بررسی حقوقی تحولات قانون صدور چک از منظر سیستم پرداخت غیرنقدی

عنوان	بررسی حقوقی تحولات قانون صدور چک از منظر سیستم پرداخت غیرنقدی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	ریحانه سادات طباطبایی نژاد
استاد راهنما	ابراهیم عبدی پور فرد
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه قم

بررسی حقوقی تحولات قانون صدور چک از منظر سیستم پرداخت غیرنقدی عنوان پایان نامه ای است که توسط ریحانه سادات طباطبایی نژاد، با راهنمایی ابراهیم عبدی پور فرد در سال ۱۴۰۰ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

چک به عنوان یکی از ابزارهای پرداخت در سیستم پرداخت غیرنقدی دارای تاثیر زیادی بوده و حجم بالایی از پرداخت ها را از آن خود کرده است. این کاربرد بالا توجه قانون گذار را مبنی بر وضع قوانین و مقررات در خصوص چک از دیرباز به خود جلب کرده است. از این رو از گذشته تا کنون مقررات بسیاری بر چک وضع شده و در طول زمان مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفته است. آخرین و مهم ترین اصلاحات صورت گرفته در این خصوص مربوط به سال ۱۳۹۷ می باشد، که قانون گذار با رویکردی پیش گیرانه در جهت تقویت اعتبار چک در بین ابزارهای سیستم پرداخت نسبت به این مهم اقدام نموده است. مقررات اصلاحی با پیش بینی سامانه های الکترونیکی، صدور و ظهرنویسی را دستخوش تغییراتی قرار داده و ثبت در سامانه را جایگزین ظهرنویسی سنتی کرده است و با ممنوعیت صدور و انتقال چک در وجه حامل، ناسخ مقررات قانون تجارت در این زمینه می باشد. این تغییرات محدود به اعمال حقوقی انجام شده بر روی چک نبوده، بلکه با پیش بینی صدور اجراییه مستقیم در زمینه دادرسی نیز ورود پیدا کرده است. بر این اساس دارنده با استفاده از گواهی نامه ی عدم پرداخت از واحد اجرای احکام دادگستری، بدون نیاز به رسیدگی ترافعی، مطالبه اجراییه کرده و از این طریق می تواند وجه چک را وصول نماید. علاوه بر این قانون گذار با وضع ضمانت اجراهایی در حوزه سیستم بانکی و اعمال محدودیت نسبت به صاحب حسابی که چک برگشتی داشته، خالق نوآوری هایی بوده است. تمام این اقدامات در راستای کاهش آمار چک های برگشتی و جلوگیری از صدور آن ها و حمایت از حقوق دارنده به انجام رسیده است.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه

الف) بیان مسیله

ب) سوالات تحقیق

ج) فرضیات تحقیق

د) پیشینه تحقیق

ه–) روش شناسی پژوهش

و) ساختار پژوهش

فصل اول: کلیات

۱–۱ مفاهیم

۱–۱–۱ مفهوم چک در لغت و اصطلاح

۱–۱–۲ مفهوم سیستم

۱–۱–۳ مفهوم سیستم پرداخت غیرنقدی

۱–۲ تاریخچه چک و سیر اجمالی تحولات قانونی آن

۱–۲–۱ تاریخچه چک

۱–۲–۲ سیر اجمالی تحولات قانونگذاری چک در ایران

۱–۳ انواع چک

۱–۳–۱ چک کاغذی

۱–۳–۱–۱ چک عادی

۱–۳–۱–۲ سایر چک ها

۱–۳–۱–۲–۱ چک تایید شده

۱–۳–۱–۲–۲ چک تضمین شده

۱–۳–۱–۲–۳ چک تضین شده ی بانک ملی

۱–۳–۱–۲–۴ چک مسافرتی

۱–۳–۱–۲–۵ ایران چک

۱–۳–۱–۲–۶ چک بسته

۱–۳–۱–۲–۷ چک موردی

۱–۳–۲ چک الکترونیکی

۱–۳–۳ چک کاغذی همراه با ثبت الکترونیکی صدور و گردش آن

۱–۳–۴ سامانه های بانکداری الکترونیکی و سامانه های خاص قانون صدور چک

۱–۳–۴–۱ سامانه های بانکداری الکترونیکی ایران

۱–۳–۴–۱–۱ سامانه ی تسویه ی ناخالص آنی (ساتنا)

۱–۳–۴–۱–۲ سامانه ی پایاپای الکترونیکی (پایا)

۱–۳–۴–۱–۳ شبکه ی تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب)

۱–۳–۴–۱–۴ شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک)

۱–۳–۴–۲ سامانه های خاص صدور چک

۱–۳–۴–۲–۱ سامانه ی هویت سنجی الکترونیکی بانکی (نهاب)

۱–۳–۴–۲–۲ سامانه ی اعتبارسنجی ملی

۱–۳–۴–۲–۳ سامانه ی صدور یکپارچه الکترونیکی چک (صیاد)

۱–۳–۴–۲–۴ سامانه ی تسویه چک و اسناد کاغذی (چکاوک)

