بررسی تطبیقی شرط ذخیره مالکیت در حقوق ایران و مصر

عنوان	بررسی تطبیقی شرط ذخیره مالکیت در حقوق ایران و مصر
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	ندا خیرخواه
استاد راهنما	غلامرضا عبدلی
استاد مشاور	محمود شریعتمدار طهرانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۲
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

بررسی تطبیقی شرط ذخیره مالکیت در حقوق ایران و مصر عنوان پایان نامه ای است که توسط ندا خیرخواه، با راهنمایی غلامرضا عبدلی و با مشاوره محمود شریعتمدار طهرانی در سال ۱۳۹۲ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود دفاع گردید.

چکیده

مالکیت کامل ترین حق عینی است که انسان می تواند بر اموال داشته باشد . اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادی ایجاب می کند که متعاملین بتوانند نسبت به انتقال مالکیت مبیع نیز توافق و تراضی کنند. به نظر می رسد شرط ذخیره مالکیت نیز از این دسته و تابع قرارداد طرفین است. می توان گفت شرط ذخیره مالکیت کالاها ، به شرطی گفته می شود که کالاها به خریدار منتقل نمی شود تا وقتی که ثمن پرداخت شود.بررسی تطبیقی انجام شده، نشان دهنده تشابه ایده ها و افکار حقوقی در نظامهای حقوقی مختلف، علیرغم تنوع و گوناگونی قالبهای انتخاب شده برای تحقق آنهاست. نگرانی دانش حقوق از تامین حقوق فروشنده ای که هنوز ثمن را دریافت نکرده است، مشترکا در هر دو نظام حقوقی مورد مطالعه (ایران و مصر) وجود دارد، اما شیوه متداول برای تامین این حقوق، با توجه به شباهت در شیوه های قانونی، در این دو نظام متفاوت است. در حقوق ایران شرط تاخیر در انتقال مالکیت تجویز شده است اما به عنوان وسیله تضمین حقوق فروشنده ای که ثمن را دریافت نکرده رواج چندانی ندارد و نهادهای حقوقی سنتی مثل عقد رهن یا قراردادهای اجاره به شرط تملیک و فروش اقساطی به طور معمول وسیله دستیابی به این اهداف تلقی می شوند.تحقیق حاضر دو سیستم حقوقی ایران و مصر را مورد بررسی قرار داده است .

