حقوق بیمه

تعریف

حقوق بیمه شاخه ای وسیع و پیچیده است که به مطالعه عقد بیمه می پردازد. به موجب این عقد، بیمه گر (شرکت بیمه) تعهد می کند که در ازای دریافت حق بیمه، زیان ناشی از خطری محتمل الوقوع را جبران نماید.

پیشینه حقوق بیمه

در ایران، شرکت سهامی بیمه ی ایران با سرمایه اولیه 20/000/000 ریال در سال 1310 تاسیس گردید، قانون ثبت شرکت ها مصوب 1310 ماده 8 خود را به شرکت های بیمه ایرانی و خارجی تخصیص داده است. مقررات بیمه عمر در شهریور 1310 و قانون حق ثبت شرکت های بیمه و مقررات راجع به تنظیم قراردادهایی بیمه در آذر ماه همان سال به تصویب رسید و به دنبال آن مقررات بیمه بحری و نظام نامه ی موسسات بیمه در سال 1315 مورد تصویب قرار گرفت. بالاخره قانون بیمه ایران در 7/2/1316 در 36 ماده تصویب گردید. مقررات دیگری نیز راجع به قانون بيمه ى اجبارى، مسئوليت مدنى دارندگان وسائل نقليه موتورى زمينى در مقابل اشخاص ثالث مصوب ۱۳۴۷ و قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری مصوب ۱۳۵۰ و بالاخره اساسنامه شرکت سهامی بیمه‌ی ایران مصوب بهمن ۱۳۵۲ و ماده‌ی الحاقی ايران به سيستم بین‌المللی بیمه‌ی مسئولیت مدنی، وسائط نقلیه (کارت سبز) مصوب سال ۱۳۵۶ وضع گرديد.

يس از انقلاب اسلامى، شركت هاى بيمه به وسیله‌ی شورای انقلاب در تاریخ ۱۳۵۸/۴/۴ ملى اعلام شده و لايحه ى قانونى ملى شدن مؤسسات بيمه و مؤسسات اعتبارى نيز در تاريخ

1358/8/26 مورد تصویب قرار گرفت. ملاحظه مى شود كه با تصويب لايحه ى فوق كليه ى مؤسسات بيمه ى خصوصى, ملى اعلام گرديد و در حال حاضر فقط شركت سهامى بيمه ايران به عنوان بيمه ى مهم دولتي و نمايندگى هاى خارجى كه در ايران مي باشند به كار خود ادامه مى دهند.

لازم به تذكر است كه قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران اصول ۳، ،۲۱ ۲۹ و ۴۴ خود را به مسئله‌ی بيمه اختصاص داده است.

مبانی نظری حقوق بیمه

نظریه تقصیر

بر اساس این نظریه فاعل زیان زمانی باید خسارت های وارده را جبران کند که مرتکب تقصری شده باشد. در واقع در هر مورد که شخص در جست و جوی یافتن مسئول حادثه زیان باری است، نخستین عاملی که به ذهن او می رسد کسی است که در نتجه تقصر او ضرر به وجود آمده است. علت مسئولیت خوانده فقط به علت تقصیری است که مرتکب شده است و زیان دیده باید به عنوان مدعی تقصیر رابطه علیت بین تقصیر فاعل و زیان یا زیان های وارده را اثبات کند.

نظریه خطر

بر طبق این نظریه در صورتی که بین عمل فاعل و زیان وارده رابطه علیت برقرار باشد حکم به جبران خسارت داده می شود، خواه عمل فاعل متضمن خطا باشد یا نباشد. به نظر پیروان نظریه خطر، قبول تقصیر پایه و اساس مسئولیت مدنی وافی به مقصود نیست.

نظریه تضمین حق

ان نظریه را بوریس استراک حقوقدان شهیر فرانسوی ارائه کرده است. و بر خلاف نظریه خطر و تقصیر به جای توجه به کار فاعل زیان به منافع از دست رفته زیان دیده توجه می کند و با طرح این مسئله که هر کسی در جامعه حق دارد که با آسایش و آرامش و امنیت زندگی کند رسالت حقوق را در حمایت از این حق عنوان می کند و برای متجاوزان به این حق ضمانت اجرای مناسبی قرار می دهد تا هر کس به حقوق از دست رفته خود برسد.

اصول قرارداد بیمه

قراردادهای بیمه حسب نوعشان اصولی بر آن ها حاکم است که به شرح زیر است. این اصول موجب حفظ قرارداد از بطلان، مخاطرات اخلاقی و ایجاد تعادل قراردادی میان طرفین می شود.

اصل جبران خسارت

قراردادهای بیمه از "نوع جبرانی" نباید وضعیتی به وجود آورند که سبب شود بیمه گذار بر اثر بروز حادثه سود کند و وضع او نسبت به قبل از حادثه بهتر شود. نهایت آنچه باید اتفاق بیفتد، بازگرداندن وضع زیان دیده به قبل از وقوع زیان است. در غیر این صورت اشخاص به منظور سودجوی درصدد تلف اموال بر می آمدند و این امر موجب هزینه های فراوانی برای اجتماع می شد.

اصل لزوم داشتن نفع قابل بیمه

یکی از اصولی که مشترکا در بیمه ها جبرانی و نیز بیمه های که دارای نقش سرمایه گذاری هستند جاری است، اصل لزوم داشتن نفع قابل بیمه است.

