حقوق بشردوستانه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (راحله تخت روان صفحهٔ حقوق بشردوستانه بین المللی را به حقوق بشردوستانه منتقل کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حقوق بشردوستانه | '''حقوق بشردوستانه'''، عبارت است از مجموعه مقررات و [[قانون|قوانین]] که به منظور کاستن ضایعات و خسارات [[جنگ]] تنظیم شده است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بشردوستانه بین المللی (رهیافت اسلامی)|ترجمه=|جلد=|سال=1383|ناشر=علوم انسانی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6652628|صفحه=|نام۱=سیدمصطفی|نام خانوادگی۱=محقق داماد|چاپ=1}}</ref> هدف اصلی از این رشته از حقوق، محدود کردن [[صدمه|صدمات]] و لطمات ناشی از مخاصمات مسلحانه و جنگ است.<ref name=":2">{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل عمومی (1 و 2) (جلد دوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6666080|صفحه=|نام۱=امیر|نام خانوادگی۱=ساعدوکیل|چاپ=1}}</ref> گرچه تاریخ این رشته به زمان باستان باز می گردد اما حقوق بشردوستانه به معنای امروز خود به جنگ های جهانی و آثار سهمگین آن باز می گردد.<ref name=":3">{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل (چاپ ششم)|ترجمه=|جلد=|سال=1396|ناشر=شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6666092|صفحه=|نام۱=سیدقاسم|نام خانوادگی۱=زمانی|نام۲=مهناز|نام خانوادگی۲=بهراملو|چاپ=6}}</ref> | ||
== تعریف == | == تعریف == | ||
نسخهٔ ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۵
حقوق بشردوستانه، عبارت است از مجموعه مقررات و قوانین که به منظور کاستن ضایعات و خسارات جنگ تنظیم شده است.[۱] هدف اصلی از این رشته از حقوق، محدود کردن صدمات و لطمات ناشی از مخاصمات مسلحانه و جنگ است.[۲] گرچه تاریخ این رشته به زمان باستان باز می گردد اما حقوق بشردوستانه به معنای امروز خود به جنگ های جهانی و آثار سهمگین آن باز می گردد.[۳]
تعریف
حقوق بشردوستانه، اعمال یک دسته از محدودیت ها در ابزارها و حمایت از قربانیان در مخاصمات مسلحانه است. بدین معنا که در وهله اول در هنگام ورود به جنگ چه شیوه ها و کارهای را باید اعمال نمود و چه شیوه ها و کارهایی را نباید انجام داد. در وهله دوم، طرف های درگیر از لحاظ استفاده از برخی ابزارها و سلاح ها ممنوعیت و محدودیت دارند. در این معنی گفته می شود چون جنگ و درگیری هست آنان حق ندارند از کلیه ابزارها و سلاح ها استفاده کنند، بلکه استفاده از سلاح ها در جنگ، خود شرایطی دارد و استفاده از برخی از آن ها ممنوعیت دارد.[۴]
پیشینه
سابقه حقوق بشردوستانه به یونان باستان باز می گردد. در این دوره معاهداتی در خصوص ممنوعیت جنگ در زمان های مقدس وجود داشته و همچنین مجازات افراد تسلیم شده در جنگ متفاوت از سایرین بوده و پیکر سربازان کشته شده مسترد می شده. ممنوعیت هایی نیز در خصوص غیر نظامیان و اماکن مقدس اعمال می شده. در ایران باستان نیز افکار بشردوستانه وجود داشته که آثار آن در سنگ نبشته های تخت جمشید از عهد ساسانیان یافت می شود. آثار اندیشه های اندیشمندانی چون فرانسیس لیبر و ژان ژاک روسو تحولی بنیادین در زمینه حقوق بشردوستانه ایجاد کرده است. حقوق بشردوستانه به شکل امروزی نیز در نیمه دوم قرن نوزده میلادی در سال 1858 جنگی بین سه کشور ایتالیا، فرانسه و اتریش در شمال ایتالیا برافروخته شد که منجر به خسارات مادی و معنوی زیادی شد. هانری دونان بازرگان سوئیسی وقایع این جنگ را در قالب کتابی به نام «خاطرات سولفرینو» منتشر کرد و دو پیشنهاد داد. اول این که برای رسیدگی به وضع مجروحان جنگی بدون در نظر گرفتن ملیت و عقیده آنان در تمام کشورها، کیمته هایی تاسیس شود. دوم، دولت های جهان در یک کنگره جهانی اجتماعی و طی معاهده ای اصول تخلف ناپذیر حقوق بشر دوستانه را به تصویب برسانند. در سال 1864 نمایندگان و مقامات رسمی از کشورهای مختلف اروپایی در ژنو تشکیل جلسه دادند و سازمان بین المللی صلیب سرخ شکل گرفت. کمیته بین المللی صلیب سرخ شکل گرفت. کمیته بین المللی صلیب سرخ جهانی در سال 1996 بنا به درخواست بیست و ششمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر تصمیم گرفت با کمک متخصصین حقوق بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر تصمیم گرفت با کمک متخصصین حقوق بین الملل بشردوستانه و به نمایندگی از مناطق مختلف جغرافیایی و نظام های مختلف حقوقی، گزارشی