ماده ۴۹۴ قانون مجازات اسلامی
توضیح واژگان
اگر جانی خود مستقیماً موجب وقوع جنایت شود عمل او را باید مباشرت دانست و در فرضی که وی به طور غیر مستقیم سبب جنایت را ایجاد می کند، عمل وی مشمول تعریف تسبیب است.726908 در واقع مباشرت را باید حالت کسی دانست که به طور مستقیم مرتکب رفتار مجرمانه یا به تعبیر برخی دیگر«گناه» می شود، به طوری که عمل وی علت تامه نتیجه مجرمانه است،679032 لذا در سنجش نسبت انسان با عنصر مادی جرم، مباشر را باید شخصی دانست که جرم را مادتاً مرتکب شده است.536728مباشرت و تسبیب از جمله موجبات ضمان در قوانین جزایی اسلام هستند که در فرض فقدان این دو حالت، هیچ کس را نمی توان عهده دار جنایت دانست.427796 بطور خلاصه مباشر را می توان شخصی دانست که تمام عنصر معنوی و مادی جرم را میتوان در او احراز نمود.4946404 البته گروهی مباشرت را شامل حالتی که تلف نفس حتی از طریق فراهم کردن علل و بطور مستقیم به جانی منتسب است نیز می دانند.711552
گروهی دیگر نیز در تعریف مباشرت، آن را ایجاد علت دانسته و علت را نیز هر امری می دانند که وجود آن، وجود معلول و عدم وجود آن، عدم وجود معلول را بدنبال دارد.726920
مقصود از واژه «مستقیما»، اعم از آن است که جنایت بدون بکار گیری وسیله ای رخ دهد یا اینکه فرد جانی برای ارتکاب جنایت وسیله ای را به کار گیرد،348848 لذا خورانیدن سم را نیز باید از مصادیق مباشرت دانست.726944گروهی نیز مقصود مقنن از این عبارت را وجود رابطه مستقیم علیت دانسته اند، به طوری که نوعاً بتوان گفت وقوع تلف عرفاً به نفس فعل مرتکب منسوب است نه به اثر آن.726952
نکات توضیحی تفسیری دکترین
مباشرت ممکن است به صورت فردی رخ دهد یا جمعی، لذا شرکت در جنایت ممکن است از طریق مباشرت عده ای از افراد در جنایت واقع شود.348864
ذکر این نکته ضروری است که گروهی از حقوقدانان از حالتی تحت عنوان «سبب اقوی از مباشر» یاد کرده اند که می توان آن را نوعی مباشرت معنوی تلقی کرد.4796900 این فرد را مرتکبی می دانند که بواسطه اقتدار یا سلطه خود، جرم را توسط دیگری مرتکب می شود. 536872 در مقابل، مباشر مادی کسی است که شخصاً اعمال مادی جرم را مرتکب میشود.615456
مصادیق و نمونه ها
اقداماتی نظیر تیراندازی، فشردن گلو، پرت کردن سنگ، قطع عضو، انداختن آتش بر روی لباس، حبس کردن قربانی و ... را از مصادیق مباشرت دانسته اند.353524