یکسان سازی حقوق قراردادها و نبرد فرم ها

عنوان	یکسان سازی حقوق قراردادها و نبرد فرم ها
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	بیژن بیات
استاد راهنما	بیژن حاجی عزیزی
استاد مشاور	سید یونس نورانی مقدم
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۵
دانشگاه	دانشگاه بوعلی سینا

یکسان سازی حقوق قراردادها و نبرد فرم ها عنوان رساله ای است که توسط بیژن بیات، با راهنمایی بیژن حاجی عزیزی و با مشاوره سید یونس نورانی مقدم در سال ۱۳۹۵ و در مقطع دکتری دانشگاه بوعلی سینا دفاع گردید.

چکیده

ریه یکسان سازی حقوق و مقررات مسبوق به سابقه است. در قرن هیجدهم یکسان سازی مقررات در سطح کشور ها تجلی و عملی گردید. در قرن بیستم این امر در سطح جهانی مطرح شد اما به علل گوناگون نتوانست آن گونه که انتظار می رفت محقق گردد، لذا این موضوع با جهانی شدن اقتصاد و گسترش تجارت بین المللی بیشتر در حوزه حقوق تجارت و قراردادهای تجاری بین المللی طرح و پیگیری گردید که نمونه بارز آن کنوانسیون بیع بین المللی کالا می باشد. بنا بر عقیده موافقان؛ یکسان سازی موجب کاهش هزینه ها، افزایش قطعیت و اطمینان حقوقی، مدرن کردن حقوق داخلی و افزایش تجارت و توسعه اقتصادی گردیده و نهایتا منجر به افزایش رفاه عمومی می گردد. اما مخالفان بر این باورند که تنوع قوانین و سیستم های حقوقی، نه تنها مانع تجارت نبوده بلکه یک امتیاز نیز تلقی می شود. این گروه برای مشکلات ناشی از تنوع قوانین، راهکارهای جایگزین ارایه می دهند. به همین ترتیب در خصوص الحاق به کنوانسیون بیع بین المللی کالا نیز دیدگاه های مختلفی مطرح گردیده است. اما به هر حال ارزیابی کلی در خصوص جریان یکسان سازی بیانگر این است که امروزه دیگر بحث بر سر این نیست که آیا یکسان سازی حقوق قراردادها صحیح است یا خیر، بلکه امروزه به تبع جهانی شدن، حقوق قراردادها نیز به سمت یکسان شدن در حال حرکت است و فقط بحث بر سر روند، نحوه و دامنه آن است. به عبارت دیگر یکسان سازی حقوق قراردادها به دلایل ذکر شده به پیش می رود و مخالفت ها و انتقادات مطرح شده شاید بعضا روند یکسان سازی را کند می کند ولی یارای مقابله با آن را ندارد. یکسان سازی یک امر مصنوعی و ساخته ذهن حقوقدانان یا فیلسوفان نیست بلکه نتیجه درهم آمیختگی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشورها در قرن بیستم می باشد و در این حرکت، یکسان سازی هدف نیست بلکه ابزاری برای انتخاب بهترین و کارآمد ترین راه حل ها برای حل مشکلات و تسهیل و توسعه تجارت و افزایش رفاه و بهره وری بوده و همچنین منجر به یک صلح پایدار در جامعه بین المللی می گردد. نکارنده در این راستا الحاق به کنوانسیون بیع بین المللی کالا را پیشنهاد می دهد.