حمیدرضا نیکبخت فینی

حمیدرضا نیکبخت فینی
تحصیلات	دکتری حقوق خصوصی، حقوق تجارت و سرمایه گذاری بین المللی
محل تحصیل	دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه اکستر بریتانیا
پیشه(ها)	استاد دانشگاه شهید بهشتی و قاضی عضو دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا
تخصص	داوری تجاری بین‌المللی، حقوق تجارت بین الملل و حقوق بین الملل خصوصی

حمیدرضا نیکبخت فینی حقوقدان، استاد تمام دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشگر در حوزه حقوق تجارت بین‌الملل، داور بین‌المللی و قاضی دیوان داوری لاهه است. او یکی از چهره‌های دانشگاهی فعال در حوزه حقوق بین‌الملل خصوصی و داوری تجاری بین‌المللی در ایران محسوب می‌شود. فعالیت‌های علمی، آموزشی، اجرایی و بین‌المللی وی در طول بیش از سه دهه، طیف گسترده‌ای از موضوعات حقوق خصوصی، قراردادهای دولتی، تعارض قوانین، حقوق انرژی و سازمان‌های بین‌المللی اقتصادی را در بر می‌گیرد.

تحصیلات و آغاز فعالیت علمی

حمیدرضا نیکبخت فینی تحصیلات کارشناسی خود را در رشته حقوق در دانشگاه ملی ایران (که اکنون دانشگاه شهید بهشتی نام دارد) به پایان رساند. او سپس برای ادامه تحصیل به بریتانیا رفت و در دانشگاه اکستر موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد در سال ۱۹۸۶ و مدرک دکتری در سال ۱۹۹۱ شد. موضوع هر دو پایان‌نامهٔ او بر حوزه داوری تجاری بین‌المللی، به ویژه در زمینه فروش کالا و قراردادهای دولتی، متمرکز بود.

فعالیت دانشگاهی وی از سال ۱۳۷۰ به عنوان استادیار در دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی آغاز شد. در سال ۱۳۷۸ به مرتبه دانشیاری و در سال ۱۳۸۵ به درجه استادی ارتقاء یافت. وی از آن زمان تاکنون در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری به تدریس دروس تخصصی در حوزه‌های حقوق قراردادها، حقوق بین‌الملل خصوصی، داوری بین‌المللی، تعارض قوانین تطبیقی و حقوق تجارت مشغول بوده‌است.

زمینه‌های تخصصی و تدریس

تمرکز اصلی آموزشی و پژوهشی نیکبخت بر موضوعات حقوق تجارت بین‌الملل، داوری تجاری، حقوق نفت و گاز، صلاحیت محاکم بین‌المللی، دادرسی در دعاوی مدنی و تجاری، و سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی از جمله سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) است. او همچنین در زمینه‌های فقه القضا و تعارض قوانین در حقوق اتحادیه اروپا و حقوق تطبیقی تحقیق و تدریس کرده‌است.

وی بنیان‌گذار برخی از واحدهای درسی جدید در دوره‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری در زمینه حقوق سرمایه‌گذاری و تجارت بین‌الملل در ایران بوده و بیش از سه دهه در این زمینه‌ها به تدریس و پژوهش مشغول است.

فعالیت‌های دانشگاهی و اداری

حمیدرضا نیکبختدر طی سال‌های فعالیت خود مسئولیت‌های علمی و اداری متعددی در دانشگاه شهید بهشتی برعهده داشته است. از جمله، وی در فاصله سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴ سرپرستی گروه حقوق تجارت بین‌الملل را عهده‌دار بود و از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۴ به عنوان مشاور عالی رئیس دانشگاه در امور بین‌المللی فعالیت می‌کرد. پیش‌تر نیز، از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۶ مدیریت روابط دانشگاهی و امور بین‌المللی و همچنین سرپرستی دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه را برعهده داشت.

