حقوق ورزشی

حقوق ورزشی، یکی از گرایش های علم حقوق است که به بررسی حقوقی حوادث در ورزش می پردازد. حقوق ورزشی عمری به درازای عمر بشر دارد. اهمیت ورزش از آن رو است که تاثیر به سزایی در تربیت افراد جامعه دارد و از لحاظ سیاسی نیز پیروزی در میدان های ورزشی افتخار آفرین است. موضوع حقوق ورزشی نیز، هر واقعه ورزشی است که دارای اثر حقوقی باشد یعنی حقی را به وجود آورد. حقوق ورزشی اهدافی از جمله افزایش آگاهی حقوقی جامعه در محدوده حقوق ورزشی و استفاده از این آگاهی ها در راستای جلوگیری از وقوع حوادث ورزشی دارد.

تعریف

منظور از حقوق ورزشی مجموعه مقرراتی است که بر تمامی امور ورزش حاکم است اعم از ورزشکار، مدیران فنی، تماشاگران، مدیریت ستادی ورزش، پزشکان ورزشی و بالاخره کارکنان سازمان های ورزشی. به تعبیر دیگر می توان گفت مجموعه قواعد حاکم بر ورزش، همچنین بررسی حقوقی حوادث در ورزش یا نگرش حقوقی به جرائم یا شبه جرائم که توسط مباشرین عملیات ورزشی یا مسببین آن صورت می پذیرد، حقوق ورزشی خوانده می شود.

پیشینه

در جهان

پیشینه حقوق ورزشی به زمانی باز می گردد که انسان ورزش را به عنوان یکی از مهمترین نهادهای زندگی اجتماعی خود پذیرفت. برای ورزش نمی توان تاریخ معین کرد زیرا ورزش با حیات بشر همراه بوده است. به تدریج با شکل گیری حکومت ها و نیاز به در اختیار داشتن نیروی دفاعی و نیز آماده نگه داشتن سربازان، مهارت های بدنی و فنون دفاع و ورزش های متعدد خلق شد و در میان بشریت به روش های مختلف رشد و توسعه پیدا کرد. اما واژه حقوق ورزشی در سال 1984 در دانشگاه آریستولیان تسالونیکی یونان استفاده شد. در آن زمان طرح درس در حال آماده شدن بود و در نهایت در سال های 1984 تا 1986 میلادی برای نخستین بار در گروه تربیت بدنی دانشگاه فوق الذکر و سپس در دانشگاه آتن تدریس شد. در سال 1992 مرکز آموزش حقوق ورزشی دانشگاه آتن همراه با نمایندگان یونانی و دیگر کشورها تخستین کنگره بین المللی حقوق ورزشی را برگزار کرد و در این کنگره بنای جامعه بین المللی حقوق ورزشی گذارده شده از سال 1992 سازمان IASL (انجمن بین المللی حقوق ورزشی) به عنوان انجمن بین المللی و علمی حقوق ورزشی هفده کنگره بین المللی در رابطه با حقوق ورزشی در چندین کشور برگزار کرده که هر کدام پیشرفت های ویژه ای در زمینه علم حقوق ورزشی محسوب می شود.

در ایران

سیر تاریخی حقوق ورزش در ایران به سه دوره قبل از انقلاب مشروطه، بعد از انقلاب مشروطه و از سال 1352 به بعد مطرح می شود.

1. قبل از انقلاب مشروطه: در این دوره، قانون مدونی در تاریخ ورزش کشور ملاحظه نمی شود و منابعی در دسترس نیست اما در این دوره به ورزش توجه ویژه ای می شده است به ویژه سوارکاری و تیراندازی و شنا و زورآزمایی و کشتی مورد توجه قرار می گرفته است و سرداران سپاه قبل از آن که سردار باشند، پهلوان و ورزشکار بوده اند.
2. بعد از انقلاب مشروطه: بعد از مشروطه در ایران، همچنان قانونی در مورد ورزش به تصویب نرسیده بود و قواعد و ضوابط، عرفی و سنتی بودند. گرچه مستندی در این زمینه نیست اما مسلما در برگزاری مسابقاتی نظیر تیراندازی و سوارکاری و امثال این ها ضوابطی وجود داشته است و در موارد اختلاف به طور عرفی و سنتی به استناد کتب آسمانی و اخلاقی و قوانین موضوعه موجود و ضوابط مورد قبول مورد رسیدگی قرار می گرفته است.
3. از سال 1352 به بعد: از آغاز دوره قانونگذاری در ایران یعنی از سال 1304 تا سال 1352 قانون مشخصی در خصوص حوادث ورزشی وجود نداشته است. اما در سال 1352 مقنن در ماده 42 قانون مجازات عمومی مقرر داشت: «حوادث ناشی از عملیات ورزشی مشروط بر این که سبب آن حوادث نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد محسوب نمی شود.» در سال 1361 این ماده با اضافه کردن جمله (... و این مقررات هم با موازین شرعی مخالفتی نداشته باشد) در ماده 32 قانون راجع به مجازات اسلامی مورد تایید قرار گرفت. در سال 1370 همین مطلب در ماده 59 در قانون مجازات اسلامی تصویب شد. در ارتباط با مسئولیت مدنی ناشی از حوادث ورزشی نیز قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339 و قانون مدنی مطالبی را مطرح می کند اما قانون خاصی در این زمینه به تصویب نرسیده است. حقوق ورزشی از سال 1355 در دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی برای نخستین بار توسط دکتر حسین آقایی نیا تدریس شد. خوشبختانه حقوق ورزشی در دانشکده های حقوق دانشگاه ایران به ویژه کارشناسی ارشد و دکتری به عنوان پایان نامه و تحقیق مورد توجه قرار گرفته است.

