بررسی تطبیقی اسقاط حق با تاکید بر مبانی فلسفی

عنوان	بررسی تطبیقی اسقاط حق با تاکید بر مبانی فلسفی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	حشمت اله شهبازی
استاد راهنما	ابراهیم تقی زاده
استاد مشاور	مرتضی شهبازی نیا
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۶
دانشگاه	مرکز تحصیلات تکمیلی

بررسی تطبیقی اسقاط حق با تاکید بر مبانی فلسفی عنوان رساله ای است که توسط حشمت اله شهبازی، با راهنمایی ابراهیم تقی زاده و با مشاوره مرتضی شهبازی نیا در سال ۱۳۹۶ و در مقطع دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دفاع گردید.

چکیده

ارزیابی اسقاط حق به عنوان یک عمل حقوقی در عمل موجب بروز چالش هایی می شود که مقام ارزیابی کننده را دچار تعارض می کند.این تعارض ناشی از این است که حق مفهومی اساسا اختلافی است.تصمیم گیری در خصوص حق ها به مبانی فلسفی حق وابستگی تام دارد.هر نظریه ای بسته به اخلاق مبنایی خود بر یک عامل تاکید بیشتری دارد.موضوع حق،صاحب حق و هدف حق از جمله مواردی است که ممکن است در تبیین حق نقش محوری ایفا کند.این پژوهش با بررسی نظریات حق در فقه اسلامی که مبنای قانونگذاری در ایران است و فلسفه حق در غرب به دنبال یافتن مبنایی برای ارزیابی اسقاط حق است.یافته ها نشان داد که نظریه اراده با تاکید بر خودمختاری انسان به مقوله کنترل حق توسط صاحب آن بسیار بها می دهد و معتقد است که هر آنچه حق باشد ضرورتا قابل اسقاط است.در مقابل، نظریه فایده حق را سایه تکلیفی می پندارد که در خدمت هدف نهایی جامعه است. پاترنالیسم انسان را موجودی فرض می کند که از نقص آگاهی رنج می برد و از اشتباهات خود عبرت نمی گیرد بر این اساس می توان تصمیم صاحب حق در اسقاط حق خود را بی اعتبار دانست.در فقه اسلامی پیرامون حق ها به طور مستقل بحث چندانی نشده است.برخی حق و حکم را امر واحدی می دانند و بعض دیگر قایل به جدایی این دو هستند. هدف این پژوهش ارایه معیار برای شناسایی حق های غیر قابل اسقاط است.همچنین نتایج این بررسی نشان داد که نظریه حق با منشا الهی می تواند مبنای مناسبی برای برون رفت از تعارض در خصوص حق ها باشد.نظم عمومی، اخلاق حسنه و حقوق بشر از جمله موانعی است که اراده ذیحق در اسقاط حق خود را محدود می کند. زمینه ای که حق در آن اعمال می شود در ارزیابی اسقاط حق تاثیر فراوان دارد.این دادرس است که بر اساس اصول پذیرفته شده فرادستی اعتبار یا بی اعتباری اسقاط حق را اعلام می کند.بنابراین قابلیت اسقاط را نمی توان اصلی ترین ویژگی حق پنداشت.بلکه این غایت حق است که معیار تشخیص حقوق قابل اسقاط از غیر آن واقع می شود

