جایگاه داده و کلان داده در نظام حقوق اموال و مالکیت در ایران و فرانسه

عنوان	جایگاه داده و کلان داده در نظام حقوق اموال و مالکیت در ایران و فرانسه
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	شیما عطار
استاد راهنما	فرهاد پروین
استاد مشاور	یوسف قاسمی، محمد هادی میرشمسی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

جایگاه داده و کلان داده در نظام حقوق اموال و مالکیت در ایران و فرانسه عنوان رساله ای است که توسط شیما عطار، با راهنمایی فرهاد پروین و با مشاوره یوسف قاسمی و محمد هادی میرشمسی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

با دیجیتالی شدن جوامع، داده ها به نفت جدید و منبع اصلی اقتصاد دیجیتال تبدیل گشته اند. فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی با افزایش ظرفیت محاسباتی و استفاده از کلان داده ها به تجزیه و تحلیل مجموعه های وسیع داده پرداخته و دانشی ارزشمند استخراج می کنند. داده های جمع آوری شده از طریق این فناوری ها به سرعت افزایش یافته و اهمیت داده به عنوان منبع جدید رقابت را بیش از پیش نمایان ساخته است. پیشرفت کنونی در این حوزه نشان دهنده اینست که حقوق داده به عنوان حوزه ای جدید در حال ظهور است؛ هر چند، پذیرش داده به عنوان موضوع حقوقی جدید یک تحول محسوب نمی شود بلکه آنچه تغییر یافته مفهوم مالکیت است. با تبدیل داده به منبع حیاتی اقتصاد دیجیتال، شناسایی آن به عنوان مال و توسعه قواعد حقوقی از جمله حقوق مالکیت اهمیت می یابد. مالکیت داده از موضوعات چالشی در حقوق نوین است و حمایت از حقوق مالکیت از الزامات اساسی هر جامعه ای است؛ حال که داده و کلان داده چنین اهمیتی یافته اند، بررسی وضعیت حقوقی مالیت و مالکیت آن ها مورد توجه قرار گرفته است؛ چراکه نمی توان بدون آن که وضعیت حقوقی مالیت و مالکیت داده ها را مشخص نمود، از داده ها استفاده، آن را ارزش گذاری و با آن تجارت کرد. پیشرفت های اخیر در مالکیت مدرن نیز امکان طرح بحث مربوط به حق مالکیت در داده را فراهم آورده است. در این میان، استدلال های موافق و مخالف شناسایی این حق قابل طرح و بررسی است. به طور کلی، هیچ یک از قوانین حمایت از داده و قوانین مرتبط با مالکیت صراحتا وضعیت مالکیت داده ها را مشخص نکرده اند. مفهوم مالکیت داده یک مفهوم گنگ و چالش برانگیز است که اغلب درگیر حقوق، مسیولیت ها و فرصت هایی شده که با یکدیگر همپوشانی پیدا کرده–اند. از این رو، رساله حاضر ضمن بررسی مفهوم داده و کلان داده، درصدد تبیین وضعیت مالیت آن، شناسایی حق مالکیت بر داده و کلان داده و مالک آن در دو نظام حقوقی ایران و فرانسه برآمده است و وضعیت مالکیت داده و کلان داده را در نظام های حقوق مالکیت فکری، حقوق اسرار تجاری، حقوق حمایت از داده، حقوق رقابت و حقوق قراردادها مورد مطالعه قرار می دهد. ازیکسو، نگرش به مالکیت به عنوان مفهومی بنیادین، در مورد داده ها با ابهام زیادی روبرو است و تمرکز بر مالکیت داده و کلان داده می تواند نگرانی های اقتصادی و پرسش های حقوقی جدیدی با خود به همراه آورد. از سوی دیگر، محدودیت در قواعد حقوقی مالکیت داده بیش از این نباید نادیده گرفته شود؛ ساختار نظام های حقوقی مذکور نیز مبنای کافی برای حمایت از مالکیت داده ها و کلان داده ها ارایه نمی کند. راه حل، شناسایی حق مالکیت بر داده و کلان داده است که ضمن احترام به حقوق بنیادین افراد، اسباب موفقیت در اقتصاد دیجیتال را فراهم آورد.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه مقدمه ۱ الف– بیان مساله ۱ ب– اهمیت و ضرورت پژوهش ۵ ج– جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش ۶ د– اهداف پژوهش ۷ ه– پرسش های پژوهش ۷ و– فرضیه های پژوهش ۷ ز– پیشینه پژوهش ۸ ح– روش شناسی پژوهش ۹ ط– مشکلات اجرای پژوهش ۱۰ ی– سازمان دهی پژوهش ۱۰ بخش اول: مالیت داده و کلان داده فصل اول: مفهوم داده و کلان داده ۱۳ مبحث اول: مفهوم داده