نبرد فرم ها یکی از موضوعات چالشی در تدوین و تصویب کنوانسیون بیع بین المللی بوده است. نظام های حقوقی مختلف رویکردهای متفاوتی نسبت به نبرد فرم ها اتخاذ کرده اند. بررسی روند تصویب مواد مربوط به یکسان سازی نبرد فرم ها در اسناد بین المللی خصوصا کنوانسیون بیع بین المللی کالا بیانگر این است که توافق در خصوص برخی موضوعات ماهوی حقوق قراردادها تا چه حد سخت و پیچیده است و حتی برغم انتخاب یک راه حل، ممکن است تفسیرهای متفاوتی از آن توسط دادگاه ها و دیوان های داوری ارایه گردد. نگارنده در راستای رفع این نقیصه پیشنهاد می دهد که شورای مشورتی کنوانسیون مورد شناسایی و حمایت آنسیترال قرار گرفته و اختیار تفسیر رسمی مقررات کنوانسیون و صدور آراء وحدت رویه در جهت اصلاح آراء متضاد و مغایر، به آن اعطاء گردد و همچنین یک ساز و کار مناسب در جهت اصلاح و به روز کردن کنوانسیون تعبیه گردد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست عنوان صفحهمقدمه۱۵فصل اول: کلیات۴۱–۱–تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش۵۱–۲–سابقه انجام پژوهش۹۱–۳–فرضیه های پژوهش۱۰۱–۴–اهداف پژوهش۱۱۱–۵–روش انجام پژوهش۱۱۱–۶–جنبه های کاربردی و توسعه ای پژوهش۱۲۱–۷–جنبه های نوآوری رساله۱۲فصل دوم: تعاریف و مفاهیم مشابه۱۳۲–۱–ضرورت تعریف۱۴۲–۲–یکسانسازی۱۴۲–۳– تمییز یکسان سازی از مفاهیم مشابه۱۸۲–۳–۱–هماهنگ سازی۱۸۲–۳–۲–حقوق مشترک۲۰۲–۳–۳–حقوق عرفی بازرگانی۲۲۲–۳–۴– قانونگذاری۲۳۲–۳–۴–۱– قانونگذاری سنتی۲۵۲–۳–۴–۲– قانونگذاری خصوصی۲۵۲–۳–۴–۲–۱– مجموعه کتب منتشره توسط موسسه حقوق آمریکا به منظور تبیین و تحلیل قوانین و رویه قضایی ۲۶۲–۳–۴–۲–۲– قوانین نمونه۲۷۲–۵– تعریف نبرد فرم ها ۲۹فصل سوم: یکسان سازی حقوق قراردادها۳۱۳–۱– مبحث اول: مبانی، سابقه، زمینه ها و دلایل موافقان و مخالفان۳۲۳–۱–۱– مبانی و سابقه موضوع۳۲۳–۱–۲– زمینه های یکسان سازی۳۵۳–۱–۲–۱– جهانی شدن۳۵۳–۱–۲–۲–رشد قراردادهای نمونه و رشد استفاده از شروط متحدالشکل۳۶۳–۱–۲–۳–رشد داوری تجاری بینالمللی۳۸۳–۱–۳– دلایل موافقان و مخالفان یکسان سازی۳۹۳–۱–۳–۱– دلایل