اکراه در جنایت علیه تمامیت جسمانی در حقوق ایران و فرانسه

عنوان	اکراه در جنایت علیه تمامیت جسمانی در حقوق ایران و فرانسه
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	عبداله پرستش
استاد راهنما	سیدابراهیم قدسی
استاد مشاور	کیومرث کلانتری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه مازندران

اکراه در جنایت علیه تمامیت جسمانی در حقوق ایران و فرانسه عنوان رساله ای است که توسط عبداله پرستش، با راهنمایی سیدابراهیم قدسی و با مشاوره کیومرث کلانتری در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

اکراه از جمله قواعد فقهی است که قبل از انقلاب اسلامی به جز در مسایل حقوقی فاقد سابقه بوده است. سابقه اکراه در امور کیفری بعد از انقلاب اسلامی بر اساس مبانی کلی اعم از آیات (آیه ۱۰۶ سوره نحل) و حدیث معروف رفع در کلیه جرایم رافع مسولیت کیفری بوده اما در جنایت بر نفس (قتل) بنا به قول مشهور فقهای امامیه مجوز قتل نبوده و مکره یا مباشر به استناد ماده ۳۷۵ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ مستحق قصاص و اکراه کننده یا مکرِه مشمول حبس ابد می باشد. البته این وضعیت در مورد صغیر غیر ممیز یا مجنون و صغیر ممیز متفاوت است. آنچه که در پژوهش حاضر مورد بررسی و تاکید قرار گرفته، این است که چرا اکراه مجوز قتل محسوب نمی شود؟ باید گفت آنچه مجوز قتل نیست امر و دستور است. زیرا روایات وارده صرفا در مورد آمر و مامور بوده و مامور نیز قصد و اراده و اختیار کامل به اجرای امر آمر را دارد فلذا روایتی راجع به مسول دانستن مکره در قتل ناشی از اکراه نداریم. از طرفی در جنایت بر عضو چنانچه مورد تهدید نفس و موضوع جنایت عضو باشد اکراه تاثیرگذار است لکن در صورتی که مورد تهدید غیر نفس و موضوع جنایت عضو باشد در فقه و حقوق ایران به سکوت گذاشته شده است. در پژوهش مزبور به این نتیجه رسیده شد که می بایست مورد تهدید نفس یا عضو بالاتر از موضوع جنایت بوده تا اکراه اثرگذار باشد. مع الوصف قانونگذار در تحولی جدید طی ماده ۳۷۷ قانون مجازات اسلامی با تبعیت از نظر مشهور فقهای امامیه اکراه در جنایت بر عضو را موجب قصاص اکراه کننده دانسته است. هر چند بر خلاف قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، قانون جزای فرانسه مصوب ۱۹۹۲ اکراه را در مبحث کلیات (ماده ۲–۱۲۲) موجب عدم تحقق مسیولیت کیفری مرتکب از جمله جنایت علیه تمامیت جسمانی (قتل و عضو) می داند و حکم اکراه را به صورت عام با حصول شرایطی در تمامی جرایم جاری ساخته است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: مقدمه ۱–۱– مقدمه