۱–۳–۴–۲–۵ شبکه ی ملی عدالت

۱–۳–۴–۲–۶ سامانه ی سجل محکومیت های مالی

فصل دوم: تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر عناصر سیستم پرداخت غیرنقدی و اصول فرایندی آن

۲–۱ عناصر چک به عنوان سیستم پرداخت غیرنقدی و تحول آن از دستور پرداخت فوری به ابزار پرداخت غیرنقدی

۲–۱–۱ طرفین و واسطه های پرداخت

۲–۱–۱–۱ طرفین اصلی پرداخت

۲–۱–۱–۱–۱ صادرکننده

۲–۱–۱–۱–۲ دارنده

۲–۱–۱–۲ مسیولین پرداخت

۲–۱–۱–۲–۱ ظهرنویس

۲–۱–۱–۲–۲ ضامن

۲–۱–۱–۳ واسطه های پرداخت

۲–۱–۱–۳–۱ بانک محال علیه

۲–۱–۱–۳–۲ بانک وصول کننده

۲–۱–۲ چک به عنوان ابزار پرداخت غیرنقدی

۲–۱–۲–۱ ابزار پرداخت بودن چک

۲–۱–۲–۲ تحول چک از شیوه ی پرداخت فوری به ابزار پرداخت غیرنقدی

۲–۱–۳ توافقات و ترتیبات نهادی

۲–۱–۳–۱ رابطه ی بین صادرکننده و انتقال دهنده با دارنده ی چک

۲–۱–۳–۲ رابطه ی بین مشتری و بانک

۲–۱–۳–۳ رابطه ی بین بانک ها

۲–۱–۴ قوانین و مقررات حاکم بر سیستم پرداخت

۲–۱–۴–۱ قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی

۲–۱–۴–۲ مصوبات هییت وزیران

۲–۱–۴–۳ بخش نامه ها و دستورالعمل های اداره ی نظام پرداخت

۲–۱–۴–۴ مصوبات شورای پول و اعتبار

۲–۱–۵ پرداخت و تسویه چک

۲–۲ اصول فرایندی سیستم های پرداخت غیرنقدی و تاثیرگذاری اصلاحات قانون صدور چک بر آن ۵۰ ۲–۲–۱ اصل امنیت و اطمینان پذیری و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۲–۲–۱–۱ اصل امنیت و اطمینان پذیری

۲–۲–۱–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر اصل امنیت و اطمینان پذیری

۲–۲–۲ کاهش ریسک و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۲–۲–۲–۱ ریسک اعتباری

۲–۲–۲–۱–۱ مفهوم ریسک اعتباری:

۲–۲–۲–۱–۲ مدیریت ریسک اعتباری براساس قانون اصلاحی

۲–۲–۲–۲ ریسک نقدینگی

۲–۲–۲–۲–۱ مفهوم ریسک نقدینگی

۲–۲–۲–۲–۲ مدیریت ریسک نقدینگی براساس قانون اصلاحی

۲–۲–۲–۳ ریسک عملیاتی

۲–۲–۲–۳–۱ مفهوم ریسک عملیاتی

۲–۲–۲–۳–۲ مدیریت ریسک عملیاتی براساس قانون اصلاحی

۲–۲–۳ اصل کارآیی و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۲–۲–۳–۱ ویژگی های سیستم پرداخت کارا

۲–۲–۳–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر کارآیی سیستم پرداخت مبتنی بر چک

۲–۲–۴ تسویه و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۲–۲–۴–۱ مفهوم تسویه

۲–۲–۴–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر تسویه

۲–۲–۵ نظارت و نقش قانون اصلاحی بر آن

۲–۲–۵–۱ نظارت بانک مرکزی بر سیستم های پرداخت

۲–۲–۵–۲ نقش قانون اصلاحی در افزایش نظارت بانک مرکزی بر سیستم پرداخت مبتنی بر چک

فصل سوم: تحولات و اثرگذاری قانون صدور چک بر اصول و قواعد حقوقی حاکم بر چک به عنوان سیستم پرداخت غیرنقدی

۳–۱ تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر وصف تجریدی چک به عنوان سند تجاری و اصل عدم توجه به ایرادات

۳–۱–۱ اصل استقلال تعهد براتی از تعهد منشا صدور یا ظهرنویسی چک (وصف تجریدی)

۳–۱–۱–۱ مفهوم اصل

۳–۱–۱–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر وصف تجریدی

۳–۱–۲ اصل عدم توجه به ایرادات و دفاعیات در برابر انتقال گیرنده ی ناآگاه

۳–۱–۲–۱ مفهوم اصل

۳–۱–۲–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر اصل عدم توجه به ایرادات و دفاعیات در برابر انتقال گیرنده ی ناآگاه

۳–۲ تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر شرایط اساسی صدور چک و اصل قابلیت نقل و انتقال چک و اصل مسیولیت تضامنی امضاکنندگان

۳–۲–۱ تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر شرایط اساسی صدور چک

۳–۲–۱–۱ شرایط شکلی و ماهوی صدور چک

۳–۲–۱–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر شرایط صدور چک

۳–۲–۲ تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر اصل قابلیت نقل و انتقال چک

