابتی ۷۱

مبحث دوم: بررسی الزامات مورد نیاز ونظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۷۲

۱– سیاست های کلی اصل۴۴ در یک نگاه ۷۲

۲– الزامات مورد نیاز برای اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۷۴

۱–۲–الزامات اقتصادی ۷۴

۲–۲–الزامات فرهنگی واجتماعی ۷۵

۳–۲–الزامات سیاسی ۷۶

۴–۲–الزامات تقنینی ۷۷

مبحث سوم: خصوصی سازی و عملکرد سیاست های کلی اصل۴۴ ۷۸

مبحث چهارم: ساختار، وظایف و اختیارات نهادهای ناظر بر رقابت و انحصاراقتصادی در حقوق ایران ۸۴

۱–شورای عالی اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۸۴

۲– وزارت امور اقتصادی و دارایی ۸۷

۳–دستگاهها و نهادهای واگذاری ۸۸

١–۳–سازمان خصوصی سازی ۸۸

۲–۳–هییت واگذاری ۹۰

۴– نهادهای تنظیم کننده بخشی ۹۱

١–۴–سازمان تعزیرات حکومتی ۹۲

٢–۴–سازمان حمایت مصرف کنندگان ۹۳

۵– هییت داوری ۹۵

۶– نهاد یا نهادهای خاص تنظیم رقابت و انحصار ۹۶

١–۶–شورای رقابت و هییتهای تجدیدنظر ۹۶

١–١–۶–ساختار شورای رقابت ۹۷

٢–١–۶–وظایف شورای رقابت ۹۹

وظیفه تقنینی ومشورتی ۱۰۱

٣–١–۶–اختیارات شورای رقابت ۱۰۱

۴–١–۶–نحوه رسیدگی در شورای رقابت ۱۰۲

٢–۶–مرکز ملی رقابت ۱۰۳

۷–سایر نهادهای قانونی تکلیفی در قانون سیاست های کلی اجرای اصل۴۴ ۱۰۴

۸–مراجع حاکمیتی ۱۰۶

۱–۸–قوه قضاییه ١۰۶

١–۱–۸–محاکم(دادگاههای) عمومی ١۰۶

٢–۱–۸–دیوان عدالت اداری ١۰۷

۳–۱–۸–سازمان بازرسی کل کشور ۱۰۸

۲–۸–مجمع تشخیص مصلحت نظام ۱۰۹

۳–۸–مجلس شورای اسلامی ۱۰۹

بخش چهارم: فرصت های پیش رو ۱۱۰

۱–فرصت های ناشی از ایجادنهادهای قانونی جدید در پی اجرای سیاست های کلی اصل۴۴ ۱۱۰

۲–سایرفرصت ها ی رقابتی ۱۱۱

فصل سوم: قوانین رقابتی در افق چشم انداز ایران ١۴۰۴ ۱۱۳

بخش اول: آشنایی با افق چشم انداز ایران ١۴۰۴ ۱۱۳

۱– سند چشم انداز ایران۱۴۰۴ ١۱۳

۲– رابطه برنامه های پنج ساله توسعه کشور وسند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ ۱۱۴

بخش دوم: چالشها و موانع قانونی ۱۱۶

۱–ثبات بخشیدن به قوانین ، آیین نامه و تصویب نامه های دولتی ۱۱۶

۲–ضرورت تصویب لایحه قانون جامع تسهیل رقابت و کنترل و جلوگیری از شکل گیری

انحصارات ۱۱۷

۳–لزوم بازنگری در قوانین در راستای قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و

اجرای سیاستهای کلی اصل

۱۱۸

۱–۳–قانون تجارت ۱۱۸

۲–۳–قوانین سرمایه گذاری(داخلی وخارجی) ۱۱۹

۳–۳–قانون بورس و اوراق بهادار وقانون پولی وبانکی ۱۲۰

۴–۳–قانون تعاون ۱۲۱

–۳–توجه به سایر موارد قانونی ۱۲۳

۴– سایر چالشها ۱۲۳

١–۴– ضرورتها و بایدهای اصل ۴٤ ۱۲۳

٢–۴– آزادسازی جریان سرمایه و مالی رقابت تجاری ۱۲۵

٣–۴– نقش اطلاعات در بازار سرمایه و رقابت تجاری ۱۲۶

۵–عملکرد قانون اجرای سیاست های کلی اصل

در خصوص واگذاری سهام شرکت های

دولتی ۱۲۷

–تحقق پذیری اهداف طرح توزیع سهام عدالت از نظر اجرای سیاست های کلی و قانون اصل۴۴ ۱۲۹

– مقایسه تطبیقی وضعیت موجود و وضعیت آرمانی پنج ساله آتی (١٣٨٩–١٣٩٣) ١۳۴

نتیجه گیری ۱۳۶

منابع ۱۵۰

کلیدواژه ها

• نظریه های اقتصادی
• سیاست دولت
• رقابت اقتصادی
• ایران
• قانون
• مانع اقتصادی
• حقوق رقابت
• چالش
• تصدی