بررسی تطبیقی تعهدات تخییری و اختیاری از منظر فقه و حقوق

عنوان	بررسی تطبیقی تعهدات تخییری و اختیاری از منظر فقه و حقوق
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	مهری مسعودی
استاد راهنما	اکبر ایمان پور
استاد مشاور	عبادالله رستمی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۴
دانشگاه	دانشگاه گیلان

بررسی تطبیقی تعهدات تخییری و اختیاری از منظر فقه و حقوق عنوان پایان نامه ای است که توسط مهری مسعودی، با راهنمایی اکبر ایمان پور و با مشاوره عبادالله رستمی در سال ۱۳۹۴ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه گیلان دفاع گردید.

چکیده

یکی از انواع تعهداتی که از عقد و در برخی موارد از قانون یا حکم دادگاه ناشی می شود، تعهد تخییری است. تعهد تخییری، تعهدی است با دو یا چند موضوع که اجرای یکی از موضوعات برای وفای به عهد کافی است. برای مثال، تعهد بایع به فروش زمین یا خانه خود به مشتری تعهدی تخییری است. همچنین موضوع تعهد ممکن است ترکیبی از انجام کار، خودداری از انجام کار و تملیک مال باشد. در تعهد تخییری باید نسبت به تمامی موضوعات تعهد، شرایط لازم برای موضوع تعهد فراهم باشد؛ زیرا احتمال دارد هر یک از آن ها همان تعهد واحدی باشد که ادای آن خواسته می شود. فقها و حقوقدانان در اعتبار و عدم اعتبار چنین تعهداتی اختلاف نظر دارند عده ای معتقدند تعهد تخییری، تعهد به دو یا چند مال با اوصاف و بهای معین است و انتخاب کننده نیز معلوم است و هیچ ابهام و تردید نامتعارفی باقی نمی ماند. گاهی به جای تعیین موضوع تعهد، با تعیین دارنده حق انتخاب که ممکن است متعهد یا متعهدله باشد غرر از بین می رود و زمینه بطلان تعهد منتفی می گردد. عده ای نیز معتقدند طبق بند ۳ ماده ۱۹۰ قانون مدنی عدم تعیین مورد معامله در هنگام انعقاد عقد موجب بطلان معامله می گردد. نگارنده در این تحقیق سعی دارد ضمن تبیین مفهوم تعهد تخییری، مقایسه آن با عناوین و مفاهیم مشابه، اعتبار یا عدم اعتبار آن را در فقه و حقوق ایران بررسی نموده و راه کار مناسبی را در اختیار علاقه مندان قرار دهد.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده فارسی ح مقدمه

ضرورت تحقیق

سوالات و فرضیات

پیشینه و سوابق

روش تحقیق

تقسیم بندی مطالب

فصل اول: کلیات و تعاریف ۱–۱–تعریف تعهد و اقسام آن

۱–۱–۱–تعریف تعهد

۱–۱–۱–۱–در لغت

۱–۱–۱–۲– در اصطلاح حقوقی

۱–۱–۱–۲–۱– تعهد در معنای عام

۱–۱–۱–۲–۲–تعهد در معنای خاص

۱–۱–۲–اقسام تعهد

۱–۱–۲–۱–اقسام تعهد به اعتبار موضوع

۱–۱–۲–۱–۱–تعهد مالی

۱–۱–۲–۱–۲– تعهد غیرمالی

۱–۱–۲–۱–۳–تعهد فعل

۱–۱–۲–۱–۴–تعهد ترک فعل

۱–۲–۲–۱–۵–تعهد به مال

۱–۲–۲–۱–۶–تعهد به نفس

۱–۱–۲–۲– اقسام تعهد به اعتبار تعدد موضوع

۱–۱–۲–۲–۱–تعهد با موضوعات متعدد (تعهد ترکیبی)

۱–۱–۲–۲–۲– تعهد تخییری

۱–۱–۲–۲–۳– تعهد بدلی (اختیاری)

