ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

هر کس که مأمور حفظ یا مراقبت یا ملازمت زندانی یا توقیف شده‌ ای باشد و مساعدت در فرار نماید یا راه فرار او را تسهیل کند یا برای ‌فرار وی تبانی و مواضعه نماید به ترتیب ذیل مجازات خواهد شد:

• الف - اگر توقیف شده، متهم به جرمی باشد که مجازات آن اعدام یا رجم یا صلب است و یا زندانی به یکی از این مجازاتها محکوم شده ‌باشد به ‌سه تا ده سال حبس و اگر محکومیت محکوم‌ علیه حبس از ده سال به بالا باشد و یا توقیف شده متهم به جرمی باشد که مجازات آن حبس از ده سال به‌ بالاست به یک تا پنج سال حبس و چنانچه محکومیت زندانی و یا اتهام توقیف شده غیر از موارد فوق ‌الذکر باشد به شش ماه تا سه سال حبس محکوم‌ خواهد شد.

• ب - اگر زندانی محکوم به قصاص یا توقیف شده متهم به قتل مستوجب قصاص باشد عامل فرار موظف به تحویل دادن وی می ‌باشد و در صورت‌ عدم تحویل زندانی می ‌شود و تا تحویل وی در زندان باقی می ‌ماند و چنانچه متهم غیاباً محاکمه و برائت حاصل کند و یا قتل شبه عمد یا خطئی ‌تشخیص داده شود عامل فرار به مجازات تعیین شده در ذیل بند (‌الف) محکوم خواهد شد و اگر فراری فوت کند و یا تحویل وی ممتنع شود چنانچه‌ محکوم به قصاص باشد فراری دهنده به پرداخت دیه به اولیای دم مقتول محکوم خواهد شد.

• ج - اگر متهم یا محکومی که فرار کرده محکوم به امر مالی یا دیه باشد عامل فرار علاوه بر مجازات تعیین شده در ذیل بند الف ضامن پرداخت دیه‌ و مال محکوم به نیز خواهد بود.

توضیح واژگان

منظور از «مواضعه»، موافقت پنهانی نمودن است که به عنوان مترادف با تبانی به کار رفته است.

به آن دسته از مامورانی که مسئولیت حفظ و نگهداری زندانیان در یک یا چند بند به آن ها واگذار شده، «ماموران حفظ» گفته میشود. (افسران نگهبان زندان)

«ماموران ملازم»، مامورانی هستند که طبق دستور رسمی و قانونی مقامات صلاحیتدار و به منظور انجام تحقیقات و طی فرآیند رسیدگی، شخص زندانی را از زندان خارج میکنند.

«ماموران مراقب»، مامورانی هستند که زندانیان را در محوطه زندان، تحت کنترل و مراقبت دارند.

پیشینه

سابقا قانونگذار در ماده 119 قانون مجازات عمومی مصوب 1304، این عمل را جرم انگاری نموده بود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در این ماده، قانونگذار به جرم انگاری فراری دادن زندانی در فرضی پرداخته که مامورین و مسئولین زندان، عمدا موجبات فرار متهم یا محکوم را فراهم میکنند. مساعدت و کمک به فراری دادن زندانیان، نوعی معاونت در جرم محسوب میشود ولی قانونگذار به دلیل اهمیت این جرائم، مستقلا آن را جرم انگاری نموده است. شمول این ماده بر مواردی که فرار به دلیل زلزله، آتش سوزی، سیل و طوفان بوده، منطقی به نظر نمیرسد، در این موارد زندانی به مجازات ماده 547 محکوم خواهد شد.

رویه های قضائی

شعبه دو دیوان عالی کشور در حکم شماره 19 مقرر داشته: «این ماده شامل اشخاصی نیز میشود که موقتا دستگیر شده و آزادی شان منوط به دادن تامین است.»

انتقادات

به نظر میرسد عبارت «غیر از موارد فوق الذکر» در بند الف این ماده، شامل مواردی که متهم یا محکوم، مستوجب مجازات هایی مانند قطع دست و پا است، میشود، بدیهی است که این موارد از حبس بیش از 10 سال شدیدتر است ولی مطابق ماده، مجازات کمتری برای آن پیش بینی شده است، بنابراین ماده از این حیث، قابل نقد به نظر میرسد.

مواد مرتبط

ماده 434 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

ماده 21 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب 1376