او همچنین در دوره‌ای رئیس مدرسه علوم قضایی ایران (دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری کنونی) بود و در دانشگاه‌های علوم قضایی، شهید بهشتی و دیگر نهادهای آموزش عالی نقش مؤثر مدیریتی و سیاست‌گذاری داشته‌است. نیکبخت عضو کمیسیون ارتقاء علوم انسانی وزارت علوم، عضو کمیته تخصصی علوم انسانی هیئت ممیزه دانشگاه، و عضو هیأت تجدیدنظر انتظامی اعضای هیأت علمی نیز بوده‌است.

نقش‌های ملی و بین‌المللی

از سال ۱۳۸۸ تاکنون، نیکبخت به عنوان قاضی در دیوان داوری بین‌المللی لاهه فعالیت دارد. وی همچنین در مقاطع مختلف بین سال‌های ۱۳۸۸ تا اکنون در نهاد ریاست جمهوری جمهوری اسلامی ایران مأمور به خدمت بوده و در حوزه سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی و حقوق اقتصادی همکاری داشته‌است. در این مدت، در تدوین و ارزیابی اسناد همکاری بین‌المللی علمی و فنی، در مذاکرات با دانشگاه‌ها و مؤسسات خارجی، و نیز در تنظیم مواضع حقوقی دولت ایران در برخی معاهدات، مشارکت داشته‌است.

او داور بین‌المللی در پرونده‌های داوری سازمانی و موردی از سال ۱۹۹۴ تاکنون بوده و همچنین در چندین پرونده داخلی نیز داوری کرده‌است. نیکبخت در عین حال وکیل رسمی دادگستری و عضو کانون وکلای ایران است و تجربه‌هایی نیز در مقام مشاور حقوقی قراردادهای بین‌المللی داشته‌است.

وی در گذشته به‌مدت حدود پنج سال در محاکم دادگستری تهران به عنوان قاضی خدمت کرده و سپس به حوزه آموزش و پژوهش بازگشته‌است.

همکاری‌های علمی بین‌المللی

حمیدرضا نیکبخت در سطح بین‌المللی با دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی در کشورهای متعددی همکاری داشته‌است. او به عنوان محقق مهمان، سخنران مدعو یا عضو تیم مذاکره، در برنامه‌های علمی دانشگاه‌هایی در کشورهای انگلستان، هلند، ایتالیا، آلمان، اتریش، فنلاند، چین، کره جنوبی، هند، امارات متحده عربی، عمان، برزیل، آفریقای جنوبی، تاجیکستان و سنگال شرکت کرده‌است.

او در این چارچوب به تدوین موافقت‌نامه‌های همکاری دانشگاهی، برگزاری کنفرانس‌ها و سمینارهای آموزشی در حوزه حقوق تجارت بین‌الملل، داوری و سرمایه‌گذاری پرداخته و در تقویت همکاری‌های علمی ایران با دانشگاه‌های خارجی نقش داشته‌است.

آثار علمی

حمیدرضا نیکبخت بیش از ۶۰ اثر علمی شامل کتاب، مقاله و نوشتار تخصصی منتشر کرده‌است. این آثار عمدتاً در حوزه‌های داوری تجاری بین‌المللی، قراردادهای تجاری، تعارض قوانین، حقوق انرژی، حقوق بین‌الملل خصوصی، سازمان تجارت جهانی و حقوق سرمایه‌گذاری تدوین شده‌اند. شماری از مقالات او در مجلات معتبر داخلی و بین‌المللی به چاپ رسیده‌اند.