۱–۲– بیان مساله

۱–۳– سوالات تحقیق‏

۱–۴– فرضیات تحقیق

۱–۵– پیشینه تحقیق

۱–۶– حدود تحقیق

۱–۷– اهداف تحقیق

۱–۸– روش تحقیق

۱–۹– سازماندهی تحقیق

فصل دوم: کلیات ۲–۱– مفهوم شناسی

۲–۱–۱– مفهوم اکراه در حقوق ایران و فرانسه

۲–۱–۱–۱– مفهوم اکراه در حقوق ایران

۲–۱–۱–۱–۱– مفهوم اکراه در لغت

۲–۱–۱–۱–۲– مفهوم اکراه در اصطلاح

۲–۱–۱–۱–۲–۱– تفاوت اجبار و اکراه

۲–۱–۱–۱–۲–۲– تفاوت اکراه در امور کیفری و مدنی

۲–۱–۱–۲– مفهوم اکراه در حقوق فرانسه

۲–۱–۲– مفهوم قتل در حقوق ایران و فرانسه

۲–۱–۲–۱– مفهوم قتل در حقوق ایران

۲–۱–۲–۱–۱– مفهوم قتل در لغت

۲–۱–۲–۱–۲– مفهوم قتل در اصطلاح

۲–۱–۲–۲– مفهوم قتل در حقوق فرانسه

۲–۲– پیشینه ی اکراه در جنایات علیه تمامیت جسمانی

۲–۲–۱– در حقوق ایران

۲–۲–۱–۱– پیشینه ی فقهی

۲–۲–۱–۲– پیشینه ی قانون گذاری

۲–۲–۱–۲–۱– قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴

۲–۲–۱–۲–۲– قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲

۲–۲–۱–۲–۳– قانون حدود و قصاص مصوب ۱۳۶۱

۲–۲–۱–۲–۴– قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰

۲–۲–۱–۲–۵– قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲

۲–۲–۲– در حقوق فرانسه

۲–۳– مبانی اکراه در جنایت علیه تمامیت جسمانی

۲–۳–۱– در حقوق ایران

۲–۳–۱–۱– فقهی

۲–۳–۱–۱–۱– آیات

۲–۳–۱–۱–۲– روایات و سنت

۲–۳–۱–۱–۳– اجماع

۲–۳–۱–۱–۴– عقل

۲–۳–۱–۲– حقوقی

۲–۳–۲– در حقوق فرانسه

فصل سوم: اکراه در قتل در حقوق ایران و فرانسه ۳–۱– جایگاه اکراه در قتل در حقوق ایران و فرانسه

