وقف اعضاء بدن انسان از دیدگاه فقه وحقوق

عنوان	وقف اعضاء بدن انسان از دیدگاه فقه وحقوق
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	بهروز رسول پناه
استاد راهنما	محسن حسن پور
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس

وقف اعضاء بدن انسان از دیدگاه فقه وحقوق عنوان پایان نامه ای است که توسط بهروز رسول پناه، با راهنمایی محسن حسن پور در سال ۱۳۹۷ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس دفاع گردید.

چکیده

پیشرفت های اعجاب انگیز دانش پزشکی وتحولات اساسی و روزافزون درآنها، موجب پیدایش موضوعات جدید ازجمله شیوه های نوین واگذاری و پیوند اعضای بدن انسان شده است که گستره هایی را فراهم آورده تا از نظر پزشکی، مشکلات بیماران صعب العلاج و نقص عضوی نیازمند را حل نماید. اما به موازات آن، مسایل پیچیده و جدیدی را درحوزه های علوم فقه و حقوق مطرح نموده که ضرورت دارد تا دانش های مزبور به تبیین احکام فقهی و حقوقی مسایل جدید پزشکی پرداخته و راهکارهای مناسب و هماهنگ با مقتضیات زمان را نسبت به آنها ارایه داده تا میزان کارآمدی آنها را ارتقاء دهند. در این پایان نامه به کلیات و مفاهیم موضوعات مربوط به وقف، پیوند اعضاء، مرگ مغزی و قالبهای قراردادی (عقود) راجع به واگذاری و پیوند اعضای بدن انسان و نیز امکان وقف اعضای بدن انسان در زمان حیات و پس از مرگ و جسد انسان، از منظر فقها و حقوقدانان بصورت مفصل آورده شده است. بررسی نظرات موجود نشان دهنده سلطه و تصرف انسان براعضای بدن خویش بوده و مالیت اعضای بدن با دارا بودن خصوصیات اموال از جمله ارزش اقتصادی و منفعت عقلایی، اثبات گردید. با بررسی شرایط صحت عقد وقف اعضای بدن انسان و وجود شرایط عمومی صحت معاملات و نیز نظر به تایید و اجرای قالب عقودی از جمله "هبه اعضای بدن انسان"، در عرف و حوزه های فقهی و حقوقی در عصر کنونی، می توان دریافت که "وقف اعضای بدن و جسد انسان" وجاهت قانونی یافته، لذا لازم است قانونگذار درخصوص این مسایل مبتلابه و ضروری، قوانین جدیدی را تصویب نماید. این نوشتار گامی برای هموارسازی بستر دینی و قانونی این رویکرد جدید فقهی و حقوقی بوده تا راه را برای ادامه تحقیق برای پژوهشگران در آینده فراهم سازد.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرس–ت مط–ال–ب عن–وان صف–حه چکیده

مقدمه

الف– بیان مسیله

ب– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

ج– مروری بر ادبیات و سوابق مربوط به تحقیق

د– جنبه جدیدبودن و نوآوری در تحقیق

ه– اهداف مشخص تحقیق

و– سوالات تحقیق

ز– فرضیه های تحقیق

ح– روش گردآوری داده ها

ط– روش تحقیق

ی– ساختار تحقیق

فصل اول : کلیات و مفاهیم ۱–۱–آشنایی با نهاد وقف

۱–۱–۱–مفهوم وقف

۱–۱–۱–۱–مفهوم لغوی

۱–۱–۱–۲–مفهوم اصطلاحی

۱–۱–۱–۲–۱–مفهوم حقوقی

۱–۱–۱–۲–۲–مفهوم فقهی

۱–۱–۱–۳–واژه شناسی در قرآن و روایات

۱–۱–۲–تاریخچه وقف

۱–۱–۳–تاثیر وقف در جامعه

۱–۱–۳–۱–نقش وقف در تامین اجتماعی

۱–۱–۳–۲–نقش وقف در تامین بهداشت و درمان

۱–۱–۳–۳–نقش وقف در گسترش علوم و فنون

۱–۱–۳–۴–نقش و تاثیروقف در فرهنگ سازی

۱–۱–۳–۴–۱–نقش وقف در عبادت و معنویت

۱–۱–۳–۴–۲–نقش وقف در آموزش و پرورش

۱–۱–۳–۴–۳–نقش وقف در جهاد و تبلیغ

۱–۱–۳–۴–۴–نقش وقف در عدالت اجتماعی

۱–۱–۳–۴–۵–نقش وقف در پزشکی و درمان عمومی

۱–۱–۳–۴–۶–نقش وقف در پویایی فرهنگ

۱–۲– آشنایی با پیوند اعضاء

۱–۲–۱– بررسی تاریخی انتقال اعضاء

۱–۲–۱–۱– تاریخچه پیوند و انتقال اعضاء در جهان

۱–۲–۱–۲– تاریخچه پیوند اعضاء در ایران

۱–۲–۲– منابع تامین عضو برای پیوند

۱–۲–۲–۱– تامین عضو از انسان زنده

۱–۲–۲–۲– تامین عضو مبتلایان به مرگ مغزی و جسد

۱–۲–۳– تقسیم بندی پیوند اعضاء از دیدگاه پزشکی

۱–۲–۴– انواع اعضاء قابل پیوند

۱–۲–۴–۱– اعضاء رییسه و غیر رییسه(حیاتی و غیر حیاتی)

