ماده ۴۹۴ قانون مجازات اسلامی

ماده ۴۹۴ قانون مجازات اسلامی: مباشرت آن است که جنایت مستقیماً توسط خود مرتکب واقع شود.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

اگر جانی خود مستقیماً موجب وقوع جنایت شود عمل او را باید مباشرت دانست و در فرضی که وی به‌طور غیر مستقیم سبب جنایت را ایجاد می‌کند، عمل وی مشمول تعریف تسبیب است، در واقع مباشرت را باید حالت کسی دانست که به‌طور مستقیم مرتکب رفتار مجرمانه یا به تعبیر برخی دیگر «گناه» می‌شود، به طوری که عمل وی علت تامه نتیجه مجرمانه است، لذا در سنجش نسبت انسان با عنصر مادی جرم، مباشر را باید شخصی دانست که جرم را مادتاً مرتکب شده‌است. مباشرت و تسبیب از جمله موجبات ضمان در قوانین جزایی اسلام هستند که در فرض فقدان این دو حالت، هیچ‌کس را نمی‌توان عهده‌دار جنایت دانست. به‌طور خلاصه مباشر را می‌توان شخصی دانست که تمام عنصر معنوی و مادی جرم را می‌توان در او احراز نمود. البته گروهی مباشرت را شامل حالتی که تلف نفس حتی از طریق فراهم کردن علل و به‌طور مستقیم به جانی منتسب است نیز می‌دانند.

گروهی دیگر نیز در تعریف مباشرت، آن را ایجاد علت دانسته و علت را نیز هر امری می‌دانند که وجود آن، وجود معلول و عدم وجود آن، عدم وجود معلول را بدنبال دارد.

مقصود از واژه «مستقیماً»، اعم از آن است که جنایت بدون بکارگیری وسیله ای رخ دهد یا اینکه فرد جانی برای ارتکاب جنایت وسیله ای را به کار گیرد، لذا خورانیدن سم را نیز باید از مصادیق مباشرت دانست. گروهی نیز مقصود مقنن از این عبارت را وجود رابطه مستقیم علیت دانسته‌اند، به طوری که نوعاً بتوان گفت وقوع تلف عرفاً به نفس فعل مرتکب منسوب است نه به اثر آن.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

مباشرت ممکن است به صورت فردی رخ دهد یا جمعی، لذا شرکت در جنایت ممکن است از طریق مباشرت عده ای از افراد در جنایت واقع شود.

ذکر این نکته ضروری است که گروهی از حقوقدانان از حالتی تحت عنوان «سبب اقوی از مباشر» یاد کرده‌اند که می‌توان آن را نوعی مباشرت معنوی تلقی کرد. این فرد را مرتکبی می‌دانند که بواسطه اقتدار یا سلطه خود، جرم را توسط دیگری مرتکب می‌شود.در مقابل، مباشر مادی کسی است که شخصاً اعمال مادی جرم را مرتکب می‌شود.

مصادیق و نمونه‌ها

اقداماتی نظیر تیراندازی، فشردن گلو، پرت کردن سنگ، قطع عضو، انداختن آتش بر روی لباس، حبس کردن قربانی و … را از مصادیق مباشرت دانسته‌اند.

رویه قضایی

• رای دادگاه درباره آرا غیر قابل تجدید نظر دادگاه اطفال و نوجوانان (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۰۵۴۸)

• نظریه شماره 7/99/176 مورخ 1399/03/07 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره تیراندازی مامورین نیروی انتظامی و فوت سرنشین خودرو

مقالات مرتبط

• تفکیک مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر با عناوین مجرمانه مشابه

• تأسیس نهاد مباشرت و تسبیب، ضرورت یا عدم ضرورت؟
• بررسی سهم مسئولیت مدنی عوامل متعدد در حقوق ایران و اصول حقوق مسئولیت مدنی اروپایی
• سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته در جرایم تعزیری