آینده پژوهی دادگاهها در نظام قضایی ایران

عنوان	آینده پژوهی دادگاهها در نظام قضایی ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	ابراهیم سلطانی نسب
استاد راهنما	امیر عباس بزرگمهر
استاد مشاور	خلف کریمی پور، عبدالرحیم پدرام
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه عدالت

آینده پژوهی دادگاهها در نظام قضایی ایران عنوان رساله ای است که توسط ابراهیم سلطانی نسب، با راهنمایی امیر عباس بزرگمهر و با مشاوره خلف کریمی پور و عبدالرحیم پدرام در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه عدالت دفاع گردید.

چکیده

پژوهش پیش رو باهدف بررسی آینده دادگاه ها در نظام قضایی ایران به مرحله نگارش درآمده است. در حقیقت می توان بیان داشت یکی از رشته های مهم علوم انسانی که با آینده پژوهی بیشترین تجانس و ارتباط را داراست رشته حقوق می باشد. در پژوهش حاضر به دنبال تبیین این نکته هستیم که دادگاه های آینده در نظام حقوقی ایران چگونه خواهند بود؟ و برای پی بردن به این مسیله و چگونگی آن از روش های علم آینده پژوهی استفاده خواهیم نمود؟ در این پژوهش از پرسش نامه بسته استفاده شده و از نظر موضوعی، قلمرو این تحقیق در برگیرنده موضوعات ساختار، نحوه طرح ریزی و قانون گذاری، چگونگی تامین منابع و دستیابی و به کارگیری فناوری های اطلاعاتی نوین در دادگاه های آینده در نظام قضایی ایران است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است و قلمروی زمانی دی ماه ۱۳۹۷ تا دی ۱۳۹۹ را موردنظر قرارداده است. داده های به دست آمده از طریق پرسش نامه به کمک روش تحلیل محتوای کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان داد اولویت همه شاخص ها یکسان پرسش نامه از نظر تاثیرگذاری با هم تفاوت معناداری دارند و ترتیب اولویت هریک از ابعاد مورد آزمون از سوی جامعه آماری بعد اصلاح فرایندی، بعد نظارتی، بعد ساختاری و تشکیلاتی، بعد نوآوری و فناوری، بعد نیروی انسانی و انگیزشی رفاهی، بعد تقنینی و بعد علمی و پژوهشی است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب فصل اول : کلیات تحقیق

۱–۱– بیان مسیله

۱–۲– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

۱–۳– پیشینه تحقیق

۱–۴– جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:

۱–۵– اهداف تحقیق

۱–۵–۱– هدف کلی

۱–۵–۲– اهداف فرعی

۱–۶– ذینفعان این پژوهش

۱–۷– سوالات تحقیق

۱–۷–۱– سوال اصلی

۱–۷–۲– سوالات فرعی

۱–۸– فرضیه های تحقیق

۱–۹– محدودیت های تحقیق

۱–۱۰– روش شناسی تحقیق

فصل دوم : ادبیات تحقیق

۲–۱– مفاهیم کلی

۲–۱–۱– آینده پژوهی در لغت و اصطلاح

۲–۱–۱–۲– تعریف لغوی آینده پژوهی

۲–۱–۱–۳– مراد ما از آینده پژوهی در تحقیق حاضر

۲–۱–۲– دادگاه ها در لغت و اصطلاح

۲–۱–۲–۱– دادگاه در لغت

۲–۱–۲–۲– دادگاه در اصطلاح

۲–۱–۲–۳– مراد ما از دادگاه ها در تحقیق پیش رو

۲–۱–۳– نظام قضایی ایران در لغت و اصطلاح

۲–۱–۳–۱– نظام قضایی در لغت

۲–۱–۳–۲– نظام قضایی در اصطلاح

۲–۱–۴– وظایف قوه قضاییه

۲–۱–۵– تشکیلات قضایی در ایران

۲–۱–۶– مبانی و اصول حقوقی نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران

