بررسی مبانی فقهی اصل حسن نیت و کاربرد آن در حقوق مدنی ایران

عنوان	بررسی مبانی فقهی اصل حسن نیت و کاربرد آن در حقوق مدنی ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	عباس باقری
استاد راهنما	ابراهیم تقی زاده، سیدابوالقاسم نقیبی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۲
دانشگاه	دانشگاه پیام نور استان تهران

بررسی مبانی فقهی اصل حسن نیت و کاربرد آن در حقوق مدنی ایران عنوان رساله ای است که توسط عباس باقری، با راهنمایی ابراهیم تقی زاده و سیدابوالقاسم نقیبی در سال ۱۳۹۲ و در مقطع دکتری دانشگاه پیام نور استان تهران دفاع گردید.

چکیده

اصل حسن نیت ازجمله اصول حقوقی است که در تعالیم اخلاقی و حقوقی اسلام قابل شناسایی بوده و از پشتوانه منابع و مستندات فقهی برخوردار است. حقوق مدنی که ریشه و اساس آن فقه امامیه است می تواند بیش از پیش از این اصل بهره مند گردد و از اصالت لازم در زمینه این اصل برخوردار گردد.بررسی مفهوم،مبانی فقهی،و گستره و کاربرد این اصل در حقوق اسلام ،حقوق مدنی و مطالعه تطبیقی با دیگر نظامهای حقوقی از جمله رویکردهای این رساله می باشد.در زمینه مفهوم حسن نیت ارایه ی یک تعریفی عام وکلی امر بسیار مشکلی است و به عبارت دیگر سهل و ممتنع است.حسن نیت دارای معانی متعددی است که در موارد و چارچوب های خاص دارای مظاهر و نمودهای متفاوتی می باشد، با این حال می توان یک تعریف کلی و نسبتا جامعی برای آن بیان کرد: انجام وظایف به صورت صادقانه، منصفانه، معقول که دو طرف قرارداد یا اشخاص ثالث مرتبط با قرارداد از یکدیگر انتظار دارند همراه با اهتمام به حفظ حقوق و منافع دیگران بطوریکه آنچه را برای خود می پسندد برای دیگران نیز بپسندد. و از هرگونه سوء نیت و فریبکاری دوری نمایند.همچنین در برابر تصورات ناشی از جهل و اشتباه از زیان دیده و ذینفع حمایت می کند.با امعان نظر در مفاهیم اخلاقی چون صداقت، درستکاری، عدالت ، انصاف و قواعد فقهی چون اصل لزوم، اصل صحت و لاضرر در می یابیم. حسن نیت به عنوان یک اصل در فقه اسلامی پذیرفته شده ومبنای بسیاری از احکام و حقوق قرار گرفته است و در این کوشش برخی از عقود مانند عقد بیع، عقد وکالت، غصب و...به رهیافت هایی از این اصل اشاره شده است. اصل حسن نیت در حقوق مدنی ایران مورد تصریح قانونگذار قرار نگرفته است با این حال موادی از قانون مدنی از خاستگاه مربوط به آن برخوردار است مواد ۶۶۷ و ۶۸۰ از آن جمله می باشد اصل حسن نیت در برخی از قوانین و مقررات دیگر مانند مواد ۳ و ۳۵ قانون تجارت الکترونیک مورد توجه قانونگذار قرار گرفته که نشانه گرایش قانونگذار به این اصل بوده و بیانگر این حقیقت است که قانونگذار ایرانی همگام با پذیرش جهانی اصل حسن نیت تمایل به پذیرش نسبی آن پیدا کرده است. شناسایی مبانی فقهی اصل حسن نیت علاوه بر اینکه به قوانین و مقررات مشتمل برحسن نیت اصالت و هویت بومی می باشد برای قضات محترم این فرصت را فراهم می آورد تا با بهره گیری از این اصل در دادرسی دعاوی مربوط به قراردادها و خانواده و مانند آن به ایجاد رویه قضایی مبادرت نمایند.