موضوع

موضوع حقوق ورزشی، هر واقعه ورزشی است که دارای اثر حقوقی باشد یعنی حقی را به وجود آورد. به عبارت دیگر هر حادثه ورزشی که به نحوی به حقوق دیگران آسیب برساند در شمول موضوع حقوق ورزشی قرار می گیرد. پس مادامی که واقعه ورزشی به حقوق دیگران آسیب نرساند و حقی برای کسی ایجاد نکند از شمول موضوع حقوق ورزشی خارج است.

اهداف

به طوری کلی، اهداف حقوق ورزشی عبارتند از:

1. افزایش آگاهی حقوقی جامعه در محدوده حقوق ورزشی
2. استفاده از این آگاهی ها در راستای جلوگیری از وقوع حوادث ورزشی
3. تشریح وظایف و اختیارات مدیران ورزشی از نظر حقوقی
4. ارائه انواع تدابیر حقوقی که قبل و بعد از وقوع حوادث ورزشی باید اتخاذ شود.
5. مطلع کردن جامعه ورزش از پیامدهای حقوقی تخلفات در ورزش

اهمیت

در جهان امروزی، ورزش یکی از راه های موثر تربیتی و اخلاقی برای جوانان است، وسیله ای که روز به روز، چهره علمی بیشتری پیدا می کند. از نظر سیاسی نیز پیروزی در میدان های ورزشی وسیله مفیدی برای تبلیغ و اثبات اعتبار ملی است و به همین جهت بودجه های کلان و نیروهای انسانی فراوانی صرف می شود. این اهمیت روزافزون باعث شده است که اندیشمندان حقوقی، متمایل به تاسیس رشته خاصی با عنوان حقوق ورزشی شوند که مانند حقوق کار یا تجارت به ابعاد گوناگون این رابطه اجتماعی بپردازد.

منابع حقوق ورزشی

منابع حقوق ورزشی عبارتند از:

1. قانون: در حقوق ورزشی، قانون اساسی به طور کلی و قوانین عادی به طور اختصاصی از منابع به شمار می آیند. در بند 6 از اصل 2 قانون اساسی یکی از پایه های جمهوری اسلامی ایران ایمان به کرامت و ارزش والای انسان بیان شده است و در اصل 3 قانون اساسی وظایف دولت برای نیل به موارد مذکور در اصل 2، آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه سطوح ذکر شده است. در قوانین عادی نیز در حقوق ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد. قانون مجازات اسلامی، برجسته ترین منبع حقوق ورزشی است و اشخاص ذینفع در حوزه ورزش می توانند از مقررات مربوط به بخش حدود، قصاص، دیات، تعزیرات و مجازات های بازدارنده استفاده کنند. از دیگر قوانین قابل ذکر، قانون مسئولیت مدنی است. همچنین قانون تاسیس سازمان تربیت بدنی و قانون سازمان های تربیت بدنی و ملی جوانان به وزارت ورزش و جوانان از منابع حقوق ورزشی است.
2. مصوبه ها و آیین نامه های دولتی: از جمله این آیین نامه ها و مصوبات دولتی در حوزه حقوق ورزشی می توان به آیین نامه اجرایی قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی اشاره کرد همچنین آیین نامه اجرایی قانون اجازه تاسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت را می توان نام برد.
3. مقررات و آیین نامه های ورزشی: مقررات و آیین نامه های ورزشی به عنوان قوانین داخلی هر رشته ورزشی، منبع اصلی آن ورزش به شمار می آید. فدراسیون های ورزشی به طور خاص دارای مقررات ورزشی هستند که حدود وظایف و اختیارهای افراد دخیل در آن ورزش را معین می کند. آیین نامه های انضباطی نیز در ورزش حد و مرز اعمال مجاز از ممنوع را تعیین می کتد.
4. منابع معتبر فقهی از دیگر منابع حقوق ورزشی است.

قلمرو

ورزش در حقوق ورزشی، مفهوم وسیعی دارد و عملیات و فعالیت های ورزشی قهرمانی، جزئی از این مجموعه است. به طور کلی می توان گفت منظور از حوادث ورزشی تمامی جرائم و شبه جرائمی است که توسط ورزشکاران، معلمین، مربیان، مدیران، تماشاگران، سازندگان و تولیدکنندگان لوازم و تجهیزات و امثال آن ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در رابطه با ورزش انجام می گیرد. موضوع این وقایع ممکن است سلامتی، جان، مال، حیثیت، شرافت و سایر حقوق قانونی اشخاصی باشد که در محدوده ورزش به نحوی حضور دارند.

کتب مرتبط

• حقوق ورزشی (آقایی نیا)