۲–۱–۶–۱– اصل رعایت موازین اسلامی

۲–۱–۶–۲– اصل بی طرفی قاضی

۲–۱–۶–۳– اصل علنی بودن محاکمات

۲–۱–۶–۴– اصل برایت

۲–۱–۶–۵– اصل ممنوعیت شکنجه

۲–۱–۶–۶– اصل قانونی بودن جرم و مجازات

۲–۱–۶–۷– اصل تفکیک جرایم سیاسی و مطبوعاتی از جرایم عادی

۲–۱–۶–۸– اصل ممنوعیت بازداشت غیر قانونی

۲–۱–۶–۹– اصل جبران خسارت ناشی از تصمیمات قضایی

۲–۱–۶–۱۰– اصل مستدل بودن احکام و آراء محاکم

۲–۱–۶–۱۱– اصل قابل تجدید نظر بودن احکام صادره از مراجع قضایی

۲–۱–۶–۱۲– تقاضای تجدیدنظر توسط دادستان کل کشور

۲–۱–۷– مقصود ما از نظام قضایی در پژوهش حاضر

۲–۲– خصوصیات دادگاه های مطلوب آینده

۲–۲–۱– تمرکز بر وظایف اصلی

۲–۲–۲– قابل دسترس بودن

۲–۲–۳– شفافیت

۲–۳– مفاهیم تخصصی

۲–۳–۱– آینده پژوهی

۲–۳–۱–۱– تاریخچه آینده پژوهی

۲–۳–۱–۲– اهداف و رویکردهای آینده پژوهی

۲–۳–۱–۲–۱– اهداف کلی آینده نگری

۲–۳–۱–۲–۲– رویکردهای آینده پژوهی

۲–۳–۱–۲–۳– انواع آینده نگری

۲–۳–۱–۲–۳–۱– آینده نگری تحلیلی

۲–۳–۱–۲–۳–۲– آینده پژوهی، آینده نگری یا آینده نگاری

۲–۳–۱–۲–۳–۳– آینده نگری نظری

۲–۳–۳– آینده پژوهی در ایران

۲–۳–۳–۱– نهادهای فرادستی نظام

۲–۳–۳–۲– موسسات دولتی

۲–۳–۳–۳– موسسات خصوصی

۲–۳–۳–۴– انجمن ها و نهادهای کلان سیاست گذاری تصمیم گیری

۲–۳–۳–۵– اقدامات خاص انجام شده در حوزه آینده پژوهی در سطح کشور

۲–۳–۳–۶– دوره های آموزشی برگزار شده در حوزه آینده پژوهی

۲–۳–۴– تفاوت آینده پژوهی با طالع بینی و غیب گویی

۲–۳–۵– مروری بر روشهای آینده پژوهی

• دیده بانی

• دلفی

• تجزیه و تحلیل

• روشهای عمده شناسایی روندها

• سناریو پردازی

• چشم انداز سازی

• چگونه می توان چشم انداز نوشت

• نکاتی در خصوص نگارش سند چشم انداز

• نقشه راه