موافقان یکسان سازی۴۰۳–۱–۳–۱–۱– تفاوت حقوق قراردادها مانعی برای تجارت۴۰۳–۱–۳–۱–۲– نامتناسب بودن قوانین داخلی برای معاملات بینالمللی۴۰۳–۱–۳–۱–۳– عدم توانایی حقوق داخلی در حل مشکلات جدید تجار۴۲۳–۱–۳–۱–۴– هزینه بر بودن قوانین متعدد۴۳۳–۱–۳–۱–۵– عدم قابلیت پیش بینی قوانین مختلف۴۴۳–۱–۳–۲– دلایل و استدلال های مخالفان یکسان سازی حقوق قراردادها۴۶۳–۱–۳–۲–۱– مانع نبودن قوانین متعدد برای تجارت۴۶۳–۱–۳–۲–۲– راهکارهای جایگزین۵۰۳–۱–۳–۲–۳– مشکلات عملی یکسان سازی۵۲۳–۱–۳–۲–۴–فضیلت (امتیاز) تنوع۵۳۳–۱–۳–۳– دیدگاه نگارنده۵۴۳–۲– مبحث دوم: روش های یکسان سازی۵۷۳–۲–۱– تعریف روش ها۵۷۳–۲–۲– یکسان سازی از طریق حقوق سخت۵۷۳–۲–۲–۱– مفهوم حقوق سخت۵۷۳–۲–۲–۲– معاهدات بینالمللی۵۸۳–۲–۲–۳– ایرادات وارد بر یکسان سازی از طریق معاهدات۵۸۳–۲–۲–۳–۱– وجود حق استثنا۵۸۳–۲–۲–۳–۲– ثقیل بودن انعقاد کنوانسیون۶۰۳–۲–۲–۳–۳– اصلاح های متعاقب۶۰۳–۲–۲–۳–۴– تفسیر کنوانسیون۶۳۳–۲–۳– یکسان سازی از طریق حقوق نرم۶۴۳–۲–۳–۱– مفهوم حقوق نرم۶۴۳–۲–۳– ۲– مزایای حقوق نرم۶۵۳–۲–۳–۲–۱– انعطاف پذیری۶۵۳–۲–۳–۲–۲– سهولت فرآیند تهیه اسناد حقوق نرم:۶۵۳–۲–۳–۲–۳– کاهش هزینه ها و تسهیل حصول توافق:۶۶۳–۲–۳–۳– ایرادات وارد بر حقوق نرم:۶۶۳–۲–۳–۳–۱– خلط مفهوم حقوق و اخلاق۶۶۳–۲–۳–۳–۲– ناکارآمدی حقوق نرم و نادیده گرفتن مزایای حقوق سخت۶۷۳–۲–۳–۴– مصادیق حقوق نرم:۶۷۳–۲–۳–۴–۱– قوانین نمونه:۶۸۳–۲–۳–۴–۲– مجموعه های حقوق قراردادها۶۸۳–۲–۳–۴–۲–۱– اصول قراردادهای بازرگانی بین المللی موسسه رم۶۹۳–۲–۳–۴–۲–۲– اصول حقوق قراردادهای اروپا۷۰۳–۲–۳–۴–۲–۳– پیش نویس طرح مشترک مرجع۷۲۳–۲–۳–۴–۲–۴– قانون بیع متحدالشکل اروپا۷۴۳–۲–۳–۴–۳– مجموعه مقررات متحدالشکل:۷۵۳–۲–۳–۴–۳–۱– عرف و رویه های متحدالشکل اعتبارات اسنادی۷۵۳–۲–۳–۴–۳–۲– اینکوترمز یا اصطلاحات بازرگانی بین المللی۷۷۳–۲–۳–۴–۴– قراردادها و شروط استاندارد:۷۸۳–۲–۳–۴–۴–۱– قراردادهای استاندارد۷۸۳–۲–۳–۴–۴–۲– شروط اساندارد۸۰۳–۲–۳–۴–۵– راهنماهای حقوقی۸۱۳–۳– مبحث سوم: سازمان های فعال در زمینه یکسان سازی و اهم اقدامات۸۳۳–۳–۱– سازمان های جهانی۸۳۳–۳–۱–۱– کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحد (آنسیترال)۸۳۳–۳–۱–۱–۱– روشها و ابزارهای آنسیترال برای یکسان سازی۸۴۳–۳–۱–۱–۱–۱– روش قانونگذاری۸۴۳–۳–۱–۱–۱–۲– روش قراردادی۸۶۳–۳–۱–۱–۱–۳– روش تبیینی۸۶۳–۳–۱–۱–۲– حوزه