گفتار اول: تعریف داده ۱۵ گفتار دوم: سطوح داده ۱۸ گفتار سوم: ویژگی های داده

گفتار چهارم: انواع داده ۲۱ بند اول: انواع داده از منظر فنی

الف– داده های ساختار مند ۲۱ ب– داده های نیمه ساختار مند ۲۱ ج– داده های غیر ساختار مند ۲۲ بند دوم: انواع داده از منظر حقوقی ۲۲ الف– داده شخصی ۲۲ ۱– داده شخصی حساس و غیرحساس

۲– طبقه بندی جدید از داده های شخصی

۲–۱– داده های دارای ارتباط قوی با موضوع داده

۲–۲– داده های دارای ارتباط متوسط با موضوع داده ۲۶ ۲–۳– داده های دارای ارتباط ضعیف با موضوع داده ۲۶ ب– داده غیرشخصی ۲۶ گفتار پنجم: تقسیم بندی دیگری از داده ۲۸ بند اول: داده های باز ۲۹ بند دوم: کلان داده ۳۱ مبحث دوم: مفهوم کلان داده و ارتباط آن با داده ۳۲ گفتار اول: تعریف کلان داده

گفتار دوم: ویژگی های کلان داده ۳۴ بند اول: حجم ۳۴ بند دوم: سرعت ۳۴ بند سوم: تنوع ۳۵ گفتار سوم: چالش های کلان داده ۳۵ گفتار چهارم: ارتباط کلان داده با داده ۳۹ بند اول: ارتباط کلان داده با داده از نظر چارچوب حقوقی حاکم ۳۹ بند دوم: ارتباط کلان داده با داده از نظر اصول حمایت از داده ۴۰ بند سوم: ارتباط کلان داده با داده از نظر اعطای حقوق مالکیت به داده ۴۲ فصل دوم: مفهوم مال و تقسیم بندی آن ۴۳ مبحث اول: مفهوم مال ۴۳ گفتار اول: ماهیت عرفی مال در حقوق ایران ۴۵ گفتار دوم: ماهیت سیال مال در حقوق فرانسه ۴۸ مبحث دوم: تقسیم بندی مال ۵۱ گفتار اول: تقسیم بندی مال به اعتبار ماهیت ۵۱ گفتار دوم: تقسیم بندی مال به اعتبار اختصاص ۵۲ فصل سوم: ماهیت داده و کلان داده ۵۵ مبحث اول: مالیت داده و کلان داده ۵۷ گفتار اول: مال بودن (مالیت) داده ۵۷ بند اول: مالیت داده در حقوق ایران ۵۸ بند دوم: مالیت داده در حقوق فرانسه ۵۹ گفتار دوم: مال بودن (مالیت) کلان داده ۶۲ بند اول: مالیت کلان داده در حقوق ایران ۶۲ بند دوم: مالیت کلان داده در حقوق فرانسه ۶۳ مبحث دوم: داده و کلان داده در تقسیم بندی اموال ۶۳ گفتار اول: داده به عنوان مال غیرمادی عمومی/ خصوصی ۶۳ گفتار دوم: کلان داده به عنوان مال غیرمادی عمومی/ خصوصی ۶۷ بخش دوم: مالکیت داده و کلان داده فصل اول: بلاتکلیفی در مفهوم مالکیت: مالکیت سنتی، مالکیت فکری یا مالکیت در حوزه اقتصادی؟ ۷۲ مبحث اول: مالکیت در مفهوم مالکیت سنتی ۷۲ گفتار اول: مالکیت در حقوق ایران ۷۳ بند اول: اوصاف حق مالکیت ۷۳ بند دوم: حدود حق مالکیت ۷۴ گفتار دوم: مالکیت در حقوق فرانسه ۷۶ بند اول: اوصاف حق مالکیت ۷۷ بند دوم: حدود حق مالکیت ۷۹ گفتار سوم: تسری مفهوم سنتی مالکیت به داده و کلان داده؟ ۸۰ مبحث دوم: مالکیت در مفهوم مالکیت فکری ۸۱ گفتار اول: مالکیت فکری در داده و کلان داده ۸۲ بند اول: مساله انگیزشی ۸۳ بند دوم: عملکرد بازار ۸۷ بند سوم: عدم قطعیت قانونی ۸۷ مبحث سوم: مالکیت در مفهوم مالکیت اقتصادی ۸۹ گفتار اول: مالکیت اقتصادی و مالکیت داده ۹۰ گفتار دوم: اقتصاد و تکه تکه شدن مالکیت داده ۹۲ گفتار سوم: اعمال اقتصاد حقوق مالکیت فکری ۹۶ فصل دوم: حق مالکیت بر داده و کلان داده ۹۹ مبحث اول: حق مالکیت بر داده و کلان داده در حقوق ایران و فرانسه ۹۹ گفتار اول: حق مالکیت بر داده و کلان داده در حقوق ایران ۱۰۱ گفتار دوم: حق مالکیت بر داده و کلان داده در حقوق فرانسه ۱۰۲ مبحث دوم: دلایل به رسمیت شناختن حق مالکیت بر داده و کلان داده ۱۰۵ گفتار اول: تملک داده در حقوق مالکیت ۱۰۳ بند اول: حیازت به عنوان سبب تملک داده ۱۰۳ بند دوم: داده به عنوان موضوع مالکیت ۱۰۶ بند سوم: اعمال حقوق مالکیت بر داده ۱۰۶ گفتار دوم: تحقق اوصاف مالکیت ۱۰۸ بند اول: مطلق بودن ۱۰۸ بند دوم: انحصاری بودن ۱۰۹ بند سوم: دایمی بودن ۱۰۹ گفتار سوم: تحقق عناصر پشتیبان مالکیت ۱۱۰ بند اول: نظارت بر داده ۱۱۳ بند دوم: حمایت از داده ۱۱۴ بند سوم: ارزش گذاری داده ۱۱۴ بند چهارم: تخصیص داده ۱۱۵ گفتار چهارم: مالکیت به عنوان ابزار حمایت از داده های شخصی ۱۱۵ بند اول: احترام به حق تعیین سرنوشت اطلاعاتی ۱۱۷ بند دوم: شکست نظام کنونی حمایت از داده در برابر پردازش مدرن داده–ها ۱۱۸ بند سوم: تاثیرگذاری بر کیفیت اجرای اصول حمایت از داده ۱۱۹ بند چهارم: اصلاح نواقص کنونی نظام حمایت از داده از طریق ویژگی های حق مالکیت ۱۱۹ بند پنجم: فراهم آوردن اسباب پاسخگویی کنشگران حوزه داده ۱۲۰ گفتار پنجم: مالکیت داده به عنوان راهی برای تثبیت معاملات ۱۲۲ مبحث سوم: مشکلات مربوط به مقرره گذاری مالکیت داده و کلان داده ۱۲۲ گفتار اول: پیچیدگی موضوعات قانونی ۱۲۳ گفتار دوم: ویژگی پویایی اقتصاد داده ۱۲۴ گفتار سوم: چالش حمایت از داده و حریم خصوصی ۱۲۵ مبحث چهارم: حمایت حق مالکیت با توجه به سطوح داده ۱۲۶ فصل سوم: مالک داده و کلان داده ۱۲۹ مبحث اول: مدعیان مالکیت بر داده و کلان داده ۱۲۹ گفتار اول: تولید کننده به عنوان مالک داده غیرشخصی ۱۳۰ گفتار دوم: موضوع داده و کنترلگر به عنوان مالک داده شخصی ۱۳۲ گفتار سوم: مالکیت مشترک یا عمومی ۱۳۵ بند اول: داده های دارای ارتباط قوی با موضوع داده ۱۳۸ بند دوم: داده های دارای ارتباط متوسط با موضوع داده ۱۳۹ بند سوم: داده های دارای ارتباط ضعیف با موضوع داده ۱۴۱ مبحث دوم: مالک داده و کلان داده در حقوق ایران و فرانسه ۱۴۲ گفتار اول: مالک داده ۱۴۳ گفتار دوم: مالک کلان داده ۱۴۷ بخش سوم: شیوه های حمایت از داده و کلان داده فصل اول: حمایت از داده و کلان داده در نظام حقوق مالکیت فکری ۱۵۱ مبحث اول: پایگاه داده ۱۵۲ گفتار اول: انواع پایگاه داده ۱۵۳ بند اول: پایگاه داده اصیل