• پس نگری

• مدلینگ

• شبیه سازی

۲–۳–۶– روش مورد استفاده در این پژوهش

۲–۴– عدالت مطلوب

۲–۴–۱– مفهوم، مبانی و اجزای عدالت

۲–۴–۱–۱– مفهوم عدالت

۲–۴–۱–۲– مبنای فلسفی عدالت

۲–۴–۱–۳– مبنای حقوقی عدالت

۲–۴–۱–۴– اصول عدالت

۲–۴–۱–۵– مفهوم عدالت قضایی

۲–۴–۱–۶– سازمان قضاوتی ایران

۱–۴–۱–۷– سند امنیت قضایی ۵۰ ۲–۴–۲– قوانین مطلوب آینده

۲–۴–۲–۱– ویژگیهای قوانین آینده

۲–۴–۲–۲– روشهای ارتقاء کیفیت قوانین آینده

۲–۴–۲–۳– قانون خوب چه قانونی است؟

۲–۴–۲–۴– حوزه شمول قوانین آینده

۲–۴–۳– ساختار دادگاه های آینده

۲–۴–۳–۱– نزدیکی عدالت

۲–۴–۳–۲– در دسترس بودن

۲–۴–۳–۳– نزدیکی دیجیتال

۲–۴–۳–۴– معماری اماکن قضایی آینده

۲–۴–۳–۴–۱– ویژگیهای دادگاه استاندارد ساختمان و معماری محاکم ( مورد مطالعه محاکم استرالیا)

۲–۴–۳–۴–۲– طرح ساختمان

۲–۴–۳–۴–۳– موقعیت مکانی

۲–۴–۳–۴–۴– طرح معماری و اصول ساخت و ساز

۲–۵– دادگاه های آینده در نظام قضایی ایران

۱–۵–۲– آینده اماکن قضایی ایران

۲–۵–۱– قضات در دادگاه های آینده

۲–۵–۱–۱– حقوق و مزایای قضات، مورد مطالعه قضات کانادا

۲–۵–۱–۲– صندوق بازنشستگی قضات و کارکنان نظام قضایی کشور

۲–۵–۲– تربیت نیروی انسانی و کارکنان قضایی دادگاه های آینده

۲–۵–۱– مفهوم و ماهیت مدیریت منابع انسانی

۲–۵–۱–۱– مدیریت استراتژیک منابع انسانی و استراتژی های منابع انسانی

۲–۵–۱–۲– مدیریت منابع انسانی و چابکی سازمانی

۲–۶– ایده هایی نو برای دادگاه های آینده

۲–۶–۱– شفافیت

۲–۶–۲– دقت بیشتر و بهینه سازی رویه ها

۲–۶–۳– تصحیح رویه ها

۲–۶–۴– تخصصی شدن محاکم (کشورهای عضو شورای اروپا)

۲–۶–۵– عدالت دقیق و بهینه سازی تمامی ابعاد

۲–۶–۶– ارتقای کیفیت در فرآیند دادرسی(سنجش عملکرد شعب)