ساختار و فهرست پایان نامه

۱–۱–– بیان مساله ۲

۱–۲– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۳

۱–۳– مرور ادبیات و سوابق مربوطه ۳

۱–۴– اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی): ۴

۱–۵– سوالات و فرضیه‏های تحقیق(مطابق با اهداف تحقیق): ۴

۱–۶– روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها: ۵

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق ۶

۲–۱ تعریف مالکیت و ماهیت آن ۶

۲–۱–۱ ماهیت حق مالکیت: ۶

۱–۱–۲– اوصاف حق مالکیت ۷

۲–۱–۳ رابطه تملیک و تسلیم در عقد بیع ۸

۲–۲ انتقال مالکیت با بررسی اقتضای عقود ۹

۲–۲–۱ آثار انتقال مالکیت ۹

۲–۲–۲ تاجیل یا تاخیر در مالکیت ۹

۲–۲–۳ اقتضای ذات و اطلاق عقود ۱۲

۱–۲–۳–۱ راه های تعیین مقتضای ذات عقد در عقود معین و نا معین ۱۳

۱–۲–۳–۲– مبنای بطلان شرط خلاف مقتضای ذات عقد: ۱۳

۱–۲–۳–۳– استثنایات وارده بر تعریف و قلمروی مقتضای ذات عقد: ۱۳

۱–۲–۴– عدم تسلیم و تسلم مطلق در عقد بیع: ۱۴

۱–۲–۴–۱– عقد: ۱۴

–۳–۲مفاد حق مالکیت و حدود و اختیارات مالک ۱۵

–۱–۳–۲حدود اصل حکومت اراده ۱۵

–۲–۳–۲ زوال مالکیت ۱۷

۳–۳–۲ – توافق طرفین بر انتقال فوری مالکیت ۱۸

۱–۳–۳–۲– مفهوم و مبانی قاعده انتقال فوری مالکیت ۱۸

۲–۳–۳–۱–۱–مبانی حقوقی قاعده انتقال فوری مالکیت ۱۹

۲–۳–۳–۱–۱–۱–قانون مدنی ایران ۱۹

۲–۳–۳–۱–۱–۲–حقوق مصر ۲۱

۲–۳–۳–۱–۲–شرایط انتقال فوری مالکیت ۲۲

۲–۳–۳–۱–۲–۱– شرط مربوط به اراده طرفین ۲۲

۲–۳–۳–۱–۲–۲– شرایط مربوط به مورد معامله ۲۳

۲–۳–۳–۱–۲–۲– ۱–عین معین بودن مبیع ۲۳

۲–۳–۳–۱–۲–۲– ۲– قابل تسلیم بودن مبیع ۲۴

۳–۱–توافق طرفین بر انتقال موخر یا مقدم مالکیت ۲۶

۳–۲– امکان جداسازی زمانی انتقال مالکیت از عقد ۲۶

۳–۲–۱– توافق طرفین و قواعد عمومی قراردادها ۲۶

۳–۲–۲– آثار تقدیم ۲۷

۳–۲–۳– توافق طرفین به تاخیر انتقال مالکیت ۲۸

۳–۲–۳–۱– اقسام توافق ۲۸

۳–۲–۳–۱– ۱– شرط تاجیل انتقال مالکیت (اجل تعلیقی) ۲۸

۳–۲–۳–۱– ۲– شرط تعلیق در انتقال مالکیت ۳۰

۳–۲–۳–۱– ۲– ۱– تعلیق نسبت به یک طرف ۳۲

۳–۲–۳–۱– ۲– ۱– تعلیق نسبت به هردو طرف – عقد معلق ۳۳

۳–۲–۳–۱– ۲– ۲– تعریف: ۳۳

۳–۲–۳–۱– ۲– ۳– تفاوت عقد معلق با عقد منجز ۳۳

۳–۲–۳–۱– ۲– ۴– تفاوت عقد معلق با عقد مشروط ۳۴

۳–۲–۳–۱– وجود توافق و شرایط صحت آن ۳۴

۳–۲–۳–۱– ۱– لزوم وجود توافق طرفین ۳۴

۳–۲–۳–۱– ۱–۱– شیوه توافق ۳۴

۳–۲–۳–۱– ۱–۲– زمان توافق ۳۵

۲ – رعایت شرایط و تشریفات خاص ۳۹

۲–۲– قبض یا قابلیت قبض ۴۲

۲–۲–۱– تعیین مبیع ۴۲

۲–۲–۲– آثار توافق طرفین ۴۳

۲–۲–۲– ۱– تاجیل در انتقال مالکیت ۴۳

۲–۲–۲– ۲– انتقال مالکیت به صورت اجل تعلیقی ۴۳

۲–۲–۲– ۳– انتقال مالکیت به صورت اجل فاسخ ۴۴

۲–۲–۲– ۴– مفهوم اجل فاسخ ۴۴

۲–۲–۲– ۵– آثار شروط تاجیلی و معلق ۴۵

۲–۲–۲– ۵– ۱– آثار شرط تاجیلی ۴۵

۳–۳– انتقال مالکیت عین ۴۶

۳–۳–۱– حق فروشنده ۴۶

۳–۳–۲– حق خریدار: ۴۷

۳–۴– انتقال منافع مبیع ۴۷