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالبعنوانصفحهمقدمه۱۱–تعریف مساله۲۲–سوالهای اصلی تحقیق۳۳–فرضیهها۴۴ –سابقه و ضرورت انجام تحقیق۴۵–هدفها۵۶–کاربردهای متصور از تحقیق۶۱۰– ساختارتحقیق۷بخش اول: کلیات (معنا وماهیت شناسی اصل حسن نیت وپیشینه وجایگاه آن درنظامهای حقوقی)۱۰فصل اول: معنا وماهیت شناسی اصل حسن نیت۱۲مبحث اول: معنای لغوی واصطلاحی حسن نیت۱۳گفتار اول: معنای لغوی حسن نیت۱۳گفتار دوم: معنای اصطلاحی حسن نیت۱۴گفتار سوم: مفاهیم متضمن حسن نیت در قرآن کریم۱۴بند اول: احسان۱۴بند دوم: انصاف۱۵بند سوم: صداقت( راستی )۱۶بند چهارم: بِر۱۷بند پنجم: معروف۱۸گفتار چهارم: مفهوم حسن نیت در روایات۱۹گفتار پنجم: مفهوم حسن نیت در اخلاق۱۹گفتار ششم: مفهوم حسن نیت در فقه۲۱بند اول: تدلیس۲۲بند دوم: نجش۲۳بند سوم: غش۲۳بند چهارم: غبن۲۴بند پنجم: تطفیف۲۴بند ششم: تغریر۲۵گفتار هفتم: مفهوم حسن نیت در نظام های حقوقی۲۶بنداول: مفهوم حسن نیت در کامن لا۲۶بنددوم: مفهوم حسن نیت در نظام حقوق مدون۲۸بند سوم: مفاهیم مثبت حسن نیت ( حسن نیت ازدیدگاه ایجابی )۳۲بند چهارم: مفاهیم منفی از حسن نیت ( حسن نیت از دیدگاه سلبی)۳۴بند پنجم: مفهوم حسن نیت در حقوق ایران۳۵گفتار هشتم : معیار تشخیص حسن نیت۳۸مبحث دوم: مفاهیم مرتبط با حسن نیت۴۱گفتار اول: حسن نیت وتصور اشتباه۴۱گفتار دوم: حسن نیت وجهل۴۴گفتار سوم: تفاوت اشتباه و جهل۴۶گفتار چهارم: حسن نیت و خطا۴۶گفتارپنجم: حسن نیت وصداقت۴۷گفتار ششم: رابطه حسن نیت و سوء استفاده از حق۴۸الف– نظام حقوقی کامن لا۴۹ب– نظام حقوقی مدون۵۰گفتار هفتم: رابطه حسن نیت و انصاف۵۳بنداول: مفهوم انصاف۵۴بند دوم: وجوه اشتراک و افتراق حسن نیت با انصاف۵۶بند سوم: تفاوت قاعده عدل و انصاف با انصاف۵۷گفتار هشتم: حسن نیت وقاعده استاپل۵۹گفتارنهم : حسن نیت وحسن ظن۶۲مبحث سوم: مفاهیم مرتبط با سوء نیت۶۳گفتار اول: معنای لغوی سوء نیت۶۳گفتاردوم: معنای اصطلاحی سوء نیت۶۴بند اول: مفهوم سوء نیت در آیات قران کریم۶۴بند دوم: مفهوم سوء نیت در روایات۶۵بند سوم: مفهوم سوء نیت در فقه۶۶بند چهارم : مفهوم سوء نیت در حقوق۶۶الف : مفهوم سوء نیت در نظام حقوقی کامن لا۶۷ب : مفهوم سوء نیت در نظام حقوق نوشته۶۷گفتارسوم: سوءظن وسوء نیت۶۸گفتارچهارم : تقابل حسن نیت و سوء نیت۶۹مبحث چهارم: ماهیت حسن نیت۷۳گفتار اول: حسن نیت به مثابه اصل حقوقی۷۴گفتاردوم: ماهیت حسن نیت به مثابه اصل اخلاقی۷۹گفتار سوم: تفاوت اخلاق وحقوق۸۰نتایج فصل اول۸۳فصل دوم: پیشینه و جایگاه حسن نیت درنظام های حقوقی۸۵مبحث اول: پیشینه ی اصل حسن نیت درنظام های حقوقی۸۶گفتار اول: ورود مفهوم حسن نیت درنظام حقوقی ازحقوق رم تاقرن هجدهم ۸۶گفتار دوم: قانونمند شدن حسن نیت درقرن نوزدهم۸۹گفتار سوم: مکاتب موثردرگسترش مفهوم حسن