تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها با تاکید بر رویه قضایی

عنوان	تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها با تاکید بر رویه قضایی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	عباس اسدی
استاد راهنما	محمد باقر پارساپور
استاد مشاور	مرتضی شهبازی نیا، حسن بادینی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۶
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها با تاکید بر رویه قضایی عنوان رساله ای است که توسط عباس اسدی، با راهنمایی محمد باقر پارساپور و با مشاوره مرتضی شهبازی نیا و حسن بادینی در سال ۱۳۹۶ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

امروزه در حقوق برخی از کشورهای اروپایی ازجمله آلمان و ایتالیا، حقوق اساسی (حقوق بنیادین) تاثیرگذاری به سزایی در حقوق قراردادها دارند؛ به نحوی که مفاد قراردادها نباید مغایرتی با این حقوق داشته باشد. در حقوق این کشورها تاثیرگذاری حقوق اساسی در حقوق قراردادها با بکارگیری روش های مختلفی صورت می پذیرد. روش تاثیر افقی مستقیم و تاثیر افقی غیرمستقیم از جمله این روش ها هستند. در روش تاثیر افقی مستقیم، حقوق اساسی به طور مستقیم در روابط قراردادی تاثیر می گذارند؛ درحالیکه در روش تاثیر افقی غیرمستقیم، حقوق اساسی به نحو غیرمستقیم و از طریق تفسیر قواعد حقوق قراردادها در پرتو این حقوق، در روابط قراردادی تاثیرگذاری می کنند. این روش به دو نوع تاثیر افقی غیرمستقیم قوی و ضعیف تقسیم بندی می شود. در حقوق ایران نیز حقوق اساسی در روابط قراردادی تاثیرگذارند. روش تاثیر افقی حقوق اساسی قابل اعمال در حقوق قراردادهای ایران، روش تاثیر افقی غیرمستقیم قوی است. بر طبق این روش، حقوق اساسی از رهگذر مواد ۱۰، ۵۵۹، ۵۶۰، ۵۷۵ قانون مدنی در روابط قراردادی تاثیر می گذارند؛ البته نحوه تاثیرگذاری حقوق اساسی در روابط قراردادی سلبی است و نه ایجابی؛ چنانکه بنابر این مواد، اشخاص نمی توانند از طریق قراردادهای خصوصی حقوق اساسی خود را سلب نمایند. به عنوان نمونه به موجب مفهوم مخالف ماده ۱۰ قانون مدنی، قراردادهایی که بر خلاف صریح قانون باشند نافذ نیستند. پر واضح است منظور از قانون در این ماده قانون آمره است. از آن جا که اصول دربردارنده حقوق اساسی نیز از قواعد آمره هستند پس قراردادهای برخلاف آن ها نیز نافذ نیستند. یکی از فواید اصلی استناد به حقوق اساسی در روابط قراردادی، حمایت از طرف ضعیف قرارداد است. از جمله حقوق اساسی که در حقوق ایران در روابط قراردادی تاثیرگذارند و به استناد آن ها می توان از طرف ضعیف قرارداد حمایت کرد عبارتند از: کرامت انسانی، همبستگی اجتماعی و برابری. در این رساله، ابتدا بحث تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها را در دکترین و رویه قضایی برخی نظام های حقوقی اروپایی از جمله آلمان و ایتالیا مطالعه کرده، سپس این موضوع را در حقوق ایران بررسی کرده ایم.

