صلح در مقام اعمال حقوقی در حقوق ایران و فقه امامیه
 | |
| عنوان | صلح در مقام اعمال حقوقی در حقوق ایران و فقه امامیه |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | سعید دلاور |
| استاد راهنما | سید مهدی میرداداشی کاری |
| استاد مشاور | ابراهیم دلشاد معارف |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم |
صلح در مقام اعمال حقوقی در حقوق ایران و فقه امامیه عنوان رساله ای است که توسط سعید دلاور، با راهنمایی سید مهدی میرداداشی کاری و با مشاوره ابراهیم دلشاد معارف در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم دفاع گردید.
چکیده
قانون مدنی بدون تعریف و بیان ماهیت واحکام، صلح در مقام معاملات را به عنوان عقدی معین و مستقل از اعمال حقوقی جایگزین شده تجویز نموده است. بررسی اقوال فقهای امامیه به عنوان تنها منبع الهام قانون مدنی در عقد صلح نشان می دهد که ماهیت صلح تسالم می باشد. منظور از تسالم به عنوان مدلول مطابقی عقدِ صلح، تراضیی است که منشاء و موضوع صلح باشد و موضوع آن در اختیار طرفین صلح است. به عبارت دیگر منشاء صلح، خودِ تسالم و تراضی بر امری است و نه موضوع تسالم. تعاریف فقهی صلح ابتدایی و نظریه عمومی تملیک در فقه ثابت می نماید موضوع عقد صلح محدود به تملیک ، انتقال و اسقاط می باشد و گستردگی صلح ابتدایی به لحاظ نامحدود بودن مورد معامله (معقود علیه) در صلح است که می تواند هر گونه عین ، منفعت ، دین و حقِ قابل نقل و اسقاط باشد؛ از این لحاظ می توان از عقد صلح بدوی به عنوان اصل آزادی تملیک(انتقال) و اسقاط نام برد. بنابراین کارکرد صلح ابتدایی، جایگزینی عقود و ایقاعات معین و معهود شرعی است. قید عدم جریان شرایط و احکام خاصه معامله ای که صلح جانشین آن شده است، در ماده ۷۵۸ ق.م به عنوان مقرره اصلی تجویز صلح بدوی، موید این نظر است زیرا احکام و شرایط خاصه مختص اعمال حقوقی با نام و معین است وعقود بی نام جزء شرایط اساسی صحت معاملات نیاز به حکم و شرط خاصی ندارند. منظور از عقود و ایقاعات معین، اعمال حقوقی هستند که منشاء آنها تملیک(عین یا دین) یا انتقال(حق) یا اسقاط(حق یا دین) باشد؛ کارکردی که قراردادهای خصوصی موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی از آن برخوردار نیست. احصای اثر و فایده صلح ابتدایی به تملیک، انتقال و اسقاط ، عقود جایز اذنی مانند ودیعه را از دایره صلح ابتدایی خارج می سازد و اِشکال لزوم صلح به لحاظ تعارض با ماهیت اذن نیز مرتفع می گردد. تفاوت ماهوی دین فقهی با حق دینی در معنای مرسوم آن (تعهد)، همچنین وجود مفهوم ذمه در فقه در مقابل نهاد دارایی و قایم مقامی در حقوق غربی ثابت می نماید که صلح ابتدایی قابلیت ایجاد تعهد در معنای مسببی و مرسوم آن به عنوان رابطه حقوقی بین متعهد و متعهدله را ندارد؛ کارکردی که خصیصه اصلی ماده ۱۰ ق.م است. بر این باور تعهد متصالح، موضوع ماده ۷۶۸ ق.م تعهد به معنای مرسوم آن نیست و باعث ایجاد یک حق شخصی نمی گردد و ماده ۷۶۹ ق.