در خصوص قواعد عرفی حقوق بین المللی بشردوستانه که نسبت به درگیری مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی قابل اعمال است، تهیه و توزیع کند. کنوانسیون های لاهه در سال های 1899 و 1907 به تصویب برخی از کشورها رسید. بعد از جنگ جهانی و آثار مخرب آن، در ژنو چهار معاهده تصویب شد که عبارتند از: 1-معاهده نخست، در باب بهبود وضعیت مجروحان جنگ های زمینی مصوب 12 اوت 1949 2-معاهده دوم، راجع به وضعیت مجروحان و بیماران و غرق شدگان جنگ های دریایی مصوب 12 اوت 1949، 3-معاهده سوم، درباره رفتار با اسرای جنگی مصوب 12 اوت 1949، معاهده چهارم، در باب حمایت از افراد غیر نظامی در اثنای جنگ مصوب 12 اوت 1949 در سال 1996 دیوان بین المللی دادگستری نظر خود راجع به ماهیت مقررات حقوق بشردوستانه در جنگ را اعلام نمود. از سایر مقررات حوزه حقوق بشردوستانه مقررات پروتکل های 1977 و کنوانسیون 1980 در مورد برخی سلاح های متعارف و 5 پروتکل آن، کنوانسیون 1997 اتاوا در مورد منع استفاده از مین های زمینی ضد نفر و اساسنامه دیوان بین المللی کیفری و نیز پروتکل 1999 منضم به کنوانسیون 1945 لاهه برای حمایت از اموال فرهنگی در مخاصمات مسلحانه و پروتکل های اختیاری سال 2000 در خصوص ممنوعیت به کارگیری کودکان در مخاصمه مسلحانه می باشد. در حال حاضر، حقوق بین المللی بشردوستانه یکی از موثرترین ابزارهای جامعه جهانی برای تضمین ایمنی و کرامت انسان ها در زمان جنگ است و هدف آن حفظ حدی از انسانیت است.[۳][۵]
موضوعات
حقوق بشردوستانه، موضوعاتی نظیر استفاده از سلاح ها و دیگر وسایل جنگی در منازعه و طریق رفتار با قربانیان جنگ توسط دشمن، تاثیر مستقیم جنگ بر حیات، تمامیت جسمانی و آزادی نوع بشر را در بر می گیرد.[۲]
اهداف
هدف حقوق بشردوستانه، محدود کردن صدمات و لطمات ناشی از درگیری های مسلحانه و ممنوع کردن استفاده از برخی وسایل و شیوه های نبرد علیه رزمندگان (تحت شرایط خاصی) و افراد غیر نظامی و نیز اهداف غیر نظامی در مخاصمات مسلحانه است.[۶]
منابع حقوق بشردوستانه
منابع حقوق بشردوستانه از منابع حقوق بین الملل نیستند، مخصوصا منابعی مانند قواعد آمره، عرف، معاهدات و اصول کلی حقوقی، جایگاه ویژه ای در حقوق بشردوستانه دارند. اما نقش اصول در حقوق بشردوستانه خیلی مهم است از جمله، اصل کرامت انسانی، اصل رفتار انسانی و عدم تعیض، اصل ضرورت نظامی، اصل محدودیت در استفاده از ابزار و ادوات جنگی، اصل تفکیک هدف های نظامی از غیر نظامی، اصل تناسب میان صدمات ناشی از یک حمله و انتظار مزیت نظامی مستقیم و قطعی از آن حمله، البته نمی توان نقش دکترین و رویه قضایی بین المللی، از جمله آرا و نظریات مشورتی بین المللی دادگستری و آرای داداگاه های کیفری بین المللی و قطعنامه های سازمان های بین المللی، از جمله قطعنامه های سازمان ملل متحد به ویژه قطعنامه های شورای امنیت و اعمال حقوقی یک جانبه کشورها را نادیده گرفت.[۷]
قلمرو
حقوق بشردوستانه، از لحاظ قلمرو مکانی، در مخاصمات مسلحانه بین اللمللی و غیر بین المللی قابل اعمال است و اعم از زمینی، دریایی و هوایی است[۸] و از لحاظ زمانی از لحظه آغاز جنگ یا درگیری مسلحانه تا اتمام آن است.[۹] با این وجود ممکن است این قلمرو زمانی و مکانی تغییر کند و به ورای زمان و مکان درگیری گسترش یابد. از حیث زمانی، ممکن است پس از اتمام عملیات نظامی یا آتش بس باشد. همچنین در مورد وضعیت اشغال نظامی تا یک سال پس از خاتمه اشغال و در مورد افراد در دست دشمن تا زمان مبادله و آزادی و بازگشت به میهن خود، ادامه دارد. از لحاظ مکانی نیز ممکن است، کشورهای متخاصم در یک درگیری مسلحانه بین المللی یا مناطق جغرافیایی نزدیک به صحنه نبرد در یک درگیری مسلحانه غیر بین المللی را ایجاب کند.[۸]
ارتباط با سایر رشته ها
حقوق بشردوستانه و حقوق بشر
از گذشته های دور تا به امروز در هیچ یک از مقولات حقوقی همچون حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، مناسبات متقابل و تنگاتنگی وجود نداشته است. هر چند در متقاطع طولانی تاریخ، این دو رشته به طور جداگانه گسترش یافته اند اما توسعه آن ها به موازت یکدیگر بوده و آثار متقابلی داشته اند.[۱۰] این دو رشته در جهاتی با یکدیگر اشتراک دارند و در جهاتی متفاوت هستند. حقوق بشردوستانه مقرراتی است، ناظر به رعایت حداقل حقوقی که در هنگام جنگ، طرفین متخاصم باید نسبت به یکدیگر رعایت کنند.