۱–۱–۲–۲–۳–۱–ویژگی های تعهد بدلی

۱–۱–۲–۲–۳–۱–۱– موضوع تعهد

۱–۱–۲–۲–۳–۱–۲–نسبت موضوعات با یکدیگر

۱–۱–۲–۲–۳–۱–۳–تعیین ماهیت تعهد

۱–۱–۲–۳–اقسام تعهد به اعتبار منشا

۱–۱–۲–۳–۱– تعهد عقدی

۱–۱–۲–۳–۲– تعهد شرطی

۱–۱–۲–۳–۳–تعهد یک طرفه یا ایقاعی

۱–۱–۲–۳–۴– تعهد خارج از عقد

۱–۱–۲–۳–۵– تعهد قانونی

۱–۱–۲–۴– اقسام تعهد به اعتبار هدف و مفاد

۱–۱–۲–۴–۱–تعهد وثیقه ای

۱–۱–۲–۴–۲– تعهد به مراقبت یا تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه

۱–۱–۲–۵– انواع تعهد به اعتبار میزان استحکام

۱–۱–۲–۵–۱–تعهد لازم

۱–۱–۲–۵–۲– تعهد جایز

۱–۱–۲–۵–۳– تعهد قابل رجوع

۱–۲– مقایسه تعهد تخییری با نهادهای مشابه

۱–۲–۱– مقایسه تعهد تخییری با تعهد ترکیبی

۱–۲–۲– مقایسه تعهد تخییری با تعهد بدلی

۱–۲–۳– مقایسه تعهد تخییری با وجه التزام

۱–۲–۴– مقایسه تعهد تخییری و تعهد به امر کلی

۱–۲–۵– مقایسه ایجاب های متعدد با تعهد تخییری

۱–۲–۶– تفاوت تعهد تخییری با تعهد مبهم و مجهول

۱–۲–۷– مقایسه تعهد تخییری با خیارات

۱–۲–۸– تفاوت تعهد تخییری با تعهد تعلیقی

۱–۲–۹– قرارداد اختیار معامله

۱–۲–۱۰– مقایسه تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل موضوع با تعهد تخییری و بدلی

۱–۳– منابع ایجاد تعهد

۱–۳–۱– اعمال حقوقی

۱–۳–۱–۱–عقد

۱–۳–۱–۲–ایقاع

۱–۳–۲– وقایع حقوقی

۱–۳–۳– موقعیت های حقوقی خاص

۱–۴– ارکان و اوصاف تعهد

۱–۴–۱– ارکان تعهد

۱–۴–۱–۱– طرفین تعهد

۱–۴–۱–۲– موضوع تعهد

۱–۴–۱–۲–۱–مورد تعهد و مورد معامله

۱–۴–۱–۲–۲– شرایط موضوع تعهد

۱–۴–۱–۲–۲–۱– مورد تعهد باید در زمان عقد موجود باشد

۱–۴–۱–۲–۲–۲– مورد تعهد باید قابل انتقال باشد

۱–۴–۱–۲–۲–۳– مورد تعهد باید معلوم یا دستکم قابل تعیین باشد

۱–۴–۱–۲–۲–۴– مورد تعهد باید مقدور باشد

۱–۴–۱–۲–۳– اقسام موضوع تعهد

۱–۴–۱–۲–۳–۱– تعهد به تملیک یا انتقال مال

۱–۴–۱–۲–۳–۲– تعهد به انجام کار

۱–۴–۱–۲–۳–۳– تعهد به خودداری از انجام کار معین

۱–۴–۱–۲–۳–۴– تعهد به پرداخت وجه نقد

۱–۴–۱–۳– رابطه ی حقوقی

۱–۴–۱–۳–۱–نظریه ی شخصی

۱–۴–۱–۳–۲–نظریه ی نوعی یا مادی

۱–۴–۱–۳–۳– نظریه ی تجزیه ی تعهد به (دین) و (مسیولیت)