ساختار و فهرست رساله

فصل یکم: طرح تحقیق ۱–۱–بیان مساله

۱–۲–سوالات

۱–۳– فرضیات

۱–۴–ضرورت تحقیق

۱–۵– اهداف تحقیق

۱–۶– پیشینه تحقیق

۱–۷– روش انجام تحقیق

۱–۸–ساماندهی تحقیق

فصل دوم: کلیات ۲–۱–مفهوم حقوق اساسی

۲–۱–۱– حقوق اساسی به مفهوم حقوق مندرج در قانون اساسی

۲–۱–۲– حقوق اساسی به مفهوم حقوق ذاتی بشر

۲–۱–۳–دیدگاه مورد قبول

۲–۲– نظریه تاثیر حقوق اساسی در حقوق خصوصی

۲–۲–۱–تبیین نظریه

۲–۲–۲–فایده نظریه

۲–۲–۳–دلایل موافقان و مخالفان نظریه

۲–۲–۳–۱–دلایل موافقان

۲–۲–۳–۲–دلایل مخالفان

۲–۳– نظریه تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها

۲–۳–۱–تبیین نظریه

۲–۳–۲–فایده نظریه

۲–۳–۳–مبانی نظریه

۲–۳–۳–۱–حقوق اساسی به عنوان هنجارهای برتر و سلب ناپذیر در نظام حقوقی

۲–۳–۳–۲–گسترش عدالت توزیعی در حقوق قراردادها

۲– ۴–نظریه اجتماعی تر شدن حقوق قراردادها و رابطه آن با نظریه تاثیر حقوق اساسی در حقوق قراردادها ۵۰ فصل سوم: اثر افقی حقوق اساسی در روابط قراردادی در دکترین و رویه قضایی اروپایی ۳–۱–نحوه تاثیر حقوق اساسی در روابط قراردادی

۳–۱–۱–تاثیر افقی مستقیم

۳–۱–۲– تاثیر افقی غیرمستقیم

۳–۱–۲–۱–مفهوم

۳–۱–۲–۳–اقسام تاثیر افقی غیرمستقیم

۳–۱–۲–۳–۱– تاثیر افقی غیرمستقیم قوی

۳–۱–۲–۳–۲–تاثیر افقی غیرمستقیم ضعیف

۳–۱–۳– وظیفه دولت نسبت به حمایت از حقوق اساسی

۳–۲– مساله رقابت و تعارض بین حقوق اساسی

۳–۲–۱–رقابت بین حقوق اساسی

۳–۲–۱–۱–مفهوم رقابت بین حقوق اساسی

۳–۲–۱–۲–نحوه رفع مشکل رقابت بین حقوق اساسی

۳–۲–۲–تعارض بین حقوق اساسی

۳–۲–۲–۱–مفهوم تعارض بین حقوق اساسی

۳–۲–۲–۲–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی

۳–۲–۲–۳–دو نمونه از نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی

۳–۲–۲–۳–۱–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی استقلال فردی و برابری

۳–۲–۲–۳–۲–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی استقلال فردی و همبستگی اجتماعی

۳–۳–نحوه تاثیرگذاری چند نمونه از حقوق اساسی در مراحل مختلف قراردادها

۳–۳–۱– کرامت انسانی

۳–۳–۲– همبستگی اجتماعی

۳–۳–۳– برابری

۳–۴–نحوه حمایت از طرف ضعیف قراردادی از طریق حقوق اساسی

۳–۴–۱– قراردادهای کار

۳–۴–۲– قراردادهای ضمانت خانوادگی

۳–۴–۳–شروط نامنصفانه

۳–۴–۴– قراردادهای بیمه

۳–۴–۵– قراردادهای عدم رقابت

فصل چهارم: اثر افقی حقوق اساسی در روابط قراردادی در حقوق ایران ۴–۱–امکان تاثیرگذاری حقوق اساسی در حقوق قراردادها

۴–۲–نحوه تاثیرگذاری حقوق اساسی در حقوق قراردادها

۴–۲–۱–روش تاثیر افقی غیرمستقیم قوی به عنوان روش قابل قبول برای نظام حقوق قراردادهای ایران

۴–۲–۲–راهکارهای اعمال روش تاثیر افقی غیرمستقیم قوی در حقوق قراردادهای ایران

۴–۲–۲–۱–از طریق قانونگذاری

۴–۲–۲–۲–از طریق قضایی

۴–۲–۲–۲–۱–از رهگذر قاعده عدم امکان سلب حقوق مدنی و آزادی (مواد ۹۵۹ و ۹۶۰ قانون مدنی)