۲–۶–۷– تفویض اختیارات

۲–۶–۸– همکاری در ترسیم دادگاه های آینده

۲–۶–۹– روش های جایگزین حل و فصل اختلافات

۲–۶–۹–۱– مزایای استفاده از روش های جایگزین حل و فصل اختلافات

۲–۶–۹–۲– انواع روش های جایگزین حل و فصل اختلافات

۲–۶–۹–۳– حقیقت یابی بی طرفانه

۲–۶–۹–۴– ارزیابی برابر

۲–۶–۹–۵– ارزیابی قضایی

۲–۶–۹–۶– روش های جایگزین حل و فصل اختلافات تسهیل کننده

۲–۶–۹–۶–۱– میانجیگری

۲–۶–۹–۶–۲– سازش

۲–۶–۱۰–دادگاه پلیس

۲–۶–۱۱– شوراهای غیر فیزیکی

۲–۶–۱۲– فناوریهای قضایی آینده

۲–۶–۱۲–۱– ارتقای دادگاه ها در آینده

۲–۶–۱۳– دادگستری مجازی

۲–۶–۱۴– دیجیتالی نمودن فرآیندها و پرونده های قضایی

۲–۶–۱۵– کاهش زمان ثبت و رسیدگی به پرونده ها

۲–۶–۱۶– هوش مصنوعی و چالش شغلهای آینده

۲–۶–۱۷– شبیه سازی پرونده ها

۲–۶–۱۸– بانک آرای قضایی

۲–۶–۱۹– توزیع و تخصیص عادلانه منابع

۲–۶–۲۰– ایمنی قضایی

۲–۶–۲۱– نظارت دیجیتال و ایمنی قضایی

۲–۶–۲۲– صندوق تامین خسارتهای قضایی و حقوقی

۲–۶–۲۳– بیمه مسیولیت شغلی قضات

۲–۶–۲۴– ملاحظات مربوط به ایجاد بیمه مسیولیت شغلی قضات در نظام حقوقی ایران

۲۵–۶–۲– نظارت بر دستگاه های اجرایی

فصل : سوم روش تحقیق

۳–۱– چشم انداز سازی برای دادگاه های آینده

۳–۲– چیستی و چگونگی چشم انداز

۳–۲–۱–چشم انداز

۳–۲–۲– اجرای روش چشم انداز

۳–۲–۲–۱– استلزامات تدوین چشم انداز

۳–۲–۲–۲– فرآیند تدوین چشم انداز در مورد دادگاه ها

۳–۲–۲–۲–۱– تحلیل وضع موجود

۳–۲–۲–۲–۲– وصل کردن آینده به حال

۳–۲–۲–۳– اختلاف در مراحل تدوین چشم انداز

۳–۲–۳– تلفیق چشم انداز با سایر ابزار های آینده پژوهی

۳–۲–۴– نقاط قوت و ضعف چشم انداز

۳–۲–۵– انواع بیانیه های چشم انداز

۳–۲–۶– بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده

۳–۳– روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها

۳–۳–۱– روایی پرسش نامه

۳–۳–۲– پایایی پرسشنامه

۳–۴– قلمرو تحقیق

۳–۴–۱– قلمرو موضوعی

۳–۴–۲– قلمرو زمانی

۳–۴–۳– قلمرو مکانی

۳–۵– روش تجزیه و تحلیل داده ها

۳–۵–۱– آمار توصیفی

۳–۵–۲– آمار استنباطی

۳–۵–۳– تحلیل داده ها

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

۴–۲– تحلیل های مرتبط با پرسشنامه انجام شده

۴–۲–۱– تحلیل های توصیفی سوالات جمعیت شناختی

۴–۲–۱–۱– آمار توصیفی سن پاسخ دهندگان

۴–۲–۱–۲– آمار توصیفی مدرک تحصیلی پاسخ دهندگان

۴–۲–۱–۳– آمار توصیفی سابقه خدمت پاسخ دهندگان

۴–۲–۱–۴– آمار توصیفی مربوط به سمت و شغل پاسخ دهندگان

۴–۲–۲– تحلیل های استنباطی مرتبط با گویه های پرسشنامه

۴–۲–۳– آزمون های مرتبط با بررسی تاثیر

فصل پنجم : نتیجه گیری

۵–۱– جمع بندی و نتیجه گیری

۵–۲– تحلیل های استنباطی مرتبط با گویه های پرسشنامه

۵–۳– آزمون های مرتبط با بررسی تاثیر

۵–۴– بیانیه چشم انداز دادگاه های مطلوب آینده در نظام قضایی ایران

۵–۵– پیشنهادات پژوهش

فهرست منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

