قتل ناشی از بی پروایی شدید در قانون و رویه قضایی ایران

عنوان	قتل ناشی از بی پروایی شدید در قانون و رویه قضایی ایران
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	سیروس پرویزی
استاد راهنما	رحیم داورنیا
استاد مشاور	ایران سلیمانی ملایوسف
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

قتل ناشی از بی پروایی شدید در قانون و رویه قضایی ایران عنوان رساله ای است که توسط سیروس پرویزی، با راهنمایی رحیم داورنیا و با مشاوره ایران سلیمانی ملایوسف در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل دفاع گردید.

چکیده

عبارت قتل ناشی از بی پروایی شدید جهت تشخیص آن نوع قتلی است که در آن مرتکب بدون اینکه مستقیما نتیجه حاصله را بخواهد به علت تقصیر فاحشی که در انجام عملی مرتکب شده چرا که نتیجه حاصله از رفتار خود برای وی قابل پیش بینی بوده اما از آن احتراز نکرده و حسب مواد ۲۹۰ به بعد قانون مجازات اسلامی به عنوان جنایت عمدی شناخته می شود. مسیولیت کیفری ناشی از بی پروایی شدید از ترکیب دو عامل یا دو شرط ایجاد می شود.یکی از شرایط مربوط به عمل مرتکب می باشد به طوری که عمل ارتکابی باید نوعا کشنده باشد. شرط دیگر نیز که همان معیار شخصی است و مربوط به توجه و آگاهی مرتکب و احاطه او بر شرایط و به عبارت دیگر علم به وجود خطر فاحش و احتمال زیاد تحقق نتیجه می باشد. در واقع در مرحله ثبوت قتل ناشی از بی پروایی شدید با دو شرط مواجه هستیم که یکی مربوط به عمل ارتکابی می باشد و دیگری مربوط به شرایط روانی مرتکب می شود ،آیا عمل ارتکابی کشنده بوده یا خیر و در صورت کشنده بودن آیا متهم به آن آگاهی و توجه داشته یا خیر.(هر چند در مواردی که فعل ارتکابی غالبا کشنده باشد اصل بر آگاهی و توجه مرتکب می باشد.) هرگاه این دو شرط با هم جمع شود، مسیولیت ناشی از جرایم عمدی محقق می شود. ماده ۱۴۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ نیز نخستین بار علم به وقوع نتیجه را برابر با قصد آن نتیجه دانسته است. ممتها قانونگذار در اقدامی ظریف و در راستای اصل برایت و احتیاط در دما در بحث قتل با اشتراط آگاهی و توجه مرتکب به احتمال وقوع نتیجه از رفتار خود به ضابطه ای پایبند شده که در آن موضوع علم ماده ۱۴۴ را محدودترین و در عین حال متقن ترین ضابطه نوعی که به نام ضابطه ی نسبتا حتمی شناخته می شود ، موکول کرده است.ولی با این حال به نظر می رسد با توجه به اینکه در قتل ناشی از بی پروایی شدید مرتکب قصد مستقیم برای وقوع نتیجه نداشته برخورد یکسان نظام کیفری ما با مواردی که با سبق تصمیم و سوء نیت و حتی تهیه آلات ارتکاب قتل همراه بوده چندان موافق حق و عدالت و اهداف حقوق جزا به نظر نمی رسد. با بررسی آرای مراجع قضایی نیز مشخص می شود که جز در برخی موراد معدود رویه قضایی کشور ما از مدت ها قبل از تصویب قانون مجازات اسلامی جدید نسبت به انتساب قتل عمد به فرد بی پروا هم در مرحله ثبوت و هم در مرحله اثبات (احراز آگاهی و توجه متهم به کشنده بودن عمل ) سخت گیری داشته و در این راستا با تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و تاکید بر لزوم توجه و آگاهی مرتکب به نوعا کشنده بودن عمل این سخت گیری از رویه قضایی به قانونگذار نیز منتقل شده است و این تاثیرپذیری قانونگذار از رویه قضایی نشان دهنده این است که هرچند رویه قضایی به عنوان یکی از منابع مستقیم حقوق ما شناخته نمی شود و قضات ما علیرغم حق تفسیر قوانین عادی ( اعطایی اصل ۷۳ قانون اساسی ) در اکثر موارد به متن صریح قانون پایبند هستند اما ملاحظاتی که رویه قضایی در باب مباحث حقوقی داشته در نهایت منجر به تغییر یا اصلاح قوانین بر اساس نیازها و واقعیت های جامعه شده است.و در نتیجه می توان از ظرفیت های رویه قضایی برای اصلاح قوانین به ویژه در مورد پیش بینی مجازات تعزیری به جای قصاص در مورد قتل عمدی ناشی از بی پروایی شدید بهره مند شد. که این امر مستلزم تقویت جایگاه نظارت و رویه سازی دیوان عالی کشور در مباحث اختلافی به جای تمرکز بر صدور رای وحدت رویه می باشد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب چکیده ۱ مقدمه ۳ الف– بیان مساله