های فعالیت آنسیترال و اقدامات انجام شده۸۷۳–۳–۱–۱–۲–۱– بیع بین المللی کالا و معاملات مرتبط۸۷۳–۳–۱–۱–۲–۲– حمل و نقل بین المللی کالا۸۸۳–۳–۱–۲– موسسه بین المللی یکسان سازی حقوق خصوصی (موسسه رم)۸۸۳–۳–۱–۲–۱– روش قانونگذاری۸۸۳–۳–۱–۲–۲– اقدامات انجام شده۸۹۳–۳–۱–۳– کنفرانس لاهه در خصوص حقوق بین الملل خصوصی۹۰۳–۳–۱–۳–۱– اقدامات کنفرانس در جهت یکسان سازی۹۱۳–۳–۱–۴– اتاق بازرگانی بین المللی۹۲۳–۳–۱–۴–۱– اقدامات اتاق بازرگانی بین المللی در زمینه یکسان سازی۹۳۳–۳–۱–۴–۱–۱– مجموعه های مقررات متحدالشکل۹۳۳–۳–۱–۴–۱–۲– مجموعه قراردادهای نمونه اتاق بازرگانی بین المللی۹۳۳–۳–۱–۵– فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور (فیدیک)۹۴۳–۳–۱–۵–۱– اقدامات فیدیک در راستای یکسان سازی۹۴۳–۳–۲– سازمان های منطقه ای۹۶۳–۳–۲–۱– کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای اروپا۹۶۳–۳–۲–۱–۱– اقدامات کمیسیون در راستای یکسان سازی۹۶۳–۳–۲–۲– اتحادیه اروپا۹۷۳–۳–۲–۲–۱– یکسان سازی حقوق در اتحادیه۹۸۳–۳–۲–۲–۱–۱– مقررات اولیه اتحادیه اروپا۹۸۳–۳–۲–۲–۱–۲– مقررات ثانویه۹۹۳–۳–۲–۲–۱–۳– اقدامات اختصاصی کمیسیون اتحادیه اروپا در زمینه یکسان سازی۱۰۰۳–۳–۲–۲–۱–۴– مصوبات غیرالزام آور پارلمان اروپا در زمینه یکسان سازی حقوق قراردادها۱۰۲۳–۳–۲–۲–۱–۵– نهادهای مختص یکسان سازی حقوق خصوصی در داخل اتحادیه اروپا۱۰۳۳–۳–۲–۲–۱–۵–۱– کمیسیون حقوق خصوصی اروپا۱۰۳۳–۳–۲–۲–۱–۵–۲– گروه مطالعه قانون مدنی اروپا۱۰۳۳–۳–۲–۲–۱–۵–۳– گروه تحقیق حقوق خصوصی موجود اتحادیه اروپا۱۰۴۳–۳–۲–۲–۱–۵–۴– پروژه نقطه مشترک حقوق خصوصی اروپا یا پروژه ترنتو۱۰۵۳–۳–۲–۲–۱–۵–۵– آکادمی وکلای خصوصی اروپا۱۰۵۳–۳–۲–۳– سازمان هماهنگ کننده قوانین تجاری آفریقا۱۰۶۳–۴– مبحث چهارم: الحاق ایران به کنوانسیون بیع بین المللی کالا۱۰۸۳–۴–۱– دلایل طرفداران الحاق به کنوانسیون بیع۱۰۸۳–۴–۱–۱– کاهش هزینه ها۱۰۹۳–۴–۱–۲– افزایش قطعیت و اطمینان حقوقی۱۱۰۳–۴–۱–۳– مدرن بودن مقررات کنوانسیون۱۱۱۳–۴–۱–۴– رفع مشکل انتخاب قانون حاکم۱۱۳۳–۴–۱–۵– سادگی، قطعیت و منصفانه بودن مقررات کنوانسیون۱۱۵۳–۴–۱–۶– قابلیت اعمال کنوانسیون نسبت به طرف غیر عضو۱۱۶۳–۴–۱–۷– تنوع زبانی کنوانسیون۱۱۷۳–۴–۱–۸– هماهنگی با طرفهای تجاری و افزایش تجارت۱۲۰۳–۴–۱–۹– موفقیت کنوانسیون۱۲۱۳–۴–۱–۱۰– تفسیر و اعمال یکسان و متحدالشکل کنوانسیون۱۲۲۳–۴–۲– دلایل