عینی گرایی و ذهنی گرایی در حقوق قراردادها؛ مطالعه ای تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس

عنوان	عینی گرایی و ذهنی گرایی در حقوق قراردادها؛ مطالعه ای تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	محمدحسین نوتی زهی
استاد راهنما	جلیل قنواتی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه تهران

عینی گرایی و ذهنی گرایی در حقوق قراردادها؛ مطالعه ای تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس عنوان رساله ای است که توسط محمدحسین نوتی زهی، با راهنمایی جلیل قنواتی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

و عینی سنجیده می شود. دو معیار مزبور در شاخه های مختلف نظام حقوقی کامن لا و رومی ژرمنی، تحت دو رویکرد عینی گرایی و ذهنی گرایی معرفی شده اند. رویکرد عینی گرایی در حقوق قراردادها، الفاظ و رفتارهای طرفین را صرف نظر از قصد درونی و نفسانی، با نظر به معیارهای عینی مورد توجه قرار می دهد. در این رویکرد، مولفه های عینی برای تفسیر موضوعات قراردادی موضوعیت می یابند اما در ذهنی گرایی، قصد درونی طرفین و حالات ذهنی آنها ملاک عمل است. حقوقدانان ایرانی بدون اینکه درصدد ارایه ی معیار واحدی برای بررسی تمامی موضوعات قراردادی مرتبط باشند صرفا بعضی از موضوعات قراردادی از قبیل اشتباه و اکراه را بررسی کرده اند. از این رو، شناخت رویکرد جاری در حقوق ایران، در جهت ارایه تحلیل واحد از موضوعات مختلف قراردادی ضرورت داشت. در نوشته حاضر که با روش تحلیلی– توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گردیده، متشکل از دو بخش است. نگارنده در بخش اول مفهوم، تاریخچه، جایگاه و مبانی دو رویکرد مذکور را تشریح نموده است و در بخش دوم، با بررسی تمامی موضوعات قراردادی، ابتدا رویکرد حقوق ایران و انگلیس شناسایی شده و سپس آثار عمومی و اختصاصی رویکرد های مذکور تحلیل شده است. با انجام این پژوهش، نتایج مختلفی تحصیل شد که اهم آن بدین ترتیب است: ۱– رویکرد حقوق ایران، با رویکرد عینی گرایی حداقلی منطبق است؛ بدین صورت که عینی گرایی مورد پذیرش است اما دارای استثنایات زیادی است. ۲– حقوق انگلیس بر اساس نیازهای حقوقی عصر جدید و با نظر به وجود مبانی عینی گرایانه در نظام کامن لا، اصولا به مولفه های عینی توجه دارد و به جز مواردی اندکی، عینی گرا است و برخلاف نظام ایران، در درجه بندی عینی گرایی عینی گرایی میانه را پذیرفته است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