نیت۸۹بند اول: اصل حسن نیت در مکتب حقوق طبیعی۹۰بنددوم: مکتب حقوقی پوزیتویسم۹۲بند سوم: حسن نیت در مکتب تاریخی۹۳گفتار سوم: تحول حسن نیت در قرن بیستم۹۴بند اول: حسن نیت در مکتب حقوق آزاد۹۴بند دوم: حسن نیت در مکتب ملی اصالت جامعه۹۵گفتارچهارم: پیشینه ی حسن نیت در فقه امامیه و قوانین موضوعه ایران۹۵بند اول: پیشینه ی حسن نیت در فقه امامیه۹۵بند دوم: پیشینه ی حسن نیت درحقوق موضوعه ایران۹۶مبحث دوم: جایگاه حسن نیت در نظامهای حقوقی واسناد بین المللی۹۸گفتاراول: جایگاه حسن نیت در نظام حقوق نوشته۹۹گفتار دوم: حسن نیت درنظام حقوقی کامن لا۱۰۳گفتار سوم: حسن نیت در اسناد بین المللی۱۱۱بند اول: کنوانسیون بیع بین المللی کالا (CISG)۱۱۲بند دوم: اصول قرارداد های بازرگانی بین المللی (UNIDROIT)۱۱۲بند سوم: اصول حقوق قراردادهای اروپایی (PECL)۱۱۳نتایج فصل دوم۱۱۵بخش دوم: مبانی و ادله فقهی و حقوقی اصل حسن نیت۱۱۶فصل اول: مبانی وادله فقهی حسن نیت۱۱۹مبحث اول: صداقت وپرهیز از فریبکاری۱۲۰گفتار اول: مبانی فقهی صداقت وپرهیز ازفریب کاری درقرآن کریم۱۲۰گفتاردوم: مبانی فقهی صداقت وپرهیز ازفریب کاری درروایات۱۲۳گفتار سوم: رهیافت های صداقت دربرخی ابواب فقهی۱۲۸بند اول: حسن نیت در عقد بیع۱۲۸بند دوم: تدلیس در عقد بیع۱۳۱بندسوم: حسن نیت و تدلیس ثالث (نجش)۱۳۵بند چهارم: غرر۱۳۷بند پنجم: منع تلقی رکبان (نفی واسطه های غیر ضروری)۱۳۸مبحث دوم: انصاف وعدالت ( رفتار منصفانه در معاملات )۱۳۹گفتار اول: بررسی فقهی انصاف وعدالت معاوضی درآیات قرآن کریم۱۴۰گفتار دوم: بررسی فقهی انصاف وعدالت معاوضی در روایات۱۴۱بند اول: فروش کالا با سود بالا۱۴۲بنددوم: داد و ستد با سود پایین۱۴۲گفتار سوم: عدالت معاوضی درآرای برخی فقیهان۱۴۳مبحث سوم: منع سوء استفاده از حق وحسن نیت۱۴۴گفتار اول: منع سوء استفاده از حق در قرآن کریم۱۴۴گفتاردوم: منع سوء استفاده از حق در روایات۱۴۵مبحث چهارم: عمل به معروف واصل حسن نیت۱۴۶مبحث پنجم: عذربودن جهل واصل حسن نیت۱۴۹مبحث ششم: اقتضای نهی از فساد ونهی ازمعامله با سوءنیت۱۵۲مبحث هفتم: قواعد فقهی واصل حسن نیت۱۵۴گفتار اول: قاعده لا ضرر واصل حسن نیت۱۵۴گفتار دوم: قاعده احسان و اصل حسن نیت۱۵۵گفتار سوم: اصل صحت واصل حسن نیت۱۵۸مبحث هشتم: حسن نیت وبنای عقلا۱۶۰نتایج فصل اول۱۶۲فصل دوم: مبانی حقوقی اصل حسن نیت۱۶۳مبحث اول: قواعد اخلاقی سازنده اصل حقوقی حسن نیت۱۶۳مبحث دوم: حسن نیت و ضرورت ثبات سهولت درمعاملات وتجارتها۱۶۶مبحث سوم: آموزه های مذهبی سازنده حقوقی حسن نیت۱۶۷مبحث چهارم: حسن نیت ونظم عمومی۱۶۸مبحث پنجم: حسن نیت به عنوان شرط ضمنی۱۷۰مبحث ششم: حسن نیت به عنوان مقتضای عقد۱۷۲مبحث هفتم: حسن نیت درقوانین موضوعه۱۷۳گفتار اول: قوانین داخلی۱۷۳بند اول: قانون اساسی۱۷۳بنددوم: قانون مدنی۱۷۴بند سوم: قانون تجارت۱۷۶بند چهارم: قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان۱۷۷بند پنجم: قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مصوب ۱۳۴۶۱۷۸بند ششم: قانون بیمه۱۷۸بند هفتم: قانون تعزیرات حکومتی۱۷۹گفتار دوم: قوانین خارجی۱۸۰مبحث هشتم: حسن نیت درنظریات حقوقی۱۸۱الف – نظریات مخالف درپذیرش اصل حسن نیت۱۸۲ب– نظریات موافق در پذیرش اصل حسن نیت۱۸۶ج–تفسیر های حقوقی ازاصل حسن نیت ( نظریات بینابین در پذیرش اصل حسن نیت)۱۸۸مبحث نهم: حسن نیت ورویه قضایی۱۹۰نتایج فصل دوم۱۹۴بخش سوم: کاربرد حسن نیت درحقوق مدنی ایران۱۹۵فصل اول: اصل حسن نیت درقانون مدنی۱۹۷مبحث اول: دوره پیش قراردادی وضمانت اجرای آن۱۹۷مبحث دوم: حسن نیت در انعقاد قراردادها وضمانت اجرای آن۲۰۱گفتار اول: حسن نیت درمرحله انعقاد قرارداد۲۰۱گفتار دوم: ضمانت اجرای حسن نیت در مرحله انعقادقرارداد۲۰۵بند اول: بطلان قرارداد۲۰۵بنددوم: حق فسخ برای طرف با حسن نیت۲۰۵بندسوم: مطالبه خسارت۲۰۷مبحث سوم: حسن نیت در اجرای قراردادوضمانت اجرای آن۲۰۸گفتار اول: حسن نیت در اجرای قرارداد۲۰۸گفتاردوم: حسن نیت در ضمانت اجرای قرارداد۲۱۰بند اول: بطلان قرارداد۲۱۰بند دوم: حق فسخ برای طرف با حسن نیت۲۱۱بند سوم: مطالبه خسارت۲۱۳مبحث چهارم: حسن نیت در تفسیر وتکمیل قرارداد۲۱۶گفتار اول: نقش حسن نیت در تفسیر قرارداد۲۱۶گفتاردوم: اثبات حسن نیت۲۱۸گفتار سوم: حسن نیت درتکمیل قرارداد۲۲۰گفتار چهارم: حسن نیت درصورت غیرممکن شدن اجرای قرارداد۲۲۱مبحث پنجم: اصل حسن نیت درحقوق خانواده۲۲۲گفتار اول: حسن معاشرت۲۲۳گفتار دوم: طلاق در مرض موت۲۲۳گفتار سوم: خسارات ناشی از برهم زدن نامزدی۲۲۴مبحث ششم– تاثیر اصل حسن نیت درعقد وکالت۲۲۷گفتاراول: تکلیف وکیل به رعایت حسن نیت۲۲۸بند اول: رعایت مصلحت موکل توسط وکیل۲۲۸بنددوم: لزوم رعایت حدود اختیار اعطایی به وکیل۲۳۲بندسوم: آگاه کردن موکل ازاستعفا۲۳۵بند چهارم: عدم رقابت با موکل۲۳۶گفتاردوم: تکلیف موکل به رعایت حسن نیت۲۳۶بند اول: ارایه اطلاعات به وکیل۲۳۷بنددوم: اطلاع در خصوص عزل وکیل۲۳۸ گفتار سوم: حسن نیت حمایتی در بعد اتکاء به ظاهر(وکالت ظاهری ) (حمایت ازثالث)۲۳۹مبحث هفتم: حسن نیت خریدار جاهل در رجوع به بایع فضولی۲۴۷مبحث هشتم: تاثیر حسن نیت و سوء نیت خریدار مال غصبی۲۵۰مبحث نهم: معامله به قصد فرار از دین۲۵۲مبحث دهم: تلف مبیع قبل از قبض۲۵۶مبحث یازدهم: ضمان درک۲۵۷مبحث دوازدهم: سوءاستفاده از اضطرار۲۵۸مبحث سیزدهم: سایر قوانین مرتبط با قانون مدنی۲۵۹نتیجه فصل اول:۲۶۱فصل دوم:اصل حسن نیت در قوانین تجاری و وبرخی ازقوانین دیگر۲۶۲مبحث اول: اصل حسن نیت و قانون تجارت۲۶۲مبحث دوم: اصل حسن نیت و قانون تجارت الکترونیک۲۶۷مبحث سوم: اصل عدم توجه ایرادات در برابر دارنده با حسن نیت۲۶۸مبحث چهارم :اصل حسن نیت وقانون مسیولیت مدنی وبرخی ازقوانین دیگر۲۷۱نتایج وپیشنهادها۲۷۴فهرست منابع و مآخذ۲۷۹چکیده انگلیسی۲۹۶

کلیدواژه ها

• فقه
• حسن نیت (حقوق)
• نظام حقوقی
• سوءنیت
• اخلاق
• حقوق مدنی
• حسن نیت
• فقه امامیه
• حقوق مدنی
• رفتارصادقانه