مخالفان الحاق به کنوانسیون بیع۱۲۵۳–۴–۲–۱– کنوانسیون: یکسان سازی سازشی۱۲۶۳–۴–۲–۱–۱– سازش نظام کامن لا و نظام رومی و ژرمنی۱۲۷۳–۴–۲–۱–۲– سازش کشورهای غربی– شرقی (سوسیالیستی)۱۲۸۳–۴–۲–۱–۳– سازش کشورهای شمال و جنوب(توسعه یافته –توسعه نیافته)۱۲۸۳–۴–۲–۲– تقسیم بندی تصنعی بین معاملات بیع داخلی و بین المللی۱۳۰۳–۴–۲–۳– تغییر ناپذیری و ایستایی کنوانسیون۱۳۰۳–۴–۲–۴– آمار بالای عدم اعمال کنوانسیون۱۳۱۳–۴–۲–۴–۱– نداشتن آگاهی در خصوص کنوانسیون۱۳۲۳–۴–۲–۴–۲–هزینه بر بودن یادگیری کنوانسیون۱۳۳۳–۴–۲–۴–۳–قدرت چانه زنی یکی از طرفین۱۳۳۳–۴–۲–۴–۴–عدم پوشش همه موضوعات به وسیله کنوانسیون۱۳۳۳–۴–۲–۵– عدم قطعیت حقوقی در سایه کنوانسیون۱۳۳۳–۴–۲–۶– ابهام در کاهش هزینه ها۱۳۴۳–۴–۲–۷– ناکارآمدی کنوانسیون۱۳۷۳–۴–۲–۸– تعارضات کنوانسیون با حقوق ایران۱۳۸۳–۴–۲–۸–۱–صحیح تلقی شدن بیع بدون تعیین ثمن۱۳۹۳–۴–۲–۸–۲–فسخ قرارداد۱۴۰۳–۴–۲–۸–۳–نقض قابل پیش بینی و آثار آن۱۴۵۳–۴–۳– دیدگاه نگارنده۱۴۸فصل چهارم:نبرد فرم ها۱۵۰۴–۱– مبحث اول: رویکردهای نظام های حقوقی مختلف در حل نبرد فرمها ۱۵۱۴–۱–۱–رویکرد نظام حقوقی کامن لا۱۵۲۴–۱–۱–۱–رویکرد سنتی بر اساس ایجاب و قبول۱۵۲۴–۱–۱–۲–گرایشهای مدرن در دادگاه های انگلستان۱۵۵۴–۱–۱–۳– رویکرد قانون متحدالشکل تجاری امریکا۱۵۷۴–۱–۲– رویکرد نظام های حقوقی حقوق نوشته ۱۶۱۴–۱–۲–۱– رویکرد نظام حقوقی آلمان۱۶۱۴–۱–۲–۲–رویکرد نظام حقوقی فرانسه۱۶۳۴–۱–۲–۳– نبرد فرم ها در حقوق ایران و فقه۱۶۵۴–۱–۲–۳–۱–لزوم انطباق ایجاب و قبول۱۶۶۴–۱–۲–۳–۲–تمییز بطلان عقد به سبب عدم انطباق با بطلان عقد به سبب اشتباه۱۶۷۴–۱–۲–۳–۳–کیفیت انطباق ایجاب و قبول۱۶۷۴–۱–۲–۳–۳–۱– تطابق در عنوان معامله۱۷۰۴–۱–۲–۳–۳–۲– تطابق در مورد معامله۱۷۰۴–۱–۲–۳–۳–۳– تطابق در طرفین عقد۱۷۱۴–۱–۲–۳–۳–۴– تطابق در اجزاء مبیع و ثمن۱۷۲۴–۱–۲–۳–۳–۵–مطابقت بین ایجاب و قبول از ناحیه شروط۱۷۴۴–۱–۳– مقایسه و ارزیابی رویکردهای متفاوت۱۷۶۴–۲– مبحث دوم: یکسان سازی راه حل های نبرد فرم ها در عرصه بین الملل۱۷۹۴–۲–۱– نیاز به یکسانسازی راهحلهای نبرد فرمها ۱۷۹۴–۲–۲– توسعه تاریخی یکسانسازی حقوق قراردادها در زمینه نبرد فرمها ۱۸۰۴–۲–۳– نبرد فرمها در کنوانسیون بیع بینالمللی کالا۱۸۳۴–۲–۳–۱–نظریات مختلف در خصوص وضعیت نبرد فرم ها در کنوانسیون۱۸۳۴–۲–۳–۱–۱– نظریه عدم وجود مقرره خاص در کنوانسیون۱۸۳۴–۲–۳–۱–۲– نظریه وجود مقرره خاص در کنوانسیون۱۸۴۴–۲–۳–۱–۳– اعمال مشترک ماده

