انتفاعِ غیرِ مستقیم از جرم؛ در جستجوی عنوان مجرمانه

انتفاعِ غیرِ مستقیم از جرم؛ در جستجوی عنوان مجرمانه نام مقاله ای از عارف اسدی و محمد ابراهیم شمس ناتری و حسن عالی پور بوده که در شماره سوم دوره سیزدهم (پاییز 1400) مجله علمی مطالعات حقوقی منتشر شده است.

چکیده

انتفاع غیرمستقیم به معنای بهره‌گیری از عایدات جرم از سوی اشخاصی غیر از مرتکب (مباشر، شریک و معاون) است. در واقع، انتفاع از جرم به معنای دریافت و یا بهره ­گیری از عایدات مادی، خدمات و امتیازهای حاصل از برخی جرائم است که در بیشتر جرائم هم‌زمان به‌عنوان گام نخست و گام پایانی مسیر جرم دارای اهمیت است. انتفاع از جرم در گام آغازین در قالب انگیزۀ جرم و در گام پایانی به‌عنوان برخورداری از سود آن جلوه می­کند. تفاوت این دو گام در این است که انگیزه یا قصد جرم منحصر به مرتکب یا مرتکبان است ولی گام پایانی یعنی سود واقعی جرم، گاهی نصیب کسانی می­شود که با لحاظ مقررات، نقشی در ارتکاب جرم ندارند. این ویژگی بیشتر در قبال خانواده و نزدیکان مرتکب صدق می‌کند. در همین راستا، مسئله پژوهش این است که مجازات منتفعان از عایدات جرم در چه شرایطی ممکن است. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه­ای و به روش تحلیلی و توصیفی، روشن شده که هر گونه تحصیل یا دریافت عواید، با عنوان پول‌شویی منطبق است، ولی این نتیجه حاصل شده است که انتفاع از جرم از سوی نزدیکان مرتکب چه آگاهانه و چه در اثر بی‌توجهی فاحش نسبت به منشأ اموال مشکوک، لزوماً با پول‌شویی یا معاونت در جرم مرتکب اصلی انطباق ندارد. در این راستا پیشنهاد شده است که متناسب با میزان برخورداری آگاهانه از عواید جرم، با استفاده از احکام مسئولیت کیفری جمعی یا عاریتی مبادرت به جرم­انگاری مستقل این رفتار با ارکان و شرایطی ویژه و متمایزی از سایر عناوین قانونی کرد تا حاشیه امن برای منتفعان از عایدات جرم فراهم نشود.

کلید واژه ها

• انتفاع از جرم
• پول شویی
• جرائم مقدم
• عایدات مجرمانه
• مسئولیت کیفری جمعی