ساختار و فهرست رساله

مقدمه۱فصل اول۶کلیات و مفاهیم۶۱– حق۷۱–۱– حق در لغت۷۲–۱–حق در اصطلاح۸۳–۱– حق و حکم در فقه اسلامی۱۲۱–۳–۱– فقه امامیه:۱۲الف– جدایی حق و حکم۱۲ب–وحدت حق و حکم۱۶۲–۳–۱– فقه عامه:۱۸۴–۱–مفهوم حق در نظام حقوقی ایران۱۹۵–۱– گونه های حق۲۱الف– حق–ادعا :۲۱ب– حق–آزادی ها:۲۱ج– حق–قدرت ها:۲۲د– مصونیت ها:۲۲۶–۱– مروری تاریخی بر بحث حق ها ۲۵۷–۱– طرق بی اثر شدن حق۲۷۱–۷–۱– قاعده اقدام۲۷۲–۷–۱– لغو و ابطال حق(زوال قهری حق)۲۷۳–۷–۱– رضایت صاحب حق۲۸۸–۱–اسقاط در لغت۲۸۹–۱– اسقاط در اصطلاح۲۹۱۰–۱– مفاهیم مشابه اسقاط۳۲۱–۱۰–۱– اسقاط و ابراء۳۲۲–۱۰–۱–اسقاط و اِعراض۳۳۳–۱۰–۱– اسقاط و نفی۳۳۴–۱۰–۱– اسقاط و عفو۳۴۵–۱۰–۱– اسقاط و تصدق۳۴۶–۱۰–۱– اسقاط و تبدیل تعهد۳۴۷–۱۰–۱– اسقاط حق و انتقال حق۳۵۱۱–۱– مفاهیم مشابه در حقوق کامن لا۳۵۱–۱۱–۱ – تبدیل تعهد۳۶۲–۱۱–۱– استاپل۳۷فصل دوم۳۸مبانی توجیهی و نظری اصل جواز اسقاط حق۳۸۲–۱– استدلال طرفداران جواز اسقاط حق(مخالفان حق های غیر قابل اسقاط)۳۹۲–۱–۱– استدلال اول:تاکید بر مفهوم حق۳۹۲–۱–۲– استدلال دوم:استدلال هنجاری ضد پاترنالیستی۴۱۲–۱–۳– استدلال سوم:تکلیف در برابر خویش۴۲۲–۲– نظریه اراده یا انتخاب۴۳۲–۲–۱– محتوای نظریه۴۳۲–۲–۲– ایرادات۴۷الف ایراد کلی:۴۷ب ایرادات مفهومی:۴۷پ ایرادات اخلاقی۴۹۲–۳– خودسامانی:مبنای نظریه انتخاب۵۱۲–۳–۱– خودسامانی۵۱۲–۳–۲– خودسامانی از نظر کانت۵۳۲–۳–۳– خودسامانی رفاه۶۲۲–۴– اسقاط حق در چارچوب خودسامانی۶۳فصل سوم۶۷نظریات مدافع حق های غیر قابل اسقاط۶۷۳–۱– پدر مآبی حقوقی(پاترنالیسم)۶۸۳–۱–۱– مبانی نظریه۷۱الف– نقص آگاهی:مبنایی برای مداخله۷۱ب– آموزش۷۲۳–۲– انواع پاترنالیسم۷۳۳–۲–۱– پاترنالیسم آزادیخواهانه۷۳۳–۲–۲– پاترنالیسم قهری۷۴۳–۳– ایرادات۷۶۳–۳–۱– تنزل مقام انسان۷۶۳–۳–۲– عدم توجه به فردیت(ممانعت از شکوفایی استعدادها)۷۸۳–۳–۳– اصل صدمه۷۸۳–۳–۴– کودک انگاری۸۲۳–۳–۵– جنبه های روانی۸۳۳–۳–۵–۱– بیگانگی از خویش۸۳۳–۳–۵–۲– قابلیت اسناد و خودسامانی شخصی۸۴۳–۳–۵–۳– احساسات۸۶۳–۴– پاسخ به ایرادات۸۸۳–۴–۱– خود بیگانگی:پاسخ به ایراد۸۸۳–۴–۲– پاسخ به