۱– تبیین مسیله

۲ سوالات پژوهش

۱–۲ سوال اصلی

۲–۲ سوالات فرعی

۳ فرضیه های تحقیق

۱–۳ فرضیه اصلی

۲–۳ فرضیه های فرعی

۴– اهداف

۵ پیشینه تحقیق و جنبه نوآورانه پژوهش

۶ روش و فنون اجرایی طرح

۷ ساختار تحقیق

بخش اول– تاریخچه، مفاهیم و مبانی عینی گرایی و ذهنی گرایی

۱– مفهوم، خاستگاه و مبانی عینی گرایی و ذهنی گرایی

۱–۱ مفاهیم

۱–۱–۱ مفهوم لغوی

۲–۱–۱ مفهوم اصطلاحی

۲–۱ خاستگاه، جایگاه و مبانی

۱–۲–۱ فلسفه؛ خاستگاه عینی گرایی و ذهنی گرایی

۱–۱–۲–۱ سنت انگلیسی و قاره ای

۱–۱–۱–۲–۱ ارتباط تجربه گرایی و نومینالیسم انگلیسی با عینی گرایی

۲–۱–۱–۲–۱ عقل گرایی و عصر روشنگری فرانسه

۲–۲–۱ جایگاه اقتصادی

۱–۲–۲–۱ ذهنی گرایی

۲–۲–۲–۱ عینی گرایی

۳–۲–۱ جایگاه جامعه شناسانه

۱–۳–۲–۱ ذهنی گرایی

۲–۳–۲–۱ عینی گرایی

۴–۲–۱ جایگاه و مبانی حقوقی

۱–۴–۲–۱ انواع عینی گرایی در حقوق

۲–۴–۲–۱ ابعاد عینی گرایی در حقوق

۱–۲–۴–۲–۱ بعد متافیزیکی

۱–۱–۲–۴–۲–۱ عدم قطعیت در برخورد با وقایع حقوقی

۲–۱–۲–۴–۲–۱ حقوق به مثابه راهنما نه بیانگر امر قطعی

۳–۱–۲–۴–۲–۱ نقش دادگاه ها

۴–۱–۲–۴–۲–۱ عدم قطعیت علمی

۲–۲–۴–۲–۱ بعد ارتباطی

۱–۲–۲–۴–۲–۱ حقوق و کارایی اقتصادی

۲–۲–۲–۴–۲–۱ حقوق و اخلاق سیاسی

۳–۲–۲–۴–۲–۱ حقوق و اخلاق فرهنگی– اجتماعی

۳–۲–۴–۲–۱ بررسی عینی گرایی از منظر واکنش به افراد

۱–۳–۲–۴–۲–۱ عینی گرایی بر حسب اعمال خارجی

۲–۳–۲–۴–۲–۱ مفهوم شخص متعارف

۳–۴–۲–۱ اهمیت ابعاد عینی گرایی

۵–۲–۱ عینی گرایی و ذهنی گرایی در نسبت حقوق با اخلاق

۶–۲–۱ ماهیت قرارداد از منظر عینی گرایی و ذهنی گرایی

۱–۶–۲–۱ ماهیت وجودی قرارداد ۵۰ ۱–۱–۶–۲–۱ بعد متافیزیکی ۵۰ ۲–۱–۶–۲–۱ وجود حقیقی یا اعتباری ۵۰ ۲–۶–۲–۱ ماهیت معرفت شناسانه قرارداد