۳–۴–۱– حق فروشنده: ۴۷

۳–۴–۲– حق خریدار: ۴۷

۳–۵– برگشت به آثار شرط تعلیقی ۴۸

۳–۵–۱– حقوق ایران ۴۸

۳–۵–۱–۱– تعلیق عقد نسبت به یکی از طرفین ۴۸

۳–۵–۱–۲– تعلیق عقد نسبت به هر دوطرف ۵۰

۳–۵–۱–۲– ۱– بعد از حلول اجل ۵۲

۳–۵–۱–۲– ۲– عدم تحقق معلق علیه ۵۲

۳–۵–۱–۲– ۳– تحقق معلق علیه ۵۲

۳–۵–۲–حقوق خارجی – مالکیت زمانی ۵۳

۳–۵–۲–۱–بیع زمانی یا انتقال مالکیت زمان بندی شده ۵۳

۳–۵–۲–۱–۱– تعاریف ۵۴

۳–۵–۲–۱–۲– بررسی صحت و اعتبار "تایم شر" در بخش قراردادها ۵۵

۳–۵–۲–۱–۲– ۱– جایگاه "تایم شر" در عقود معین ۵۵

۳–۵–۲–۱–۲–۲– بیع ۵۷

۳–۵–۲–۱–۲–۲– ۱– تعریف بیع و ویژگی های آن ۵۷

۳–۵–۲–۱–۲–۲–۲– بررسی بیع موقت یا بیع زمانی ۵۸

۳–۵–۲–۱–۲–۲–۳– قرارداد تایم شر و صلح (صلح زمانی) ۶۱

بررسی مشروعیت مالکیت موقت در فقه ویژگی دوام مالکیت یکی از اوصاف مالکیت که حقوقدانان درباره آن به بحث پرداخته اند، می باشد به عقیده برخی از حقوقدانان، این ویژگی در کنار دو ویژگی مطلق و انحصاری بودن می تواند تا حدود زیادی بیان کننده مفهوم مالکیت باشد(نوین، همان) ویژگی دایمی بودن مالکیت از سوی برخی از فقهاء و حقوقدانان مورد تردید قرار گرفته است ۶۳

۳–۵–۲–۱–۲–۳– ادله منکرین مالکیت موقت: ۶۴

۳–۵–۲–۱–۲–۴–دلایل امکان و مشروعیت مالکیت موقت: ۷۱

۳–۵–۲–۱–۲–۵–اجاره زمانی ۷۴

۳–۵–۲–۱–۲–۶– مزایای بیع زمانی ۷۵

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۱– جلوگیری از حبس و رکود سرمایه ۷۵

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۲– فراهم کردن امکان سرمایه گذاری برای سرمایه های اندک ۷۵

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۳– تضمین زمان مطلوب برای استفاده ی خریدار ۷۵

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۴– استفاده از حداکثرظرفیت در هتل ها و آپارتمانها ۷۵

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۵– جلوگیری از هزینه های اضافی (نگهبانی،نگهداری و آماده سازی برای استفاده مجدد و حوادث احتمالی به علت خالی بودن ملک) ۷۶

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۶– ارزش افزوده ملک برای خریدار ۷۶

۳–۵–۲–۱–۲–۶–۷– امکان جابجایی با سایر زمانها در سایر مجموعه ها ۷۶

فصل چهارم: بررسی تطبیقی شرط حفظ مالکیت در حقوق ایران و مصر ۷۷

۴–۱ تعریف و ماهیت شرط حفظ مالکیت در بیع ۷۷

۴–۱–۱– تعریف شرط حفظ مالکیت در بیع ۷۷

۴–۱–۲– ماهیت شرط حفظ مالکیت در بیع ۷۸

۴–۱–۲– ۱– وثیقه ای نبودن شرط حفظ مالکیت ۷۸

۴–۱–۲– ۲– تعلیقی بودن شرط حفظ مالکیت ۷۹

۴–۱–۲– ۲– ۱– تعلیق در خود عقد: ۷۹

۴–۱–۲– ۲– ۲– تعلیق در انتقال مالکیت ۸۰

۴–۲– ویژگیهای شرط ذخیره یا حفظ مالکیت ۸۳

در بررسی ماهیت شرط حفظ مالکیت به دو نکته اساسی پی بردیم : ابتدا اینکه این شرط صرفا شرطی است در خصوص زمان انتقال مالکیت کالا و باعث توثیق مبیع در قبال ثمن نمی شود و دیگر اینکه این شرط نه خود عقد بلکه ماهیت را معلق می کند ۸۳