ایراد عدم قابلیت اسناد و خودسامانی شخصی۸۹۳–۴–۳– پاسخ به ایراد تاثیر پذیری۹۱۳–۴–۴– پاسخ به ایراد خود–احترامی۹۲۳–۵– کمال گرایی۹۴۳–۵–۱– خطای محاسباتی۹۵۳–۵–۲– عدم قابلیت تعیین ترجیحات۹۵۳–۶– توجیه مداخله۹۶نخست–اعمالی که با اهداف بلند مدت ما منافات دارد:۹۷دوم–موثر بودن:۹۷سوم–به صرفه بودن:۹۷چهارم–کارآمد ترین گزینه:۹۷۳–۶–۱– تکلیف به کمک:مهربانی با دیگران۹۸۳–۶–۲– انسانها همه در معرض اشتباه هستند۹۸۳–۷– بازنگری در مفهوم خودسامانی۹۸۳–۸–فایده گرایی۱۰۰۳–۸–۱– نظریه سود یا نفع۱۰۰فصل چهارم۱۰۹نظریات بینابین۱۰۹۴–۱– نظریه استحقاق۱۱۰قرایت حق مدار از قواعد حقوقی۱۱۱۴–۱–۱– ضابطه تشخیص۱۱۱۴–۲– فلسفه احکام در اسلام۱۱۳ارتباط فلسفه احکام با حسن و قبح ذاتی اشیاء۱۱۴۴–۲–۱– طرق کشف فلسفه احکام۱۱۶۴–۲–۲– فایده کشف فلسفه احکام۱۱۶۴–۳– مصلحت بندگان:فلسفه احکام الهی۱۱۶۴–۳–۱– فقه عامه۱۱۶۴–۳–۲– فقه امامیه۱۱۹۳–۴–نظریه برگزیده۱۲۳۴–۴– قاعده اسقاط حق در فقه و حقوق ایران۱۲۵۴–۴–۱– فقه امامیه:۱۲۵۴–۴–۱–۱– نظر شهید اول:۱۲۵۴–۴–۱–۲– نظر شیخ انصاری:۱۲۵۴–۴–۱–۳– نظر محقق قمی:۱۲۶۴–۴–۱–۴– نظر علامه نایینی:۱۲۶۴–۴–۱–۵– نظر سید محمدکاظم یزدی:۱۲۷۴–۴–۱–۶– نظر محقق اصفهانی:۱۲۷۴–۴–۱–۷– نظر امام خمینی(ره):۱۲۸۴–۵– حقوق ایران:۱۲۹۴–۵–۱– اسقاط کلی،اسقاط جزیی۱۳۳۴–۵–۱–۱– مفهوم کلی و جزیی۱۳۳۴–۶– قاعده اسقاط در حقوق کامن لا۱۳۵فصل پنجم۱۳۷ماهیت،احکام و آثار اسقاط حق۱۳۷۵–۱– ماهیت حقوقی اسقاط حق۱۳۸۵–۱–۱– نقش اراده در تحقق اسقاط حق۱۴۰۵–۱–۱–۱– اراده در ایقاعات۱۴۰۵–۱–۱–۲– تعریف اراده۱۴۰۵–۱–۱–۳– نقش اعلان اراده در انشای اسقاط۱۴۰۵–۲– انشا و نحوه تحقق آن۱۴۲۵–۲–۱– نحوه اعلان اراده۱۴۲۵–۳– ماهیت ابراء:عقد یا ایقاع؟۱۴۵۵–۳–۱– ابراء در فقه امامیه۱۴۵۵–۳–۲– ابراء در حقوق ایران۱۴۶۵–۳–۳– ابراء در حقوق دیگر کشورها۱۴۸۵–۳–۴– موضوع ابراء۱۴۹۵–۴– احکام اسقاط حق۱۵۰۵–۴–۱– شرایط صحت اسقاط۱۵۰۵–۴–۱–۱– جریان اصل صحت در اسقاط حق۱۵۰۵–۵– اسقاط مشروط۱۵۴۵–۵–۱– نظریه صحت شرط خیار در ایقاع۱۵۴۵–۵–۲– نظریه بطلان شرط خیار در ایقاع۱۵۵۵–۵–۲–۱– اجماع۱۵۵۵–۵–۲–۲– ماهیت