۳–۱–۱– حقوق ایران

۳–۱–۱–۱– جایگاه فقهی

۳–۱–۱–۱–۱– نظر فقهای مخالف

۳–۱–۱–۱–۲– نظر فقهای موافق

۳–۱–۱–۱–۳– قاعده ی تزاحم

۳–۱–۱–۲– جایگاه حقوقی

۳–۱–۱–۲–۱– قانون مجازات اسلامی

۳–۱–۱–۲–۱–۱– ماده ی ۱۵۱

۳–۱–۱–۲–۱–۲– ماده ی ۳۷۵

۳–۱–۱–۲–۱–۳– ماده ی ۳۷۶

۳–۱–۱–۲–۱–۳–۱– اعمال رعایت شرایط عمومی قصاص

۳–۱–۱–۲–۱–۳–۲– مجازات حبس ابد

۳–۱–۱–۲–۱–۴– ماده ی ۳۷۹

۳–۱–۱–۲–۱–۴–۱– ماهیت حقوقی اکراه بر جنایت به طور عمدی

۳–۱–۱–۲–۱–۴–۲– ماهیت حقوقی اکراه بر جنایت به طور شبه عمدی

۳–۱–۱–۲–۱–۵– ماده ۳۸۰

۳–۱–۱–۲–۱–۶– ماده ی ۱۵۹

۳–۱–۱–۲–۲– رویه ی قضایی

۳–۱–۱–۲–۲–۱– نظریه ی مشورتی

۳–۱–۱–۲–۲–۲– رای شعبه ۲۶ دیوان عالی کشور

۳–۱–۱–۲–۲–۳– رای شعبه

دیوان عالی کشور

۳–۱–۱–۲–۲–۴– دادنامه شعبه ی ۱۳۴ دادگاه کیفری یک تهران

۳–۱–۲– جایگاه اکراه در قتل در حقوق فرانسه

۳–۲– اقسام اکراه در قتل در حقوق ایران و فرانسه

۳–۲–۱– اقسام اکراه در قتل در حقوق ایران

۳–۲–۱–۱– اکراه ملجی

۳–۲–۱–۲– اکراه غیر ملجی

۳–۲–۱–۳– اکراه مادی

۳–۲–۱–۳–۱– اکراه مادی داخلی

۳–۲–۱–۳–۲– اکراه مادی بیرونی

۳–۲–۱–۴– اکراه معنوی

۳–۲–۱–۴–۱– اکراه معنوی داخلی

۳–۲–۱–۴–۲– اکراه معنوی بیرونی

۳–۲–۱–۵– اکراه به ناحق

۳–۲–۲– اقسام اکراه در قتل در حقوق فرانسه

۳–۲–۲–۱– اکراه مادی

۳–۲–۲–۱–۱– اکراه مادی بیرونی

۳–۲–۲–۱–۲– اکراه مادی درونی

۳–۲–۲–۲– اکراه معنوی

۳–۲–۲–۲–۱– اکراه معنوی بیرونی

۳–۲–۲–۲–۲– اکراه معنوی درونی

۳–۳– شرایط اکراه در قتل در حقوق ایران و فرانسه

۳–۳–۱– شرایط اکراه در قتل در حقوق ایران

۳–۳–۱–۱– تهدید اکراه کننده

۳–۳–۱–۱–۱– معتنابه بودن وعید و تهدید در اکراه

۳–۳–۱–۱–۲– در حال انجام یا قریب الوقوع بودن تهدید

۳–۳–۱–۱–۳– اشخاص درگیر تهدید در اکراه به قتل

۳–۳–۱–۱–۳–۱–تهدید شخص مکره

۳–۳–۱–۱–۳–۲– تهدید شخص ثالث

۳–۳–۱–۲– ترس ناشی از تهدید و تاثر روانی مکره

۳–۳–۱–۳– غیر قابل تحمل بودن اکراه

۳–۳–۱–۴– دارا بودن قصد در نفسِ اکراه

۳–۳–۱–۴–۱– اراده ی ارتکاب جرم

۳–۳–۱–۴–۲–۱– سوء نیت عام

۳–۳–۱–۴–۲–۲– سوءنیت خاص

۳–۳–۱–۴–۳– انگیزه

۳–۳–۲– شرایط تحقق اکراه در قتل در حقوق فرانسه

۳–۳–۲–۱– عدم توانایی مقاومت در برابر ارتکاب جرم (تهدید)

۳–۳–۲–۲– نداشتن قصد و عمد

۳–۳–۲–۳– غیر قابل تحمل بودن

۳–۳–۲–۴– غیر قابل پیش بینی بودن

۳–۴– آثار حاکم بر اکراه در قتل در حقوق ایران و فرانسه

۳–۴–۱– آثار حاکم بر اکراه در قتل در حقوق ایران

۳–۴–۱–۱– آثار کیفری

۳–۴–۱–۱–۱– آثار کیفری اکراه نسبت به افراد بالغ

۳–۴–۱–۱–۲– آثار کیفری اکراه نسبت به افراد نابالغ

۳–۴–۱–۲– آثار مدنی

۳–۴–۱–۲–۱– آثار مدنی اکراه در رابطه با افراد بالغ

۳–۴–۱–۲–۲– آثار مدنی اکراه در رابطه با افراد نابالغ یا محجور

۳–۴–۲– آثار حاکم بر اکراه در قتل در حقوق فرانسه

۳–۴–۲–۱– آثار کیفری

۳–۴–۲–۲– آثار مدنی

۳–۴–۲–۲–۱– آثار مدنی اکراه در رابطه با افراد بالغ

۳–۴–۲–۲–۲– آثار مدنی اکراه در رابطه با افراد نابالغ یا محجور

فصل چهارم: اکراه در جنایت بر عضو و منفعت در حقوق ایران و فرانسه ۴–۱– جایگاه اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران و فرانسه

۴–۱–۱– جایگاه اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران

۴–۱–۱–۱– جایگاه فقهی اکراه در جنایت بر عضو

۴–۱–۱–۲– جایگاه حقوقی اکراه در جنایت بر عضو

۴–۱–۱–۲–۱– قانون

۴–۱–۱–۲–۱–۱– ماده ی ۳۷۷

۴–۱–۱–۲–۱–۱–۲– ماده ی ۳۷۸

۴–۱–۱–۲–۲– رویه قضایی

۴–۱–۱–۲–۲–۱– نظریه شماره ۹۰۹/۹۲/۷ – ۲۰/۵/۹۲

۴–۱–۱–۲–۲–۲– دادنامه شعبه

دیوان عالی کشور

۴–۱–۱–۲–۲–۳– نظریه ی مشورتی

۴–۱–۲– جایگاه اکراه در جنایت بر عضو در حقوق فرانسه

۴–۲– شرایط اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران و فرانسه

۴–۲–۱– شرایط اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران

۴–۲–۱–۱– تهدید به ضرری کمتر از ازهاق نفس

۴–۲–۱–۲– تحقق اکراه به موجب ماده ی ۳۷۷

۴–۲–۱–۳– تحقق اکراه به موجب ماده ی ۳۷۸

۴–۲–۱–۳–۱– اقرار

۴–۲–۱–۳–۲– شهادت

۴–۲–۱–۳–۳– سوگند

۴–۲–۱–۳–۴– علم قاضی

۴–۲–۱–۴– تحقق اکراه به موجب ماده ی ۳۷۹

۴–۲–۱–۵– عمدی بودن

۴–۲–۲– شرایط اکراه در جنایت بر عضو در حقوق فرانسه

۴–۳– آثار اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران و فرانسه

۴–۳–۱– آثار اکراه در جنایت بر عضو در حقوق ایران

۴–۳–۲– آثار اکراه در جنایت بر عضو در حقوق فرانسه

۴–۴– اکراه در جنایت بر منافع

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ۵–۱– نتیجه گیری

۵–۲– پیشنهادات

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• اکراه
• جنایت
• تمامیت جسمانی
• مکره