خسارات ناشی از انحلال قرارداد در حقوق ایران فقه اسلامی و حقوق مصر

عنوان	خسارات ناشی از انحلال قرارداد در حقوق ایران فقه اسلامی و حقوق مصر
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	محمدمهدی حسنی
استاد راهنما	عباس قاسمی حامد
استاد مشاور	منصور امینی، رحیم نوبهار
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

خسارات ناشی از انحلال قرارداد در حقوق ایران فقه اسلامی و حقوق مصر عنوان رساله ای است که توسط محمدمهدی حسنی، با راهنمایی عباس قاسمی حامد و با مشاوره منصور امینی و رحیم نوبهار در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

انحلال قرارداد به معنای اعم آن شامل بطلان، فسخ، انفساخ و اقاله، می تواند متضمن آثار و تعهداتی باشد که با لحاظ نوع قرارداد و شیوه انحلال آن تعیین می گردد. با لحاظ تنوع و تعدد قراردادها و شیوه های انحلال آن ها، دعوی مطالبه خسارات ناشی از انحلال قرارداد به یکی از دعاوی شایع در محاکم تبدیل شده است. اعاده طرفین به وضعیت قبل از انحلال قرارداد یا قرار گرفتن آن ها در موقعیتی که بر فرض اجرای قرارداد ایجاد می شد، طیفی از تعهدات و شیوه های جبران خسارت به صورت حداقلی و حداکثری را ترسیم می کند. استخراج اصول و قواعد کلی حاکم بر جبران خسارت ناشی از انحلال قرارداد با مطالعه تفصیلی هریک از فروض و دسته بندی آن ها امکان پذیر است. آثار ناشی از انحلال قرارداد از دیرباز مورد بحث فقیهان بوده است و در دوران معاصر نیز دکترین حقوقی و رویه قضایی با آن مواجه شده و آن را مورد توجه قرار داده اند، اما غالب پژوهش های موجود در این زمینه، تنها به مطالعه یک قرارداد خاص یا یک شیوه انحلال مشخص پرداخته و در صدد ارایه یک نظریه عمومی برنیامده اند. در مقررات ایران، مهم ترین نص قانونی در این مورد ماده ۳۹۱ قانون مدنی است که مبتنی بر آن، آراء وحدت رویه ۷۳۳–۱۵/۰۷/۱۳۹۳ و ۸۱۱–۰۱/۰۴/۱۴۰۰ از هیات عمومی دیوان عالی کشور صادر شده است. تفسیر ظاهرگرایانه از مقررات پیش گفته آن ها را منحصر در عقد بیع باطل به لحاظ فضولی بودن مبیع و رد مالک می داند اما، به رغم خلا تقنینی، می توان با تکیه بر دکترین حقوقی و آثار فقهی و هم چنین با توجه به مبانی و منابع هرکدام از اصول و قواعد ناظر بر فروض خاص، به سمت ارایه یک نظریه کلی پیش رفت که هم در انواع قراردادها و اقسام انحلال آن قابلیت اجرا داشته باشد و هم با لحاظ اصل جبران کامل خسارات، از زیان دیده حمایت کند. بر اساس نتیجه این پژوهش، با احراز استناد عرفی انحلال قرارداد به یکی از طرفین، می توان نامبرده را ملزم به جبران خسارات ناشی از انحلال به طرف دیگر کرد. در مسیر این پژوهش، علاوه بر تحلیل متون قانونی و آراء قضایی، به قواعد و احکام فقه مذاهب اسلامی و همچنین مطالعه تطبیقی هم توجه گردیده و مصر به عنوان کشوری اسلامی با نظام حقوقی مقتبس از حقوق غربی و دارای مشابهت های متعدد با نظام حقوقی ما انتخاب شده است. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش به صورت کتابخانه ای و روش ارایه آن به صورت تحلیلی است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

الف– بیان موضوع

ب– اهمیت موضوع

پ– پرسش های پژوهش

پرسش اصلی

پرسش های فرعی

ت– فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

فرضیه های فرعی

ث– پیشینه پژوهش

ج– اهداف و کاربردهای پژوهش

چ– نوآوری پژوهش

ح– روش پژوهش

خ– ساختار پژوهش و توجیه آن

بخش نخست– شرایط تحقق و دامنه مسیولیت ناشی از انحلال قرارداد

فصل اول شرایط تحقق مسیولیت ناشی از انحلال قرارداد

قسمت اول– انحلال قرارداد

مبحث اول– مفهوم انحلال

گفتار اول– انحلال قرارداد به معنای اعم

گفتار دوم– انحلال به معنای خاص

گفتار سوم– انحلال به معنای اخص

گفتار چهارم– معنای برگزیده در رساله

مبحث دوم– اقسام انحلال قرارداد

گفتار یکم– بطلان

بند اول– فساد

بند دوم– انعدام (عدم وجود)