۱–۴–۲– اوصاف تعهد

۱–۴–۲–۱–رابطه ای حقوقی بودن

۱–۴–۲–۲–الزام آور بودن

فصل دوم: شرایط تعهد تخییری، اقسام و اعتبار آن ۲–۱–شرایط تعهد تخییری

۲–۱–۱– متعدد بودن موضوع تعهد

۲–۱–۲–لزوم فراهم بودن شرایط لازم در تمامی موضوعات تعهد

۲–۱–۳– هم عرض بودن موضوعات تعهد

۲–۱–۴– گوناگونی موضوعات تعهد تخییری

۲–۱–۵– لازم التادیه بودن حداقل یکی از موضوعات

۲–۱–۶– اختیار در مرحله اجرای تعهد

۲–۱–۶–۱–تشکیل تعهد

۲–۱–۶–۲–اجرای تعهد

۲–۱–۶–۳–پایان تعهد

۲–۲– اقسام تعهد تخییری

۲–۲–۱– اقسام تعهد تخییری به اعتبار منشا تخییر

۲–۲–۱–۱– قراردادی

۲–۲–۱–۲–قانونی

۲–۲–۱–۳– قضایی

۲–۲–۲– اقسام تعهد تخییری به اعتبار دارنده حق انتخاب

۲–۲–۲–۱– متعهد

۲–۲–۲–۲– متعهدله

۲–۲–۲–۳– شخص ثالث

۲–۳–اعتبار تعهد تخییری

۲–۳–۱– شرایط اعتبار

۲–۳–۱–۱–معین بودن

۲–۳–۱–۱–۱–مفهوم معین بودن

۲–۳–۱–۱–۲– قلمرو معین بودن

۲–۳–۱–۲– معلوم بودن

۲–۳–۱–۲–۱–ضابطه علم اجمالی

۲–۳–۱–۲–۱–۱–ضابطه معوض یا غیرمعوض بودن معامله

۲–۳–۱–۲–۱–۲–ضابطه مغابنه ای یا مسامحه ای بودن معامله

۲–۳–۱–۲–۲– مفهوم معلوم بودن

۲–۳–۱–۲–۳– عناصر لازم برای معلوم شدن عین

۲–۳–۱–۲–۳–۱– جنس

۲–۳–۱–۲–۳–۲– وصف

۲–۳–۱–۲–۳–۳– مقدار

۲–۳–۱–۳– مقایسه اشتباه و معلوم نبودن

۲–۳–۱–۴– مبانی معلوم و معین بودن مورد معامله

۲–۳–۱–۴–۱– نظم عمومی

۲–۳–۱–۴–۲–بنای عقلا و سیره خردمندان

۲–۳–۱–۴–۳– اجماع

۲–۳–۱–۴–۴–احادیث و روایات

۲–۳–۱–۵–تفسیر بند

ماده

قانون مدنی

۲–۳–۱–۶– اعتبار تعهدات تخییری از منظر دکترین

۲–۳–۱–۷– اعتبار تعهدات تخییری از منظر فقها

۲–۳–۱–۷–۱–تخییر در مال الاجاره (مال الاجاره مردد)

۲–۳–۱–۷–۲–تخییر در ثمن در بیع نقد و نسیه

۲–۳–۱–۸– غرری بودن تعهد تخییری

۲–۳–۱–۸–۱–قاعده غرر

۲–۳–۱–۸–۱–۱–موارد غرر ۵۰ ۲–۳–۱–۸–۱–۲– دامنه و شمول غرر در حقوق ایران ۵۰ ۲–۳–۱–۸–۲–غرری بودن از منظر فقها

۲–۳–۱–۸–۳–غرری بودن از منظر حقوقدانان (معیار قابلیت تعیین)