۱–۲–۴–۲– اعضاء تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر

۱–۲–۴–۳– اعضاء تک و جفت

۱–۲–۴–۴–اعضای ظاهری وباطنی

۱–۳– آشنایی با پدیده مرگ

۱–۳–۱– تعریف مرگ

۱–۳–۲– مرگ عادی

۱–۳–۳–مرگ مغزی

۱–۳–۴– اغماء

فصل دوم: وضعیت حقوقی و فقهی واگذاری و انتقال اعضاء بدن ۲–۱– بررسی جوانب حقوقی واگذاری و انتقال اعضاء بدن

۲–۱–۱– بررسی شرایط اساسی صحت معامله در انتقال اعضاء بدن

۲–۱–۱–۱– قصد ورضا

۲–۱– ۱–۱–۱–قصد ورضا در انسان زنده

۲–۱–۱–۱–۲– قصد ورضا در میت

۲–۱–۱–۲– اهلیت طرفین

۲–۱–۱–۳– مورد معامله

۲–۱–۱–۳–۱– معلوم بودن

۲–۱–۱–۳–۲–معین بودن

۲–۱–۱–۳–۳– مقدورالتسلیم بودن

۲–۱–۱–۳–۴– ممنفعت عقلایی داشتن

۲–۱–۱–۴–جهت معامله

۲–۱–۱–۴–۱– مفهوم جهت معامله

۲–۱–۱–۴–۲–جهت در معامله اعضاء بدن

۲–۱–۲–رابطه حقوقی انسان با اعضاء بدن خویش

۲–۱–۲–۱– مالیت اعضاء بدن

۲–۱–۲–۱–۱– تعریف مال

۲–۱–۲–۱–۱–۱– تعریف لغوی مال

۲–۱–۲–۱–۱–۲– تعریف اصطلاحی

۲–۱–۲–۲– مالیت در حقوق مدنی ایران

۲–۱–۲–۲–۱– عنصر مال

۲–۱–۲–۲–۱–۱– مالیت نوعی

۲–۱–۲–۲–۱–۲– مالیت شخصی

۲–۱–۲–۲–۲– مالیت اعضاء بدن انسان

۲–۱–۲–۳– شناخت مفهوم ملکیت

۲–۱–۲–۳–۱–معنای مالکیت

۲–۱–۲–۳–۲–اوصاف مالکیت

۲–۱–۲–۳–۳– مالکیت بر جسم ۵۰ ۲–۱–۲–۳–۴– شناخت مفهوم حق ۵۰ ۲–۱–۲–۳–۴–۱– معنای حق ۵۰ ۲–۱–۲–۳–۴–۲– حقوق مربوط به شخصیت

۲–۱–۲–۳–۴–۳– اوصاف حقوق مربوط به شخصیت

۲–۱–۲–۴– معامله اعضاء بدن در قلمرو حقوق مربوط به شخصیت

۲–۱–۲–۴–۱– بررسی اثر اصل حاکمیت اراده در انتقال اعضاء بدن

۲–۱–۲–۴–۲– اصل حاکمیت اراده

۲–۱–۲–۴–۳– عوامل محدود کننده اصل حاکمیت اراده

۲–۱–۲–۴–۴– معامله اعضاء بدن درمواجهه با عوامل محدودکننده اصل حاکمیت اراده

۲–۱–۲–۴–۴– ۱– معامله اعضاء بدن در عرصه قانون(مقررات آمره)