بند دوم: پایگاه داده ای که در آن سرمایه گذاری شده

گفتار دوم: حمایت از پایگاه داده

بند اول: حمایت از پایگاه داده در حقوق ایران

بند دوم: حمایت از پایگاه داده در حقوق فرانسه

گفتار سوم: دستورالعمل پایگاه داده و حقوق مالکانه ۱۵۶ گفتار چهارم: پایگاه داده و راه اندازی سیستم کلان داده ۱۴۹ مبحث دوم: حقوق مولف

گفتار اول: عدم حمایت حق مولف از صرف داده ۱۶۷ بند اول: عدم حمایت حق مولف از صرف داده در حقوق ایران

بند دوم: عدم حمایت حق مولف از صرف داده در حقوق فرانسه

گفتار دوم: دستورالعمل حق مولف و استخراج داده و کلان داده ۱۷۱ گفتار سوم: حق مولف و راه اندازی سیستم کلان داده ۱۷۳ مبحث سوم: حق اختراع ۱۷۳ گفتار اول: دشواری گسترش حمایت نظام حق اختراع به داده ۱۷۴ گفتار دوم: نظام حق اختراع و حقوق مالکانه ۱۷۶ گفتار سوم: نظام حق اختراع و راه اندازی سیستم کلان داده ۱۷۷ فصل دوم: حمایت از داده و کلان داده در سایر نظام های حقوقی ۱۷۸ مبحث اول: حقوق اسرار تجاری ۱۷۸ گفتار اول: حمایت از اسرار تجاری ۱۷۸ بند اول: حمایت از اسرار تجاری در حقوق ایران

بند دوم: حمایت از اسرار تجاری در حقوق فرانسه

گفتار دوم: دستورالعمل اسرار تجاری و عدم تناسب با اقتصاد مدرن داده ۱۸۱ گفتار سوم: اسرار تجاری، راه حلی مناسب تر از پایگاه داده برای حمایت از حقوق مالکانه ۱۸۲ گفتار چهارم: اسرار تجاری و راه اندازی سیستم کلان داده ۱۸۴ مبحث دوم: حقوق حمایت از داده ۱۸۵ گفتار اول: حمایت از داده ۱۸۶ بند اول: حمایت از داده در حقوق ایران

بند دوم: حمایت از داده در حقوق فرانسه

گفتار دوم: مقررات عمومی حمایت از داده ها ۱۹۰ گفتار سوم: مقررات عمومی حمایت از داده ها و توسعه کلان داده

گفتار چهارم: مقررات عمومی حمایت از داده ها و حقوق مالکانه ۱۹۳ مبحث سوم: حقوق رقابت ۱۹۷ گفتار اول: داده ها و حقوق رقابت در ایران ۱۹۴ گفتار دوم: داده ها و حقوق رقابت در فرانسه ۱۹۶ گفتار سوم: حقوق رقابت و اکوسیستم کلان داده ۲۰۰ مبحث چهارم: حقوق قراردادها

نتیجه ۲۰۶ فهرست منابع ۲۱۳

کلیدواژه ها

• داده
• کلان داده
• مالیت
• مالکیت
• اقتصاد دیجیتال
• مالکیت فکری
• اسرار تجاری