۲–۳–۱–۹– رابطه الزام آور بودن تعهد با وصف تخییر

فصل سوم: احکام، مصادیق و آثار تعهد تخییری ۳–۱–احکام تعهد تخییری

۳–۱–۱– دارنده حق انتخاب

۳–۱–۱–۱– موردی که متعهد دارندهی حق انتخاب است

۳–۱–۱–۲– موردی که متعهدله دارنده حق انتخاب است

۳–۱–۱–۳– موردی که شخص ثالث دارنده حق انتخاب است

۳–۱–۲– مهلت انتخاب موضوع تعهد

۳–۱–۳– الزام به اجرای تعهد تخییری

۳–۱–۴– آثار انتخاب موضوع تعهد

۳–۱–۴–۱– تغییر ماهیت تعهد

۳–۱–۴–۲– انتقال ضمان

۳–۱–۴–۳– عطف بماسبق نشدن انتخاب

۳–۲– مصادیق تعهد تخییری

۳–۲–۱– مصادیق قطعی تعهد تخییری

۳–۲–۱–۱–در قانون مدنی

۳–۲–۱–۱–۱–تخییر زوج در نحوه انفاق به زوجه

۳–۲–۱–۲– در قانون تجارت

۳–۲–۱–۲–۱– بررسی ماده

قانون تجارت

۳–۲–۱–۲–۲– ماده

لایحه اصلاحی قانون تجارت

۳–۲–۱–۲–۳–تبصره ماده

لایحه اصلاحی قانون تجارت

۳–۲–۱–۳– در سایر قوانین

۳–۲–۱–۳–۱–تخییر در پرداخت اقسام شش گانه دیه

۳–۲–۱–۳–۲–تخییر ولی دم میان قصاص قاتل و اخذ دیه در قتل عمدی

۳–۲–۲– مصادیق موردتردید

۳–۲–۲–۱– در قانون مدنی

۳–۲–۲–۱–۱– اجاره به شرط تملیک

۳–۲–۲–۱–۲–اخذ بالسوم

۳–۲–۲–۱–۳–کفالت

۳–۲–۲–۱–۴– ماده

قانون مدنی

۳–۲–۲–۱–۵– ماده

قانون مدنی

۳–۲–۲–۲– در قانون تجارت

۳–۳–آثار تعهد تخییری

۳–۳–۱–حق متعهدله بر اموال موضوع تعهد تخییری

۳–۳–۲– روابط حقوقی متعاهدین پیش از انتخاب

۳–۳–۲–۱–فرضی که متعهدله دارنده حق انتخاب باشد

۳–۳–۲–۱–۱– انتقال اموال قبل از اعمال حق انتخاب متعهدله

۳–۳–۲–۱–۲– رهن اموال موضوع تعهد تخییری

۳–۳–۲–۱–۳– اجاره مال موضوع تعهد تخییری

۳–۳–۲–۲– فرض دوم که متعهد دارنده حق انتخاب است

۳–۳–۳– فوت یکی از طرفین تعهد تخییری

۳–۳–۴– تلف موضوع تعهد تخییری

۳–۳–۴–۱–احکام تلف ازنظر حقوقی

۳–۳–۴–۱– ۱–تلف قهری تمام موضوعات

۳–۳–۴–۱–۲–تلف قهری یکی از موضوعات

۳–۳–۴–۱–۳–تلف یکی از موضوعات براثر تقصیر متعهد در فرض تعلق حق انتخاب به متعهد

۳–۳–۴–۱–۴– تلف یکی از موضوعات براثر تقصیر متعهد در فرض تعلق حق انتخاب به متعهدله

۳–۳–۴–۱–۵– تلف تمام موضوعات براثر تقصیر متعهد در فرض تعلق حق انتخاب به متعهد

۳–۳–۴–۱–۶– تلف تمام موضوعات براثر تقصیر متعهد در فرض تعلق حق انتخاب به متعهدله

۳–۳–۴–۱–۷–تلف یکی از موضوعات براثر تقصیر متعهدله در فرض تعلق حق انتخاب به متعهد

۳–۳–۴–۱–۸– تلف یکی از موضوعات براثر تقصیر متعهدله در فرض تعلق حق انتخاب به متعهدله

۳–۳–۴–۱–۹– تلف تمام موضوعات براثر تقصیر متعهدله در فرض تعلق حق انتخاب به متعهدله

۳–۳–۴–۱–۱۰–تلف تمام موضوعات براثر تقصیر متعهدله در فرض تعلق حق انتخاب به متعهد

۳–۳–۴–۲–احکام تلف در فقه اسلام

۳–۳–۴–۲–۱– فرضی که بایع دارنده خیار است

۳–۳–۴–۲–۱–۱–تلف قبل از قبض

۳–۳–۴–۲–۱–۲– تلف بعد از قبض

۳–۳–۴–۲–۲–فرضی که مشتری دارنده خیار است

۳–۳–۴–۲–۲–۱–تلف قبل از قبض

۳–۳–۴–۲–۲–۲–تلف بعد از قبض

۳–۳–۵–آثار تعهد تخییری نسبت به ثالث

۳–۳–۵–۱– تعارض میان خریدار ثالث و متعهدله تعهد تخییری

۳–۳–۵–۲–اثر ورشکستگی یکی از طرفین تعهد تخییری بر حقوق ثالث

نتیجه گیری و پیشنهاد ها

فهرست منابع

چکیده انگلیسی

کلیدواژه ها

• تعهد
• تعهد تخییری
• غرر
• موضوع تعهد
• معین بودن