۲–۱–۲–۴–۴– ۲– علل توجیه کننده جرم

۲–۱–۲–۴–۴–۳– معامله اعضاء بدن در عرصه نظم عمومی

۲–۱–۲–۴–۴–۴–معامله اعضاء بدن در عرصه اخلاق حسنه

۲–۲– بررسی جوانب فقهی واگذاری اعضاء بدن انسان

۲–۲–۱– بررسی فقهی رابطه انسان و اعضاء بدن خویش

۲–۲–۱–۱–شناخت روابط حقوقی

۲–۲–۱–۲–بررسی مفهوم ملکیت

۲–۲–۱–۲–۱–معنای لغوی و اصطلاحی ملکیت

۲–۲–۱–۲–۲–انواع مالکیت

۲–۲–۱–۲–۳– مراتب ملکیت

۲–۲–۱–۲–۴–بررسی مفهوم حق

۲–۲–۱–۲–۴–۱– معنا و تعریف حق

۲–۲–۱–۲–۴–۲–انواع حق: حق ا و حق الناس

۲–۲–۱–۲–۵–قابلیت انتقال حقوق

۲–۲–۲– بررسی اقوال فقهی در خصوص رابطه حقوقی انسان و اعضاء بدن

۲–۲–۲–۱–کلام قایلین به حق سلطه و ملکیت انسان بر بدن خود

۲–۲–۲–۱–۱– دیدگاه موافقان حق سلطه

۲–۲–۲–۱–۲– دیدگاه موافقان ملکیت

۲–۲–۲–۱–۳– ادله قایلین به وجود سلطه و ملکیت آدمی نسبت به اعضایش

۲–۲–۲–۲– کلام قایلین به عدم وجود رابطه ملکیت میان انسان و اعضایش

۲–۲–۲–۲–۱– دیدگاه مخالفین رابطه ملکیت

۲–۲–۲–۲–۲– ادله قایلین به عدم ملکیت انسان نسبت به اعضایش

۲–۲–۲–۲–۳– نظریه مختار

۲–۲–۳– بررسی احکام فقهی قطع عضو

۲–۲–۳–۱–ادله حرمت قطع عضو

۲–۲–۳–۱–۱–حکم قطع عضو از بدن انسان زنده

۲–۲–۳–۱–۱– ۱–حکم قطع عضو رییسه

۲–۲–۳–۱–۱–۲– عضو غیر رییسه

۲–۲–۳–۲–حرمت ورود ضرر به نفس

۲–۲–۳–۳–حرمت قطع عضو از انسان مرده

۲–۲–۳–۳–۱– حرمت مثله

۲–۲–۳–۳–۲– حرمت هتک احترام و تذلیل مومن

۲–۲–۳–۴– موارد جواز قطع اعضاء

۲–۲–۳–۴–۱– وصیت بر اعضاء

۲–۲–۳–۴–۲– اجازه ولی شرعی

۲–۲–۳–۴–۳– اضطرار

فصل سوم: ماهیت معامله اعضاء بدن انسان بر اساس عقود نامعین، معین و و وقف ۳–۱–ماهیت قرارداد پیوند اعضاء با بررسی ماده واحده قانون پیوند اعضاء

۳–۱–۱–پیوند اعضا در مراحل قانون گذاری در ایران

۳–۱–۲–شرایط ماده واحده قانون پیوند اعضاء

۳–۲– انواع تقسیم بندی عقود

۳–۳–ماهیت معاملات اعضاء بدن انسان به اعتبار شرایط انعقاد قرارداد

۳–۳–۱–رضایی یا تشریفاتی بودن عقد

۳–۳–۲– به اعتبار موضوع و هدف اقتصادی

۳–۳–۳– معوض یا مجانی بودن معاملات

۳–۳–۴–مسامحی یا معاملی بودن معاملات

۳–۴– ماهیت معامله اعضاء بدن انسان بر اساس عقود نامعین(ماده

قانون مدنی)

۳–۵– ماهیت معامله اعضاء بدن انسان بر اساس عقود معین

۳–۵–۱–معامله اعضاء بدن انسان و عقد بیع

۳–۵–۲–معامله اعضاء بدن انسان و عقد صلح

۳–۵–۳–معامله اعضاء بدن انسان و عقد جعاله

۳–۵–۴–رضایی یا تشریفاتی بودن وعقد هبه

۳–۶–ماهیت معامله اعضاء بدن بر اساس عقد وقف

۳–۶–۱–شرایط عمومی عقد وقف

۳–۶–۱–۱–تراضی

۳–۶–۱–۲–اهلیت

۳–۶–۱–۳–موضوع معین مورد معامله

۳–۶–۱–۴–مشروعیت جهت معامله

۳–۶–۲–شرایط عمومی و اختصاصی مال موقوفه

۳–۶–۲–۱–شرایط عمومی مال موقوفه

۳–۶–۲–۱–۱–ملک بودن

۳–۶–۲–۱–۲–معلوم بودن

۳–۶–۲–۱–۳–معین بودن

۳–۶–۲–۱–۴–قابلیت نقل وانتقال

۳–۶–۲–۱–۵–داشتن منفعت عقلایی و مشروع

۳–۶–۲–۱–۶–مقدورالتسلیم بودن

۳–۶–۲–۱–۷–مالیت داشتن

۳–۶–۲–۲–شرایط اختصاصی مال موقوفه

۳–۶–۲–۲–۱–عین بودن

۳–۶–۲–۲–۲–قابلیت بقا در مقابل استیفای منفعت

۳–۶–۲–۲–۳–عدم لزوم ماندگاری اعضاء بدن وجسد انسان به عنوان مال موقوفه

۳–۶–۲–۳–شرایط صحت و نفوذ وصیت به وقف نسبت به اعضاء بدن و جسد انسان

نتیجه گیری

پیشنهادات

منابع

پیوست ها

چکیده انگلیسی

کلیدواژه ها

• وقف
• اعضاء بدن انسان
• پیوند
• فقه
• حقوق