م ( عدم توارث نفقه بعد از فوت منتفع) دلالت کافی بر این مطلب دارد. بنابراین صلح ابتدایی و قرارداهای خصوصی موضوع ماده ۱۰ ق.م از منظر موضوع (منشاء) و مورد معامله متفاوت هستند. امکان رهایی از شرایط و احکام خاصه معاملات صرفا با انعقاد آن در قالب صلح وجود دارد و امکان انعقاد عقود معین در قالب عقود نامعین جهت رسیدن به هدف عدم اجرای احکام و شرایط مختص عقد معین جایگزین شده وجود ندارد. مقیدات و محدودیتهای اصل آزادی قراردادی از جمله مخالفت با قوانین امری یا نظم عمومی علی رغم وجود اشتراکاتی، برابر و مترادف نامشروع بودن در صلح ابتدایی در معنای مخالفت با کتاب و سنت (تحریم حلال و تحلیل حرام) نمی باشد.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه
۱– بیان مساله
۲– اهمیت و ضرورت تحقیق
۳– پیشینه تحقیق
۴– روش تحقیق
۵– اهداف تحقیق
۶– پرسش های تحقیق
۶–۱– پرسش اصلی تحقیق (مساله تحقیق):
۶–۲– سوالات فرعی تحقیق
۷– فرضیه های تحقیق
۸– ساختار تحقیق ( طرح رساله)
فصل اول: مفاهیم و کلیات عقد صلح در مقام اعمال حقوقی مبحث اول : مفهوم و مبنای عقد صلح بدوی
گفتار اول: تعریف عقد صلح
بند اول: تعریف لغوی صلح
بند دوم: صلح بدوی در اصطلاح فقه و حقوق
الف – صلح بدوی در اصطلاح فقهی
ب– صلح بدوی در اصطلاح حقوقی
بند سوم: تعریف صلح ابتدایی
بند چهارم: تعریف مختار
گفتار دوم: مبنای عقد صلح بدوی
بند اول: مبنای شرعی
الف– کتاب (آیات)
ب – روایات
پ– اجماع
ت– عقل و سیره عقلاء
بند دوم: پیشینه فقهی عقد صلح (سیر تحول)
بند سوم: مبنای قانونی
الف– عقود معین و نامعین
ب– صلح به عنوان عقد معین
گفتار سوم: اصالت یا فرعیت عقد صلح
بند اول : نظریه تفریع اهل سنت
بند دوم : اصالت صلح بدوی در فقه امامیه
بند سوم: صلح بدوی در قانون مدنی
الف – تحلیل مواد ۷۵۲ و ۷۵۸ قانون مدنی
ب – مفهوم فقهی عین ، منفعت ، دین و حق
پ – موضوع عقد صلح بدوی
گفتار چهارم: امکان انعقاد صلح در مقام معاملات
بند اول: منظور از معاملات در ماده ۷۵۸ قانون مدنی
بند دوم: انعقاد عقد صلح در مقام ایقاعات
مبحث دوم: ماهیت عقد صلح بدوی
گفتار اول: ماهیت عقد در دکترین حقوقی
بند اول: ماهیت عقد در فقه
بند دوم: ماهیت صلح ابتدایی
بند سوم: منظور از تسالم
گفتار دوم: محدود یا نا محدود بودن موضوع معامله یا مورد معامله در صلح ابتدایی
بند اول: محدود بودن موضوع عقد صلح
بند دوم: نامحدود بودن مورد معامله در عقد صلح
گفتار سوم: امکان یا عدم امکان جایگزینی عقود غیر معین در صلح ابتدایی
بند اول: مفهوم شرایط خاصه و مقصود از آن
بند دوم: مفهوم احکام خاصه و مقصود از آن
فصل دوم: نسبت عقد صلح بدوی (ابتدایی) و ماده
قانون مدنی مبحث اول: اصل حاکمیت اراده و اصل آزادی قراردادی
گفتار اول: تفاوت مفهوم حق عینی و حق دینی با دو مفهوم فقهی عین و دین
گفتار دوم: مفهوم ذمه و عهده
گفتار سوم: اختلاف ماهوی تعهد در مفهوم حقوقی(غربی) با مفهوم فقهی التزام و دین
مبحث دوم: رابطه صلح ابتدایی و قراردادهای خصوصی
گفتار اول: تفاوت صلح در مقام معاملات و قراردادهای خصوصی از منظر موضوع عقد