۳–۶–۲–۱ ماهیت تفسیری قرارداد

۳–۱ جایگاه و آثار عینی گرایی و ذهنی گرایی در تفسیر و تشکیل قراردادها

۱–۳–۱ ذهنی گرایی و عینی گرایی در تفسیر

۲–۳–۱ عینی گرایی و ذهنی گرایی قراردادها

۱–۲–۳–۱ رویکردهای مختلف در تفسیر و تشکیل قراردادها

۱–۱–۲–۳–۱ لفظ گرایی

۲–۱–۲–۳–۱ رویکرد عینی گرا و انواع آن

۱–۲–۱–۲–۳–۱ عینی گرایی حداقلی

۲–۲–۱–۲–۳–۱ عینی گرایی متوسط

۳–۲–۱–۲–۳–۱ عینی گرایی شدید یا مطلق

۳–۱–۲–۳–۱ رویکرد ذهنی گرا

۵–۱ عینی گرایی و ذهنی گرایی قراردادی در برخی نظام های حقوقی

۱–۵–۱ نظام حقوقی کامن لا

۱–۱–۵–۱ پیدایش عینی گرایی در سیستم کامن لا

۲–۱–۵–۱ نظریه عینی گرایی در کامن لا

۳–۱–۵–۱ مفهوم نظریه عینی گرایی

۴–۱–۵–۱ چالش های عینی گرایی در سیستم کامن لا

۱–۴–۱–۵–۱ مرگ موجب یا ایجاب دهنده

۲–۴–۱–۵–۱ قاعده صندوق پست

۲–۵–۱ نظریه ذهنی گرایی فرانسوی در تفسیر قراردادها

۱–۲–۵–۱ بررسی تاریخی–مفهومی

۲–۲–۵–۱ مباحث مهم ذهنی گرایی در فرانسه

۱–۲–۲–۵–۱ برگشت پذیری ایجاب

۲–۲–۲–۵–۱ عدم ضرورت انتقال (مخابره) قبول

۳–۲–۵–۱ ابعاد دیگر ذهنی گرایی در تشکیل و تفسیر قراردادها

۱–۳–۲–۵–۱ مرگ ایجاب دهنده

۲–۳–۲–۵–۱ اشتباه

۳–۳–۲–۵–۱ قواعد تفسیر

۳–۵–۱ رویکرد عینی گرایانه نظام حقوقی آلمان

۱–۶ عینی گرایی و ذهنی گرایی در فقه عامه

۶–۱–۱ فقه حنفی و شافعی

۲–۱–۶ فقه حنبلی و مالکی

۲– مبانی عینی گرایی و ذهنی گرایی در قراردادها در حقوق ایران و انگلیس

۱–۲ حقوق ایران

۱–۱–۲ مبانی حقوقی

۱–۱–۱–۲ نظم عمومی

۱–۱–۱–۱–۲ مفهوم

۲–۱–۱–۱–۲ تاثیر نظم عمومی بر عینی گرایی و ذهنی گرایی

۲–۱–۱–۲ عدالت

۲–۱–۱–۲–۱ مفهوم عدالت در حقوق

۲–۱–۱–۲–۲ تاثیر عدالت بر عینی گرایی و ذهنی گرایی

۳–۱–۱–۲ اصالت فرد و اصالت اجتماع

۱–۳–۱–۱–۲ مفهوم اصالت فرد و اصالت اجتماع

۲–۳–۱–۱–۲ تاملی در حاکمیت اراده

۴–۱–۱–۲ نتیجه گیری

۱–۱–۲ مبانی فقهی

۱–۱–۱–۲ حکم واقعی و حکم ظاهری

۱–۲–۱–۱–۲ نظریه اراده

۲–۲–۱–۱–۲ انواع اراده

۱–۲–۲–۱–۱–۲ اراده ظاهری

۲–۲–۲–۱–۱–۲ اراده باطنی

۲–۲–۲–۱–۱–۲ نتیجه گیری

۳–۲–۱–۱–۲ ارتباط اراده ظاهری و باطنی با عینی گرایی و ذهنی گرایی

۳–۱–۱–۲ نظریه سببیت در عقود

۵–۱–۱–۲ قاعده اقدام

۶–۱–۱–۲ اصل صحت

۷–۱–۱–۲ نتیجه گیری

۲–۲ حقوق انگلیس

۱–۲–۲ مبانی غیرحقوقی

۱–۱–۲–۲ تجربه گرایی

۲–۱–۲–۲ نومینالیسم

۳–۱–۲–۲ انقلاب صنعتی

۴–۱–۲–۲ اقتصاد بازار آزاد

۲–۲–۲ مبانی حقوقی

۱–۲–۲–۲ رویه محوری

۲–۲–۲–۲ معیار انسان معقول

۳–۲–۲–۲ تحولات تاریخی حقوق قراردادها