نفع قابل بیمه یکی از مهم ترین مفاهیم در حقوق بیمه است. گفته می شود که بیمه گذار باید از محل وقوع حادثه زیانی را متحمل شود یا به علت وقوع حادثه مسئولیت به عهده ی وی بازگردد تا بتوان او را دارایی نفع دانست یا در مورد بیمه های فقدان شخص بیمه شده باید سبب تاثر خاطر یا از دست دادن ممر معاش و تامین نفع فرد یا افراد شود تا بتوان گفت شخص در وجود یا عدم موضوع بیمه شده دارای نفع است.

اصل لزوم رعایت حسن نیت

پردازش ابزار ها لازم برای کنترل و مدیریت ریسک در صنعت بیمه، در گرو اثبات اصل حسن نیت برای طرف های قرارداد بیمه، به ویژه بیمه گذاران است، که خوشبختانه در بیمه های مذکور اطلاعات و داده های موجود درباره ویژگی ها و ابعاد مختلف خطر موضوع بیمه (حالت خطرناک مرتکب) می تواند از درجه وثوق بالایی برخوردار باشد؛ زیرا اطلاعات و داده های موجود، حاصل پیمایش وضعیت بالینی و بررسی پرونده شخصیت مجرم می باشد که توسط مقام قضایی مورد پایش و احراز قرار گرفته و جهت ارزیابی مختصات خطر، در اختیار بیمه گر قرار گرفته است.

اصل قائم مقامی یا جانشینی

در صورتی که عامل ایجاد خسارت مشخص و شناخته شده باشد، بیمه گذار این حق را دارد که خسارت خود را از مسئول حادثه طلب کند. طبیعی است که به موجب اصل خسارت در صورت جبران خسارت از طرف بیمه گر، بیمه گذار نباید از مسئول ایجاد حادثه نیز خسارتی دریافت کند، وگرنه موجب نفع و استفاده وی می شود. به این جهت در قراردادها بیمه بین طرفین قرارداد توافق می شود که در چنین مواردی که حادثه، مسئول مشخص و شناخته شده دارد، خسارت را بیمه گر جبران کند اما بیمه گر از حقی که بیمه گذار در مقابل مسئول حادثه دارد استفاده کند.

به موجب ماده 30 قانون بیمه، بیمه گر در حدودی که پرداخت خسارت وارده را قبول می کند در مقابل اشخاصی که مسئول وقوع حادثه یا خسارت هستند قائم مقام بیمه گذار خواهد بود و اگر بیمه گذار اقدامی کند که منافی با عقد مزبور باشد در مقابل بیمه گر مسئول شناخته می شود.

اصل مشارکت (تعدد بیمه)

این اصل در واقع بیان می کند که اگر برای یک شی چند قرارداد بیمه مجزا وجود داشته باشد، تعداد بیمه لزوما موجب بطلان قرارداد بیمه نمی شود. اما اگر سه شرط زیر تواما موجود باشد، تعدد بیمه بر خلاف اصل غرامت است و قراردادهای بیمه، به جز اولین قرارداد باطل است و آن سه شرط عبارتند از:

1- جمع مبالغ بیمه شده از ارزش واقع بیمه بیشتر باشد.

2- منتفع از تمام بیمه نامه ها یک شخص باشد.

3- خطرهای بیمه شده در تمام بیمه ها یکسان باشد.

در صورتی که هر یک از این سه شرط نقض شود تعدد بیمه از بین می رود و نمی توان آن را خلاف اصل غرامت دانست.

اصل داوری

پس از امضای قرارداد، ممکن است بین طرفین در مورد تفسیر مفاد آن اختلال روی دهد. معمولا در قراردادها در مورد رفع اختلاف موادی وجود دارد که از جمله رجوع به دادگاه و یا مراجعه به داوری است. رجوع به دادگاه به نفع شرکت های بیمه و بیمه گذاران نیست زیرا به هزینه و زمان زیاد نیاز دارد که معمولا شرکت های بیمه و بیمه گذاران مایل به آن نیستند. معمولا در قراردادهای بیمه ذکر می شود که هرگاه بین طرفین اختلافی رخ دهد ابتدا از طرق توافق و سازش و در غیر این صورت به داور مرضی الطرفین مراجعه شود.

اصل علت نزدیک

این اصل بیان می کند که باید بین خسارت وارد شده و خطری که در قرارداد مورد بیمه قرار گرفته است رابطه علت و معلولی مستقیم وجود داشته باشد.

اصل ضمانت

اصل ضمانت در بیمه نامه ها مبتنی بر شروطی است که مربوط به نوع خطر می گردد، که مورد بیمه قرار گرفته است و مسئولیت بیمه گر را تعیین می کند. اگر ضمانت صحیح نباشد یا صحت نداشته باشد بیمه گر می تواند از اجرای قرارداد بیمه خودداری کند.

منابع حقوق بیمه

منابع حقوق بیمه در ایران عبارتند از:

1- قانون بیمه مصوب 1316

2- قانون اساسی ج.ا.ا ( اصول 3، 12، 21، 29)

3- قانون تجارت (ماده 2 بند9)

4- قانون مسئولیت مدنی

5- قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری

6- قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه موتوری (بیمه شخص ثالث)

7- لایحه بیمه های تجاری

8- آیین نامه ها و مصوبات شورای عالی بیمه، رویه ها

، عرف، دکترین

کتب مرتبط

• حقوق بیمه، جلد اول (صادقی مقدم و شکوهی زاده)