۴–۲–۲–۲–۱–۱–قاعده عدم امکان سلب حقوق مدنی (ماده ۹۵۹ ق م )

۴–۲–۲–۲–۱–۲–قاعده عدم امکان سلب آزادی (ماده ۹۶۰ ق م )

۴–۲–۲–۲–۳–از رهگذر مفاهیم ارزشی و تفسیر بردار حقوق خصوصی (ماده ۹۷۵ قانون مدنی)

۴–۲–۲–۲–۳–۱–مفهوم

۴–۲–۲–۲–۳–۲–انواع مفاهیم ارزشی و تفسیر بردار حقوق خصوصی

۴–۲–۲–۲–۳–۲–۱–نظم عمومی

۴–۲–۲–۲–۳–۲–۲–اخلاق حسنه

۴–۲–۲–۲–۳–۲–۳–حسن نیت

۴–۲–۲–۲–۴– از رهگذر قاعده نافذ نبودن قراردادهای خصوصی مخالف با قانون (مفهوم مخالف ماده

قانون مدنی)

۴–۳–مساله تعارض بین حقوق اساسی

۴–۳–۱–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی

۴–۳–۲–دو نمونه از نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی

۴–۳–۲–۱–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی استقلال فردی و برابری

۴–۳–۲–۲–نحوه رفع تعارض بین حقوق اساسی استقلال فردی و همبستگی اجتماعی

۴–۴–نحوه تاثیر گذاری چند نمونه از حقوق اساسی در روابط قراردادی

۴–۴–۱–حق کرامت انسانی

۴–۴–۱–۱–مفهوم

۴–۴–۱–۲–مبتنی بودن قواعد عسر و حرج، مستثنیات دین و اعسار بر حق کرامت انسانی

۴–۴–۱–۲–۱– عسر و حرج

۴–۴–۱–۲–۲–مستثنیات دین

۴–۴–۱–۲–۳–اعسار

۴–۴–۱–۳–نحوه تاثیرگذاری در روابط قراردادی

۴–۴–۲–حق همبستگی اجتماعی

۴–۴–۲–۱–مفهوم

۴–۴–۲–۲–منطبق بودن مفاد قاعده لاضرر و اصل

قانون اساسی با حق همبستگی اجتماعی

۴–۴–۲–۳–نحوه تاثیرگذاری در روابط قراردادی

۴–۴–۳–حق برابری

۴–۵– حمایت از طرف ضعیف قرارداد از طریق حقوق اساسی

۴–۵–۱–مفهوم طرف ضعیف قرارداد

۴–۵–۲–ضمانت اجراهای نقض حقوق اساسی طرف ضعیف قرارداد

۴–۵–۲–۱–بطلان قرارداد یا شرط

۴–۵–۲–۲–الزام به انعقاد قرارداد

۴–۵–۲–۳–تعدیل قرارداد

۴–۵–۳–نحوه حمایت از طرف ضعیف قرارداد از طریق حقوق اساسی

۴–۵–۳–۱–قراردادهای کار

۴–۵–۳–۲–قراردادهای ضمانت

۴–۵–۳–۳–شروط نامنصفانه

۴–۵–۳–۳–۱–مفهوم

۴–۵–۳–۳–۲–وضعیت حقوقی شروط نامنصفانه

۴–۵–۳–۳–۳–نحوه مقابله با شروط نامنصفانه از طریق حقوق اساسی

۴–۵–۳–۴–قرارداد های بیمه

۴–۵–۳–۵–قراردادهای عدم رقابت

نتایج و پیشنهادها

۱–نتایج

۲–پیشنهادها

فهرست منابع

۱– فارسی

۲– انگلیسی

کلیدواژه ها

• حقوق اساسی
• اثر افقی حقوق اساسی
• تاثیر افقی مستقیم
• تاثیر افقی غیرمستقیم
• حقوق قراردادها
• طرف ضعیف قرارداد