فهرست جداول جدول ۲–۱ طبقه بندی مولفه های چابکی سازمانی ۸۹ جدول ۳–۱– انواع بیانیه چشم انداز ۱۶۰ جدول ۳–۲ شاخص های قانون اساسی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۱۹۸ جدول ۳–۳ شاخص های سیاست های کلان نظام در حوزه قضایی مصوب مجمع تشخیص مصلحت در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۱۹۹ جدول ۳–۴ شاخص های قانون برنامه ۵ساله ششم در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۰۰ جدول ۳–۵ شاخص های مندرج در حکم رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) در انتصاب ریاست محترم قوه قضاییه در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۰۱ جدول ۳–۶ شاخص های سند امنیت قضایی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۰۱ جدول ۳–۷ شاخص های سند تحول قضایی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۰۲ جدول ۳–۸ شاخص های ایده ها و پیشنهادهای برگرفته از ادبیات تحقیق در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۰۳ جدول ۳–۹ بررسی روایی پرسش نامه های تحقیق ۲۰۵ جدول ۳–۱۰ سوالات پرسش نامه ۲۰۶ جدول ۴–۱ پرسش نامه ۲۱۲ جدول ۴–۲ آمار توصیفی سن پاسخ دهندگان ۲۱۶ جدول ۴–۳ آمار توصیفی مدرک تحصیلی پاسخ دهندگان ۲۱۷ جدول ۴–۴ آمار توصیفی سابقه خدمت پاسخ دهندگان ۲۱۸ جدول ۴–۵ توزیع فراوانی سمت و شغل پاسخ دهندگان ۲۱۹ جدول ۴–۶ آزمون کای دو بعد ساختاری و تشکیلاتی ۲۲۰ جدول ۴–۷ آزمون کای دو بعد نیرو انسانی ۲۲۱ جدول ۴–۸ آزمون کای دو بعد انگیزشی و رفاهی ۲۲۱ جدول ۴–۹ آزمون کای دو بعد فرایندی ۲۲۲ جدول ۴–۱۰ آزمون کای دو بعد تقنینی ۲۲۳ جدول ۴–۱۱ آزمون کای دو بعد علمی و پژوهشی ۲۲۴ جدول ۴–۱۲ آزمون کای دو بعد تقنینی ۲۲۴ جدول ۴–۱۳ آزمون کای دو بعد علمی و پژوهشی ۲۲۵ جدول ۴–۱۴ تاثیر بعد ساختاری و تشکیلاتی بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۶ جدول ۴–۱۵ تاثیر بعد نیروی انسانی بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۶ جدول ۴–۱۶ تاثیر بعد علمی و پژوهشی بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۷ جدول ۴–۱۷ تاثیر بعد نوآوری و فناوری بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۸ جدول ۴–۱۸ تاثیر بعد نظارتی بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۸ جدول ۴–۱۹ تاثیر ابعاد انگیزشی و رفاهی، فرایندی، تقنینی بر الگوی دادگاه های مطلوب آینده ۲۲۹ جدول ۴–۲۰ آزمون رتبه بندی میانگین شاخص های مطلوبیت راهبردی ۲۳۰ جدول ۵–۱ شاخص های قانون اساسی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۳۴ جدول ۵–۲ شاخص های سیاست های کلان نظام در حوزه قضایی مصوب مجمع تشخیص مصلحت در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۳۵ جدول ۵–۳ شاخص های قانون برنامه ۵ساله ششم در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده

جدول ۵–۴ شاخص های مندرج در حکم رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) در انتصاب ریاست محترم قوه قضاییه در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۳۷ جدول ۵–۵ شاخص های سند امنیت قضایی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۳۷ جدول ۵–۶ شاخص های سند تحول قضایی در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده ۲۳۸ جدول ۵–۷ شاخص های ایده ها و پیشنهادهای برگرفته از ادبیات تحقیق در تدوین بیانیه چشم انداز دادگاه های آینده

جدول ۵–۸ ترتیب اولویت ابعاد دادگاه مطلوب آینده ۲۴۴ فهرست نمودارها نمودار ۴–۱ توزیع فراوانی سمت پاسخ دهندگان ۲۱۶ نمودار ۴–۲ توزیع فراوانی مدرک تحصیلی پاسخ دهندگان ۲۱۷ نمودار ۴–۳ توزیع فراوانی سابقه خدمت پاسخ دهندگان ۲۱۸ نمودار ۴–۴ توزیع فراوانی سمت و شغل پاسخ دهندگان ۲۱۹ فهرست اشکال شکل ۳–۱ و یژگی های چشم انداز ۱۴۵

کلیدواژه ها

• آینده پژوهی دادگاه ها
• عدالت مطلوب
• نظام قضایی ایران