کتب

از وی تا کنون کتب متعددی به زبان های فارسی و انگلیسی منتشر شده است؛ برخی از این آثار عبارتند از:

• حقوق تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی (در نظام آموزش عالی حقوقی ایران)، کتاب اول: قرارداد و بیع بین‌المللی (۱۴۰۲)
• داوری تجاری بین‌المللی – آیین داوری (۱۴۰۱)
• داوری اختلافات مدنی-تجاری (کتاب راهنمای عمل) (۱۴۰۱)
• Iran-U.S. Claims Tribunal Reports (2019–2020), Volume 40 (۲۰۲۲)
• Iran-U.S. Claims Tribunal Reports (2010–2018) (۲۰۲۰)
• شناسایی و اجرای آرای داوری‌ها در ایران (۱۳۹۰)
• داوری تجاری بین‌المللی: آیین داوری (۱۳۸۹)
• مسئولیت سازمان داوری در داوری (۱۳۸۹)
• داوری تجاری بین‌المللی (آیین داوری) (۱۳۸۷)

• شناسایی و اجرای آراء داوری‌های تجاری بین‌المللی در ایران (۱۳۸۵)

مقالات

عنوان برخی از مقالات منتشر شده از نیکبخت در نشریات عبارتند از:

• «نقش همیار دادگاه (ذینفع غیرمستقیم) در داوری سرمایه‌گذاری بین‌المللی»

• اصل 139 قانون اساسی در پرتو رویه قضایی و داوری
• اصل حاکمیت (آزادی) اراده به عنوان قاعده حل تعارض در تعهدات غیرقراردادی «نگاهی به نظام حقوقی اتحادیه اروپا»
• اعمال اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی توسط دیوان داوری به‌عنوان قانون حاکم بر دعوا
• امتناع از شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی باطل‌شده

• تعارض قوانین در قراردادها (قانون حاکم بر تعهدات قراردادی و اصل حاکمیت اراده)
• تقابل فرمها، کنوانسیون بیع بین المللی کالا ، شروط متعارض قراردادی، تجارت بینا لملل، بیع بین الملل

• جایگاه شفافیت در تحولات اخیر داوری های مبتنی بر معاهدات سرمایه گذاری
• جایگاه شفافیت در تحولات اخیر داوری‌های مبتنی بر معاهدات سرمایه‌گذاری

• حق اتباع و سرمایه‌گذاران خارجی در دسترسی به شبکه انرژی
• حمایت از تولید برق تجدیدپذیر در پرتو مقررات و رویۀ قضایی سازمان تجارت جهانی

• رویکردی حقوقی به ترتیبات نوین در معاهدات سرمایه‌گذاری و تأثیر آن بر توسعۀ پایدار

• سازمان تجارت جهانی و تجارت برق (آمادگی ایران برای الحاق)

• مروری بر تنظیم قراردادهای دولتی در حقوق تجارت بین‌الملل

مشاهده فهرست مقالات حمید رضا نیکبخت در ویکی حقوق

راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها

نیکبخت فینی تاکنون راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری متعددی را بر عهده داشته است. برخی از این موارد عبارتند از:

• قانون حاکم بر دعاوی دریایی

• ازدواج اتباع بیگانه با ایرانیان مطالعه تطبیقی ازدواج اتباع بیگانه با ایرانیان در حقوق موضوعه و فقه اسلام

• تحلیل اقتصادی حقوق مالی ناشی از قراردادهای بالادستی نفت و گاز و بررسی اثرات حقوق مزبور بر نحوه ارزیابی خسارات ناشی از نقض قرارداد

عضویت در نشریات و انجمن‌ها

او عضو هیأت تحریریه چندین نشریه علمی است که از آن جمله می‌توان به مجله حقوق انرژی، فصلنامه حقوقی، فصلنامه پژوهش‌های حقوق اقتصادی و تجاری، دوفصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق عمومی و سالنامه ایرانی حقوق بین‌الملل اشاره کرد. همچنین سابقه همکاری با مجله حقوقی مرکز خدمات حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری را دارد.

نیکبخت در کنار این فعالیت‌ها، عضو انجمن‌های علمی و حرفه‌ای متعددی در حوزه‌های حقوقی و داوری است و به‌عنوان داور در داوری‌های علمی و سردبیر یا عضو داوری مجلات علمی نیز مشارکت داشته‌است.