شرط۱۵۶۵–۵–۲–۳– تعریف شرط۱۵۷۵–۵–۲–۴– عدم تعلق فسخ بر امر معدوم۱۵۹۵–۵–۲–۵– عدم امکان اعاده معدوم۱۵۹۵–۵–۲–۶– نیاز شرط به عوض۱۶۰۵–۵–۲–۷– عدم مشروعیت فسخ در ایقاعات۱۶۰۵–۶– اسقاط فضولی۱۶۲۵–۷– اسقاط حق آینده۱۶۳۵–۷–۱– دلایل طرفداران بطلان اسقاط مالم یجب۱۶۴۵–۷–۲– ادله جواز اسقاط مالم یجب در حقوق ایران۱۶۵۵–۸– اسقاط صریح و اسقاط ضمنی۱۶۷۵–۸–۱– قاعده اقدام۱۶۸۵–۸–۲– قاعده رومی volenti nonfat in juria۱۶۹۵–۹– شرایط اسقاط معتبر۱۷۰۵–۹–۱– ارادی و آگاهانه بودن۱۷۰۵–۹–۲– تاثیر اشتباه بر اسقاط حق:عدول از اسقاط بر مبنای اشتباه۱۷۳۵–۹–۲–۱– عدول از اسقاط بر مبنای اشتباه حکمی:۱۷۴۵–۹–۲–۲– عدول از اسقاط بر مبنای اشتباه موضوعی:۱۷۷۵–۹–۳– اشتباه راجع به من علیه الحق۱۷۷۵–۹–۴– اشتباه در نوع و میزان حق۱۷۸۵–۱۰– موانع و محدودیت های اسقاط حق۱۷۹۵–۱۰–۱– موانع قانونی۱۸۰۵–۱۰–۲– نظم عمومی۱۸۰۵–۱۰ –۲–۱ – تاثیر نظم عمومی بر اسقاط حق۱۸۳۵–۱۰–۳– اخلاق حسنه۱۸۴۵–۱۰–۴– حقوق بشر:مانعی بر آزادی اراده۱۸۵۵–۱۰–۴–۱– شیوه های اعمال حقوق بشر در حقوق خصوصی۱۸۶الف شیوه اعمال مستقیم:۱۸۶ب شیوه اعمال غیر مستقیم۱۸۷ج شیوه اعمال قضایی:۱۸۸د شیوه عدم اعمال۱۸۹۵–۱۰–۴–۲– کرامت انسانی۱۸۹۵–۱۰–۴–۲–۱– کرامت انسانی:راهی برای دفاع از حق های غیرقابل اسقاط۱۹۱۵–۱۱– بررسی مصادیق مردد۱۹۵۵–۱۱–۱– اسقاط حق رضایت آگاهانه در قرارداد درمان۱۹۵۵–۱۱–۱–۱– عناصر رضایت آگاهانه۱۹۶۵–۱۱–۱–۲– استثنایات حق رضایت آگاهانه۱۹۷۵–۱۱–۱–۳– اسقاط و واگذاری حق۱۹۸۵–۱۱–۱–۳–۱– شیوه های اسقاط۱۹۸۵–۱۱–۱–۴– وظیفه آگاه سازی ، وظیفه جلب رضایت ۲۰۴۵–۱۱–۲– اسقاط نفقه آینده توسط زوجه۲۰۶۵–۱۱–۲–۱– نظریه بطلان۲۰۷۵–۱۱–۲–۱–۱– دلایل طرفداران بطلان۲۰۷حکم بودن نفقه۲۰۷۵–۱۱–۲–۲– نظریه صحت۲۰۸۵–۱۱–۳– حق قضاوت اخلاقی:یک حق غیر قابل اسقاط۲۱۳۵–۱۱–۳–۱– حق مربوط به وجدان۲۱۳۵–۱۱–۳–۲– استدلال مد یسونی و جفرسونی۲۱۵۵–۱۲– آثار اسقاط حق۲۱۸۵–۱۲–۱– سقوط حق:رفع تکلیف۲۱۹۵–۱۲–۲– انحلال تضمین ها۲۲۰۵–۱۲–۳– فواید اسقاط حق(آثار مثبت)۲۲۰۵–۱۲–۴– آثار منفی اسقاط حق۲۲۱نتیجه پژوهش۲۲۲پیشنهاد۲۲۷

کلیدواژه ها

• اسقاط حق
• حق و حکم