و مقررات داخلی۱۸۵۴–۲–۳–۲– تفسیر مقررات کنوانسیون در رابطه با نبرد فرمها ۱۸۵۴–۲–۳–۲–۱– آیا بر اساس مقررات کنوانسیون قرارداد وجود دارد؟۱۸۵۴–۲–۳–۲–۲– کدام شروط باید شروط قرارداد تلقی گردد؟۱۸۷۴–۲–۳–۲–۲–۱–انتساب نظریه شلیک نهایی به کنوانسیون:۱۸۸۴–۲–۳–۲–۲–۲– انتساب نظریه ناک اوت یا تساقط شروط متعارض به کنوانسیون۱۸۹۴–۲–۳–۳– بررسی رویه قضای دادگاههای کشورهای مختلف۱۹۰۴–۲–۳–۳–۱– رویکرد دادگاه های ایالات متحده امریکا۱۹۱۴–۲–۳–۳–۲– تفسیر دادگاه های آلمان از کنوانسیون۱۹۳۴–۲–۳–۳–۳– دیگر کشورهای عضو۱۹۵۴–۲–۴– نبرد فرم ها در اصول موسسه رم۱۹۷۴–۲–۴–۱– شروط غیر منتظره۱۹۷۴–۲–۴–۲– تعارض بین شروط۱۹۸۴–۲–۴–۲–۱– تعارض بین شروط استاندارد و غیر استاندارد۱۹۸۴–۲–۴–۲–۲– تعارض بین شروط استاندارد یا نبرد فرم ها۱۹۹۴–۲–۴–۲–۲–۱– آیا قرارداد وجود دارد؟۱۹۹۴–۲–۴–۲–۲–۲– شروط کدام طرف، شروط قرارداد خواهد بود؟۲۰۰۴–۲–۴–۳– اعمال اصول موسسه رم در پرونده های بین المللی نبرد فرمها۲۰۱۴–۲–۵– نبرد فرم ها در اصول حقوق قراردادهای اروپا۲۰۲۴–۲–۵–۱– قبولی تغییر یافته در اصول اروپایی۲۰۳۴–۲–۵–۲– شروط کلی متعارض یا نبرد فرم ها در اصول اروپایی۲۰۳۴–۲–۵–۲–۱– آیا قرارداد وجود دارد؟۲۰۳۴–۲–۵–۲–۲– شروط قراردادی کدام شروط خواهند بود؟۲۰۴۴–۲–۵–۳– ارتباط اصول اروپایی با اصول موسسه رم و کنوانسیون بیع۲۰۵۴–۲–۵–۴– مقایسه کنوانسیون بیع و اصول در خصوص راهحل نبرد فرمها۲۰۶۴–۳– مبحث سوم: چالشهای یکسان سازی نبرد فرمها ۲۰۸۴–۳–۱– متن مبهم کنوانسیون و مشکل تفسیر با دیدگاه حقوق ملی۲۰۸۴–۳–۲– عدم اعمال و عدول از کنوانسیون۲۱۰۴–۳–۳– ناتوانی اصول در جایگزینی کنوانسیون۲۱۱۴–۳–۴– امکان ارایه یک راه حل متحدالشکل برای نبرد فرم ها۲۱۲فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات۲۱۶۵–۱–نتیجه گیری۲۱۷۵–۲– پیشنهادات۲۲۷۵–۲–۱– الحاق ایران به کنوانسیون بیع بین المللی کالا۲۲۷۵–۲–۲– تشکیل یک کارگروه در نهاد ریاست جمهوری جهت رصد روند یکسان سازی و بررسی اسناد و تصمیم گیری در خصوص پذیرش یا عدم پذیرش آن ها۲۲۸۵–۲–۳– تسهیل یک ساز و کار برای اصلاح کنوانسیون۲۲۸۵–۲–۴– بکارگیری شورای مشورتی و رویه قضایی بینالمللی برای تفسیر یکسان کنوانسیون۲۲۹۵–۲–۵– آموزش منظم وکلاء و قضات خصوصا در کشورهای کامن لا۲۳۰فهرست منابع۲۳۲

کلیدواژه ها

• نبرد فرم ها
• یکسان سازی