۴–۲–۲–۲ تعامل حقوق قراردادها با اقتصاد بازار

۵–۲–۲–۲ قاعده استاپل

۶–۲–۲–۲ اثبات گرایی عینی محور

۷–۲–۲–۲ نظریه اعتماد در قراردادها

۸–۲–۲–۲ آزادی قراردادها و اصل استقلال شخصی

۹–۲–۲–۲ حسن نیت

۱۰–۲–۲–۲ نتیجه گیری

بخش دوم– شناسایی رویکرد حقوق ایران و انگلیس و آثار آن

۳ شناسایی رویکرد حقوق ایران و انگلیس در موضوعات قراردادی

۱–۳ نحوه تشکیل عقد

۱–۱–۳ ایجاب و قبول

۱–۱–۱–۳ ایجاب

۱–۱–۱–۱–۳ حقوق ایران

۱–۱–۱–۱–۱–۳ ایجاب و شرایط آن

۲–۱–۱–۱–۱–۳ ماهیت ایجاب در جوار ماهیت قبول

۲–۱–۱–۱–۳ حقوق انگلیس

۱–۲–۱–۱–۱–۳ ایجاب و شروط آن

۲–۲–۱–۱–۱–۳ ماهیت ایجاب

۲–۱–۱–۳ قبول

۱–۲–۱–۱–۳ حقوق ایران

۲–۲–۱–۱–۳ حقوق انگلیس

۱–۲–۲–۱–۱–۳ قبول و خصوصیات قبول

۲–۲–۲–۱–۱–۳ ماهیت قبول

۳–۱–۱–۳ توالی ایجاب و قبول

۱–۳–۱–۱–۳ حقوق ایران

۱–۳–۱–۱–۳ حقوق انگلیس

۳–۱–۳ تمییز ایجاب از مباحث مشابه

۱–۳–۱–۳ مذاکرات مقدماتی

۱–۱–۳–۱–۳ حقوق ایران

۲–۱–۳–۱–۳ حقوق انگلیس

۲–۳–۱–۳ دعوت به معامله

۱–۲–۳–۱–۳ حقوق ایران

۲–۲–۳–۱–۳ حقوق انگلیس

۴–۱–۳ رجوع از ایجاب

۱–۴–۱–۳ حقوق ایران

۲–۴–۱–۳ حقوق انگلیس

۵–۱–۳ مرگ موجب

۱–۵–۱–۳ حقوق ایران

۲–۵–۱–۳ حقوق انگلیس

۶–۱–۳ ایجاب و قبول در قراردادهای خاص

۱–۶–۱–۳ شروط و قرارداد های استاندارد

۱–۱–۶–۱–۳ حقوق ایران

۲–۱–۶–۱–۳ حقوق انگلیس

۲–۶–۱–۳ عقود مکاتبه ای

۱–۲–۶–۱–۳ حقوق ایران

۲–۲–۶–۱–۳ حقوق انگلیس

۲–۳ طرفین قرارداد

۱–۲–۳ اهلیت طرفین

۱–۱–۲–۳ حقوق ایران

۲–۱–۲–۳ حقوق انگلیس

۲–۲–۳ نمایندگی

۱–۲–۲–۳ نمایندگی ظاهری

۱–۱–۲–۲–۳ حقوق ایران

۲–۱–۲–۲–۳ حقوق انگلیس

۲–۲–۲–۳ عدم افشای نمایندگی

۱–۲–۲–۲–۳ حقوق ایران

۲–۲–۲–۲–۳ حقوق انگلیس

۴–۲–۳ اشتباه

۱–۴–۲–۳ مبنای پذیرش اشتباه و مولفه های تشخیص آن

۲–۴–۲–۳ اشتباه در موضوعات مختلف قراردادی

۱–۲–۴–۲–۳ حقوق ایران

۲–۲–۴–۲–۳ حقوق انگلیس

۵–۲–۳ اکراه

۱–۵–۲–۳ حقوق ایران

۲–۵–۲–۳ حقوق انگلیس

۶–۲–۳ اعمال نفوذ ناروا

۱–۶–۲–۳ حقوق ایران

۲–۶–۲–۳ حقوق انگلیس

۷–۲–۳ جهت معامله

۱–۷–۲–۳ حقوق ایران

۲–۷–۲–۳ حقوق انگلیس

۸–۲–۳ معامله فضولی

۱–۸–۲–۳ حقوق ایران

۲–۸–۲–۳ حقوق انگلیس

۳–۳ مورد معامله

۱–۳–۳ حقوق ایران

۱–۱–۳–۳ مالیت داشتن مورد معامله

۲–۱–۳–۳ قدرت بر تسلیم مورد معامله

۳–۱–۳–۳ معلوم بودن مورد معامله

۴–۱–۳–۳ تدلیس

۵–۱–۳–۳ غبن

۶–۱–۳–۳ عیب کالا

۲–۳–۳ حقوق انگلیس

۱–۲–۳–۳ شرایط عوضین

۲–۲–۳–۳ ارزش مورد معامله

۳–۲–۳–۳ عوض گذشته عوض نیست

۴–۲–۳–۳ اظهار نظر خلاف واقع (سوء اظهارنظر)