۴–۲–۱– موضوع این شرط زمان انتقال مالکیت کالاهاست: ۸۴

۴–۲–۲– اثراین شرط تعلیق انتقال مالکیت به یک شرط اساسی است ۸۴

۴–۳– شرایط اختصاصی شرط حفظ مالکیت در حقوق ایران و مصر: ۸۶

۴–۳–۱– وجود شرط بر حسب نوع شرط ۸۶

۴–۳–۲– وجود شرط بر حسب نوع کالاها ۸۷

۴–۳–۲–۱– مبیع معین: ۸۷

۴–۳–۲–۲– مبیع کلی ۸۸

۴–۳–۳–انواع شرط ذخیره مالکیت ۸۹

۴–۳–۳–۱– شرط ساده ذخیره مالکیت: ۹۰

۴–۳–۳–۲– شرط حساب جاری: ۹۰

۴–۳–۳–۳– شرط استمرار حفظ مالکیت ۹۱

۴–۳–۳– ۵– شرط مجموعی یا کلی ۹۲

۴–۳–۳– ۶– شرط تاخیر در انتقال مالکیت در رویه حقوقی ایران ۹۲

۴–۳–۴– آثار شرط حفظ مالکیت ۹۳

۴–۳–۴–۱ تصرفات حقوقی طرفین قبل از تحقق شرط در بیع با شرط حفظ مالکیت ۹۳

۴–۳–۴–۱–۱– پرداخت ثمن ۹۶

۴–۳–۴–۱–۲– عدم پرداخت ثمن ۹۷

۴–۳–۴–۱–۲– ۱–عدم انتقال مالکیت ۹۷

۴–۳–۴–۲– حقوق و تکالیف طرفین(عسکری، ۱۳۹۰: ۱۶۵) ۹۸

۴–۳–۴–۳– حقوق طرفین نسبت به عین و منافع مبیع ۹۸

۴–۳–۴–۴– عین مبیع ۹۸

۴–۳–۴–۵– منافع مبیع ۱۰۲

۴–۳–۴–۶– لزوم یا عدم لزوم تسلیم مبیع ۱۰۳

۴–۳–۴–۷– بررسی وضعیت ید خریدار نسبت به مبیع ۱۰۴

۴–۳–۴–۷– ۱– ید امانی ۱۰۴

۴–۳–۴–۷– ۲– ید ضمانی ۱۰۵

۴–۳–۴–۸– نتیجه ۱۰۵

۴–۳–۵– بررسی اختیار طرفین برای دخل و تصرف در مبیع ۱۰۶

۴–۳–۵–۱– فروشنده ۱۰۷

۴–۳–۵–۲– خریدار ۱۰۷

۴–۳–۵–۳– توافق طرفین ۱۰۷

۴–۴– تصرفات حقوقی طرفین بعد از تحقق شرط یا عدم تحقق شرط در بیع با شرط حفظ مالکیت ۱۰۸

۴–۴–۱– آثار شرط حفظ مالکیت بعد از تحقق شرط ۱۰۸

۴–۴–۲– ضمانت اجرای عدم پرداخت ثمن در حقوق ایران و مصر ۱۰۹

۴–۴–۳– حق فروشنده نسبت به عقد ۱۰۹

۴–۴–۳–۱– بطلان ۱۰۹

۴–۴–۳– ۲– انفساخ ۱۱۰

۴–۴–۳– ۳– حق فسخ ۱۱۱

۴–۴–۴– حق فروشنده نسبت به ثمن ۱۱۴

۴–۴–۵– تضمین ناشی از شرط حفظ مالکیت ۱۱۵

۴–۴–۵–۱– وضعیت تضمین ناشی از شرط ذخیره مالکیت و آثار آن ۱۱۵

۴–۴–۵–۱– ۱– وضعیت تضمین ناشی از شرط ذخیره مالکیت ۱۱۵

۴–۴–۵–۱– ۲– آثار تضمین ناشی از شرط ذخیره مالکیت ۱۱۶

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۱۷

۵–۱– استنتاج کلی: ۱۱۷

فهرست منابع و مآخذ ۱۲۳

کتب فارسی : ۱۲۳

کلیدواژه ها

• تملیک
• عقد بیع
• عقد مشروط
• عقد مشروط
• مالکیت موقت
• تعلیق قرارداد
• شرط
• تعلیق
• ذخیره مالکیت
• حقوق ایران و مصر.
• مالکیت
• نظام حقوقی
• ایران
• مصر
• قانون مدنی