۳–۲–۲–۱ آثار انتقال چک

۳–۲–۲–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر انتقال چک

۳–۲–۲–۳ تاثیر قانون اصلاحی بر امکان محدود سازی یا سلب قابلیت انتقال چک

۳–۲–۲–۴ تاثیر قانون اصلاحی بر صدور و انتقال چک در وجه حامل

۳–۲–۳ تحولات قانون صدور چک و تاثیر آن بر اصل مسیولیت تضامنی امضاکنندگان چک

۳–۲–۳–۱ تاثیر قانون اصلاحی بر مسیولیت صادرکننده

۳–۲–۳–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر مسیولیت ظهرنویس

۳–۲–۳–۳ تاثیر قانون اصلاحی بر مسیولیت ضامن:

۳–۳ قوه ایفاکنندگی چک و تحولات قانون صدور چک در این خصوص

۳–۳–۱ ایفای تعهد در زمان صدور یا وصول چک

۳–۳–۱–۱ ادعای وصف جایگزینی

۳–۳–۱–۲ مکانیسم عمل چک در ایفای تعهد:

۳–۳–۲ ایفای تعهد در زمان صدور چک و کسر آن از حساب صادرکننده یا واریز وجه چک به حساب دارنده

۳–۳–۲–۱ زمان ایفای تعهد در پرداخت های بانکی

۳–۳–۲–۱–۱ پرداخت های درون بانکی

۳–۳–۲–۱–۲ پرداخت های برون بانکی

۳–۳–۲–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر ایفای چک

۳–۴ ضمانت اجراهای قانونی چک

۳–۴–۱ ضمانت اجرای حقوقی و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۳–۴–۱–۱ اقامه ی دعوای حقوقی علیه مسیولین چک

۳–۴–۱–۱–۱ اقامه ی دعوا علیه ظهرنویس

۳–۴–۱–۱–۲ اقامه ی دعوا علیه صادرکننده

۳–۴–۱–۱–۳ اقامه ی دعوا علیه ضامن

۳–۴–۱–۱–۴ اقامه ی دعوا علیه صاحب حساب و صادرکننده ای که چک را به نمایندگی صادر کرده

۳–۴–۱–۲ درخواست صدور اجراییه ی ثبتی و توقیف و فروش اموال صادرکننده ی چک

۳–۴–۱–۲–۱ برقراری اجراییه ی ثبتی طبق قانون اصلاحی و شرایط صدور آن

۳–۴–۱–۲–۲ تاثیر قانون اصلاحی بر درخواست کننده اجراییه ثبتی

۳–۴–۱–۲–۳ امکان سنجی جمع بین اجراییه ی ثبتی با شکایت کیفری و اجراییه ی دادگستری

۳–۴–۱–۳ مطالبه چک از طریق اجرای دادگستری بدون رسیدگی قضایی

۳–۴–۱–۳–۱ شرایط صدور اجراییه دادگستری

۳–۴–۱–۳–۲ امکان صدور اجراییه نسبت به چک های غیرصیادی

۳–۴–۱–۳–۳ توقیف اجراییه دادگستری

۳–۴–۱–۳–۴ مرجع صالح صدور اجراییه از حیث صلاحیت ذاتی و محلی

۳–۴–۱–۳–۵ اشخاصی که علیه آنان می توان درخواست صدور اجراییه داد

۳–۴–۱–۳–۶ عدم امکان مطالبه ی خسارت تاخیر تادیه با درخواست اجرا

۳–۴–۱–۴ خسارت تاخیر تادیه

۳–۴–۲ ضمانت اجرای کیفری و تاثیر قانون اصلاحی بر آن

۳–۴–۲–۱ موارد دارای جنبه ی کیفری

۳–۴–۲–۲ موارد فاقد جنبه ی کیفری

۳–۴–۲–۳ مجازات صدور چک پرداخت نشدنی

۳–۴–۲–۴ جرم انگاری دریافت دسته چک غیرمتناسب با اوضاع مالی و اعتباری

۳–۴–۳ ضمانت اجرای سیستم بانکی

۳–۴–۳–۱ عدم افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید

۳–۴–۳–۲ مسدود نمودن وجوه کلیه ی حساب ها و کارت های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده

۳–۴–۳–۳ عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت نامه های ارزی یا ریالی

۳–۴–۳–۴ عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی

۳–۴–۳–۵ موارد تعلیق اجرا نسبت به بنگاه های اقتصادی

۳–۴–۳–۶ موارد رفع سواثر از چک

۳–۴–۳–۷ تکالیف و مسیولیت بانک ها

۳–۴–۳–۷–۱ تکالیف بانک ها

۳–۴–۳–۷–۲ مسیولیت بانک ها

نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری

پیشنهادات:

فهرست منابع

الف) منابع فارسی

۱) کتب

۲) مقالات

۳) پایان نامه ها

ب) منابع انگلیسی

ج) قوانین و مقررات

د) سایت ها

کلیدواژه ها

• قانون صدور چک
• تحولات چک
• سیستم پرداخت
• غیر نقدی
• اصول و قواعد