[۱۱] به عبارت دیگر می توان گفت، حقوق بشردوستانه نوع خاصی از حقوق بشر است و بنابراین می توان به طور اختصار آن را به عنوان ابزار حقوق بشری حقوق جنگ تعریف کرد. بنابراین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.[۱۲] اما موضوع حقوق بشردوستانه، نه کل بشریت بلکه بخش محدودی از آن ها یعنی رزمندگان، مجروحان، بیمان، کشتی شکستگان، اسیران جنگی و غیر نظامیان می باشد. نکته قابل توجه دیگر در حقوق بشردوستانه این است که حقوق بشردوستانه عمدتا حاکم بر روابط بین المللی است در حالی که حقوق بشر ناظر بر روابط بین حکومت یک کشور و افراد واقع در قلمرو آن کشور می باشد. همچنین هدف حقوق بشردوستانه تسکین درد و رنج افرادی است که در نتیجه درگیری مسلحانه برای آن ها ایجاد شده است اما هدف حقوق بشر حمایت از حقوق و آزادی های انسانی در برابر اقتدار فراگیر حکومت دولت متبوع آن ها می باشد. از لحاظ قلمرو زمانی نیز بین این دو رشته تفاوت وجود دارد. حقوق بشردوستانه در زمان بروز درگیری های مسلحانه بین المللی یا غیر بین المللی و آشوب مطرح است اما حقوق بشر در زمان صلح نیز مطرح است اما در زمان بروز مخاصمات مسلحانه و شورش های داخلی نیز به عنوان منبع فرعی حقوق بشردوستانه جهت تکمیل قواعد حمایتی آن اعمال می شود.[۱۳]
اسناد بین المللی
از جمله اسناد بین المللی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کنوانسیون های 1907 لاهه
- کنوانسیون های چهارگانه 1941 ژنو
- پروتکل های الحاقی 1977 ژنو
- کنوانسیون بهبود وضعیت مجروحان نیروهای مسلح در میدان نبرد 1864 و 1868
- کنوانسیون بهبود وضعیت مجروحان و بیماران نیروی مسلح در میدان 1906[۱۴]
کتب مرتبط
- حقوق بشردوستانه بین المللی (رهیافت اسلامی)
- حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بین الملل (موسوی، موسوی فر و سیدیان هاشمی)
منابع
- ↑ سیدمصطفی محقق داماد. حقوق بشردوستانه بین المللی (رهیافت اسلامی). چاپ 1. علوم انسانی، 1383. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6652628
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ امیر ساعدوکیل. حقوق بین الملل عمومی (1 و 2) (جلد دوم). چاپ 1. مجد، 1390. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666080
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ سیدقاسم زمانی و مهناز بهراملو. حقوق بین الملل (چاپ ششم). چاپ 6. شهر دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666092
- ↑ سیدفضل اله موسوی. حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بین الملل. چاپ 1. دادگستر، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666096
- ↑ سیده لطیفه حسینی و ناهید محمدزاده. فرادینی یا دینی بودن حقوق بشر و حقوق بشردوستانه. فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی شماره 13 پاییز و زمستان 1396، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665972
- ↑ محمدرضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ 4. گنج دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665924
- ↑ محمدرضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ 4. گنج دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666052
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ محمدرضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ 4. گنج دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665944
- ↑ محمدرضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ 4. گنج دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665940
- ↑ محمدرضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ 4. گنج دانش، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666072
- ↑ حسین مهرپور. نظام بین المللی حقوق بشر. چاپ 7. اطلاعات، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665804
- ↑ حسین مهرپور. نظام بین المللی حقوق بشر. چاپ 7. اطلاعات، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665824
- ↑ سعید ارادت. همگرایی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه (تئوری وحدت یا تجزیه حقوق). دوفصلنامه اطلاع رسانی حقوقی شماره 9 بهمن و اسفند 1383، 1383. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665796
- ↑ سبحان طیبی و بی تا آزادبخت. حفاظت از محیط زیست در پرتو حقوق بین الملل بشردوستانه (چشم اندازی برای توسعه پایدار). چاپ 1. مجد، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6665968