بند اول: محدودیت امکان جانشینی صلح ابتدایی به اعمال حقوقی معین
الف – تحلیل ماده ۷۵۸ قانون مدنی از منظر اصل آزادی قرارادادی
ب – عدم قابلیت صلح برای قایم مقامی عقود عهدی (ایجاد تعهد در معنای فرانسوی)
پ– عقد جعاله
ت– عقد کفالت
ث – عقد مضاربه
بند دوم: تعریف فقهی صلح ابتدایی و محدودیت آن به تملیک (انتقال)و اسقاط
بند سوم: ماهیت ماده ۷۶۸ قانون مدنی (ایجاد حکم وضعی یا تکلیفی)
بند چهارم: تحلیل ماده ۷۵۴ قانون مدنی از منظر اصل آزادی قراردادها
گفتاردوم: تفاوت صلح ابتدایی و قراردادهای خصوصی موضوع ماده
قانون مدنی از لحاظ مورد معامله
بند اول: انجام عمل به عنوان مورد صلح
بند دوم: ماهیت شرط فعل و تفاوت آن با تعهد در معنای فرانسوی آن
گفتار سوم: تفاوت صلح در مقام معاملات و قراردادهای خصوصی از منظر احکام و شرایط
بند اول: امکان سنجی عدم اجرای احکام و شرایط خاصه عقود معین از طریق ماده
ق م
بند دوم: صلح در مقام عقود ترکیبی (مختلط)
مبحث سوم: انواع صلح بدوی با توجه به موضوع صلح و مورد صلح
گفتار اول: صلح مال ( عین و منفعت)
گفتار دوم: صلح دین
گفتار سوم: صلح حقوق(اسقاط وانتقال)
گفتار چهارم: مفهوم غیر مشروع در ماده ۷۵۴ قانون مدنی و رابطه آن با قوانین آمره
فصل سوم: انواع اعمال حقوقی قابل جایگزین در عقد صلح با قابلیت عدم اجرای شرایط و احکام خاصه مبحث اول: صلح در مقام بیع
گفتار اول: معلوم بودن مورد معامله (مبیع)
گفتار دوم: عین بودن مورد معامله(مبیع)
بند اول: حق شفعه در صلحِ در مقام بیع
بند دوم: اباحه معوضه
بند سوم: صلح در مقام بیع صرف
مبحث دوم: صلح در مقام اجاره
گفتار اول: صلح در مقام اجاره اعیان
گفتار دوم: صلح در مقام اجاره اشخاص
مبحث سوم: صلح ابتدایی و شرط ابتدایی
گفتار اول: ماهیت و اعتبار شروط ابتدایی
گفتار دوم: ارتباط شرط ابتدایی و عقد صلح
مبحث چهارم: صلح در مقام هبه
مبحث پنجم: صلح در مقام عقود اذنی
گفتار اول: عقود اذنی؛ تعریف، ماهیت، آثار و جواز(جایز بودن)
بند اول: عقد وکالت
بند دوم: عقد ودیعه
بند سوم: عقد عاریه
گفتار دوم: عقد صلح ، عقد لازم (ماده ۷۶۰ قانون مدنی)
بند اول: صلح در مقام وکالت
بند دوم: صلح در مقام ودیعه
بند سوم: صلح در مقام عاریه
مبحث ششم: اقاله
گفتاراول: تعریف و ماهیت
گفتار دوم: امکان سنجی اقاله با شرط تغییر عوضین طبق ماده
قانون مدنی
گفتار سوم: صلح در مقام اقاله
مبحث هفتم: صلح در مقام ابراء
گفتار اول: ماهیت ابراء
گفتار دوم: هبه دین و ماهیت آن
گفتار سوم: امکان انعقاد عقد صلح در مقام ابراء
گفتار چهارم: تفاوت عقد صلح در مقام ابراء با ابراء در مرحله ایجاد، آثار و احکام
بند اول: مرحله ایجاد
بند دوم: مرحله آثار
بند سوم: احکام
الف– صلح در مقام ابراء به نحو فضولی
ب– شرط ضمن عقد صلح در مقام ابراء
گفتار پنجم: صلح در مقام ابراء و هبه دین
نتیجه گیری
پیشنهاد
منابع و مآخذ
چکیده انگلیسی
کلیدواژه ها
- صلح ابتدایی
- تسالم
- صلح در مقام معاملات
- ابراء
- نظریه عمومی تملیک
- اصل آزادی قراردادها