۵–۲–۳–۳ عیب کالا

۴–۳ اجرای قرارداد

۱–۴–۳ حقوق ایران

۱–۱–۴–۳ ماهیت اجرای تعهد

۲–۱–۴–۳ نحوه اجرای تعهد

۳–۱–۴–۳ حسن نیت در اجرای قرارداد

۴–۱–۴–۳ زمان اجرای قرارداد

۵–۱–۴–۳ مکان اجرای قرارداد

۶–۱–۴–۳ اجرای تعهد توسط شخص ثالث

۷–۱–۴–۳ عقیم شدن اجرای قرارداد

۸–۱–۴–۳ امکان تعدیل وجه التزام در اجرای تعهد

۹–۱–۴–۳ بروز تهاتر و مالکیت فی الذمه در اجرای قرارداد

۲–۴–۳ حقوق انگلیس

۱–۲–۴–۳ ماهیت اجرای تعهد

۲–۲–۴–۳ نحوه اجرای قرارداد

۳–۲–۴–۳ حسن نیت در اجرای قرارداد

۴–۲–۴–۳ انجام تعهد به وسیله شخص ثالث

۵–۲–۴–۳ زمان و مکان اجرای قرارداد

۶–۲–۴–۳ معاذیر اجرای قرارداد

۴ آثار عینی گرایی و ذهنی گرایی در حقوق قراردادهای ایران و انگلیس

۱–۴ آثار حقوقی

۱–۱–۴ آثار عمومی عینی گرایی و ذهنی گرایی بر مرجع تفسیر قرارداد

۱–۱–۱–۴ رویکرد عینی گرایی

۱–۱–۱–۱–۴ کلیت قرارداد

۲–۱–۱–۱–۴ شرایط عینی

۳–۱–۱–۱–۴ اهداف

۴–۱–۱–۱–۴ معانی متداول

۵–۱–۱–۱–۴ رویه ها و عرف های تجاری

۶–۱–۱–۱–۴ رویه های قضایی و تعاریف قانونی

۷–۱–۱–۱–۴ برداشت عملی(روش اجرا)

۲–۱–۱–۴ رویکرد ذهنیگرایی

۱–۲–۱–۱–۴ مسیر(رویه) معاملات قبلی

۲–۲–۱–۱–۴ مرحله ی مذاکرات

۳–۲–۱–۱–۴ شهادت طرفین در جهت اثبات مقصود خود

۴–۲–۱–۱–۴ شرایط ذهنی

۲–۱–۴ آثار اختصاصی عینی گرایی بر مرجع تفسیر

۴–۱–۲–۱ حقوق ایران

۱–۱–۲–۱–۴ تبعیت از مفاد صریح قرارداد

۲–۱–۲–۱–۴ صحت قراردادها

۴–۱–۲–۱–۳ معنای عرفی مفاد قرارداد

۴–۱–۲–۱ حقوق انگلیس

۴–۱–۲–۱–۱ تبعیت از مفاد قرارداد

۴–۱–۲–۱–۲ تفسیر به زیان تنظیم کننده سند

۴–۱–۲–۱–۳ عدم تفسیر مضر برای اجتماع

۴–۱–۲–۱–۴ تبعیت از قاعده استاپل

۳–۱–۴ آثار عینی گرایی بر ساختار روابط طرفین قرارداد

۱–۳–۱–۴ حقوق ایران

۴–۱–۲–۳–۱ شروط عرفی

۴–۱–۳–۱–۲ شروط قانونی

۲–۳–۱–۴ حقوق انگلیس

۱–۲–۳–۱–۴ شروط قانونی

۲–۲–۳–۱–۴ شروط عرفی

۳–۲–۳–۱–۴ شروط موضوعی

۴–۲–۳–۱–۴ شروط تجاری

۵–۲–۳–۱–۴ شروط قضایی

۴–۱–۴ اثر استنادی روابط قراردادی عینی گرا از جانب شخص ثالث

۱–۴–۱–۴ حقوق ایران

۱–۱–۴–۱–۴ حقوق انگلیس

۴–۲ آثار اقتصادی

۱–۲–۴ تحولات مدرن و لزوم اتکاء به عینی گرایی

۲–۲–۴ اعتماد قراردادی

۳–۲–۴ مطلوبیت توزیع

نتیجه گیری

منابع

کلیدواژه ها

• الفاظ
• ذهنی گرایی
• ذهنیت طرفین
• حقوق قراردادها
• عینی گرایی