بند سوم– بطلان مطلق

بند چهارم– بطلان نسبی

بند پنجم– عدم نفوذ

گفتار دوم– فسخ

گفتار سوم– انفساخ

گفتار چهارم– اقاله

قسمت دوم– ورود ضرر

مبحث اول– مصادیق زیان ناشی از انحلال قرارداد

گفتار یکم– ضرر ناشی از انعقاد قرارداد

گفتار دوم– ضرر ناشی از استرداد

گفتار سوم– ضرر ناشی از تلف عین

گفتار چهارم– ضرر ناشی از تفویت منافع

بند اول– منافع مستوفات و غیرمستوفات

بند دوم– اتلاف وصف

بند سوم– تفویت فرصت

بند چهارم– عدم النفع

بند پنجم– کاهش ارزش پول

مبحث دوم– خسارات قابل مطالبه

گفتار یکم– خسارت مستقیم

گفتار دوم– خسارت قابل پیش بینی

قسمت سوم– احراز رابطه سببیت

مبحث اول– بطلان

مبحث دوم– فسخ

گفتار اول– جمع فسخ و مطالبه خسارت

بند اول– نظریه عدم امکان

بند دوم– نظریه امکان

گفتار دوم– خسارت مستقیم ناشی از فسخ

مبحث سوم– انفساخ

مبحث چهارم– اقاله

فصل دوم– دامنه مسیولیت ناشی از انحلال قرارداد

قسمت اول– نظریه تعدد مسیولیت مدنی قراردادی و قهری

مبحث اول– تبیین نظریه

مبحث دوم–تاثیر نظریه در خسارت ناشی از انحلال قرارداد

گفتار یکم– بطلان

بند اول– مسیولیت خارج از قرارداد

بند دوم– مسیولیت قراردادی

گفتار دوم– انحلال به معنای خاص

بند اول– مسیولیت خارج از قرارداد

بند دوم– مسیولیت قراردادی

قسمت دوم– نظریه وحدت مسیولیت مدنی قراردادی و قهری

مبحث اول– تبیین نظریه

مبحث دوم– تاثیر نظریه در خسارت ناشی از انحلال قرارداد

بخش دوم– چگونگی جبران خسارات ناشی از انحلال قرارداد و شناسایی عوامل موثر در تعیین آن

فصل اول– چگونگی جبران خسارت ناشی از انحلال قرارداد

قسمت اول– ارزیابی خسارت ناشی از انحلال قرارداد و منابع آن

مبحث نخست– ارزیابی خسارت

گفتار یکم– ارزیابی خسارت با لحاظ اهداف مسیولیت مدنی

گفتار دوم– ارزیابی جبران خسارت با لحاظ مبانی مسیولیت مدنی

مبحث دوم– منابع ارزیابی خسارت

گفتار یکم– ارزیابی قضایی

گفتار دوم– غیرقضایی

بند اول– قرارداد

بند دوم– قانون

بند سوم– عرف

قسمت دوم– شیوه های جبران خسارت ناشی از انحلال قرارداد

مبحث نخست– جبران عینی

گفتار یکم– تفسیر مضیق

گفتار دوم– تفسیر موسع

گفتار سوم– ارزیابی دیدگاه ها

مبحث دوم– جبران بدلی

گفتار یکم– جبران خسارت با لحاظ پول یا وجه

گفتار دوم– جبران خسارت با لحاظ مال موضوع قرارداد

فصل دوم– شناسایی عوامل موثر در تعیین خسارت ناشی از انحلال قرارداد

قسمت اول– تاثیر نوع قرارداد و انحلال در تعیین خسارت ناشی از انحلال قرارداد

مبحث نخست– تاثیر نوع قرارداد در تعیین خسارت ناشی از انحلال قرارداد

گفتار یکم– بیع و سایر عقود

گفتار دوم– عقود تملیکی و عهدی

گفتار سوم– عقود معوض و غیر معوض

گفتار چهارم– عقود لازم و جایز

گفتار پنجم– عقود مغابنه و مسامحه

مبحث دوم– تاثیر نوع انحلال قرارداد در تعیین خسارت ناشی از انحلال قرارداد

گفتار یکم– نظریه امتناع

گفتار دوم– نظریه امکان

قسمت دوم– ترمینولوژی علم و جهل و تاثیر آن در خسارت ناشی از انحلال قرارداد

مبحث نخست– ترمینولوژی علم و جهل و مفاهیم مرتبط

گفتار یکم– مفهوم علم و جهل

گفتار دوم– مفاهیم مرتبط

بند اول– حسن نیت و سوء نیت

بند دوم– عمد و غیرعمد

مبحث دوم– تاثیر علم و جهل و مفاهیم مرتبط

گفتار یکم– عامل زیان

گفتار دوم– زیان دیده

بند اول– کیفیت علم و بار اثبات آن

بند دوم– تاریخ آگاهی

جمع بندی و نتیجه گیری

پیوستها

پیوست شماره یک

پیوست شماره دو

پیوست شماره سه

پیوست شماره چهار

پیوست شماره پنج

پیوست شماره شش

پیوست شماره هفت

پیوست شماره هشت

پیوست شماره نه

پیوست شماره ده

پیوست شماره یازده

پیوست شماره دوازده

پیوست شماره سیزده

فهرست منابع

منابع فارسی

کتاب های فارسی

مقاله های فارسی

رساله ها/ پایان نامه ها فارسی

منابع عربی

کتاب های عربی

مقاله های عربی

رساله ها/ پایان نامه ها عربی

وبسایت ها

نرم افزارها

کلیدواژه ها

• خسارات
• قرارداد
• انحلال
• فسخ
• بطلان
• انفساخ
• اقاله

مواد مرتبط

• ماده ۳۹۱ قانون مدنی