ب– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۵ ج– مرور ادبیات و سوابق مربوطه ۷ د – جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق ۸ ه– اهداف مشخص تحقیق ۸ و– کلید واژه ها ۹ ز– روش تحقیق ۹ ح– جامعه آماری رساله ۹ ط – فرضیه تحقیق ۹ ی–سوالات تحقیق ۹ ک–مشکلات تحقیق ۱۰ فصل اول:شرایط مسیولیت کیفری ۱۱ ۱–۱– عنصر روانی جرم ۱۳ ۱–۲–اقسام عنصر روانی ۱۴ ۱–۲–۱–عنصر روانی جرایم عمدی ۱۵ ۱–۲–۱–۱–علم به موضوع ۱۶ ۱–۲–۱– ۲–قصد مجرمانه و اجزای آن ۱۷ ۱–۲–۱–۳– آگاهی ۱۹ ۱–۲–۱–۴– اراده ۲۰ ۱–۲–۱–۵– عمد ۲۰ ۱–۳– اقسام قصد مجرمانه ۲۱ ۱–۳– ۱– قصد مستقیم ۲۱ ۱–۳– ۲– قصد غیرمستقیم ۲۲ ۱–۴– درجات عمد ۲۲ ۱–۴–۱– سوء نیت عام و سوء نیت خاص ۲۲ ۱–۴–۲– سوءنیت ساده و سوءنیت با سبق تصمیم ۲۴ ۱–۴–۳– سوءنیت معین و سوءنیت نامعین ۲۴ ۱–۴–۴– سوءنیت جازم و سوءنیت احتمالی ۲۴ ۱–۴–۵ – سوء نیت انتقال یافته ۲۵ ۱–۴–۶– معیار علم به وقوع نتیجه ۲۷ ۱–۴–۷– تجاوز از قصد ۳۱ ۱–۵– عنصر روانی در جرایم صرفا مادی ۳۲ ۱–۶– عنصر روانی جرایم غیرعمدی ۳۲ ۱–۶– ۱– بی احتیاطی ۳۴ ۱–۶– ۲–بی مبالاتی ۳۴ ۱–۶– ۳– عدم مهارت ۳۵ ۱–۶– ۴– عدم رعایت نظامات دولتی ۳۵ ۱–۶– ۵– غفلت ۳۶ ۱–۷– مقایسه بی احتیاطی، بی مبالاتی و غفلت ۳۶ ۱–۸– تمایز میان خطای کیفری وخطای خلافی ۳۷ ۱–۹– مقایسه تقصیر جزایی با عمد ۳۹ فصل دوم: بی پروایی شدید در قتل ۴۱ ۲–۱– ۲– تعریف قتل عمدی در فقه جزایی ۴۲ ۲–۱–۱ –قتل ناشی از بی پروایی شدید در فقه جزایی ۴۴ ۲–۱–۱–۱ –صدق عرفی ،ملاک تحقق قتل عمد ۴۵ ۲–۱–۱– –۲آلت قتاله ۴۷ ۲–۲– تعریف قتل در قانون ۴۸ ۲–۲– ۱– قتل عمدی ۴۸ ۲–۲– ۲– قتل غیر عمد ۵۲ ۲–۲– ۲– ۱– قتل شبه عمد ۵۲ ۲–۲– ۲– ۱– ۱– مجازات جرم قتل شبه عمد ۵۳ ۲–۲– ۲– ۲– قتل خطای محض ۵۴ ۲–۲– ۲– ۲– ۱– مجازات جرم قتل خطای محض ۵۵ ۲–۳– قتل ناشی از بی پروایی شدید در قانون مجازات اسلامی ۵۵ ۲–۳–۱– شرایط تحقق قتل ناشی از بی پروایی شدید ۵۶ ۲–۳–۱– ۱– شرایط مربوط به فعل ارتکابی ۵۶ ۲–۳–۱– ۱– ۱– شرایط تحقق قتل عمد با عمل نوعا کشنده ۵۷ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱– انجام ارادی رفتار نوعا کشنده ۵۸ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱ –وضعیت ترک فعل منجر به قتل ۶۱ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۱– معنا و مفهوم ترک فعل ۶۱ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۲– امکان وقوع ترک فعل ۶۱ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۳– ترک فعل از نظر فقهاء اسلامی ۶۲ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۴– انواع جرایم ترک فعل ۶۲ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۴–۱– ترک فعل محض ۶۲ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۴–۲– جرم فعل ناشی از ترک فعل ۶۵ ۲–۳–۱– ۱– ۱–۱– ۱–۵– قانون مجازات اسلامی وترک فعل در قتل عمد ۶۶ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۱–۱–۵– ۱– موضع قانوگذار ۱۳۹۲ در رابطه با ترک فعل ۶۷ ۲–۳–۱– ۱– ۱–۱– ۱–۶– قتل ناشی از بی پروایی شدید متعاقب ترک فعل ۶۷ ۲–۳–۱– ۱– ۱–۱– ۱–۶– ۱– شرایط وقوع قتل عمدی ناشی از بی پروایی شدید به جهت ترک فعل ۶۸ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲– نوعا کشنده بودن عمل ارتکابی ۷۱ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۱– رفتار نوعا کشنده مطلق ۷۱ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۲– رفتار نوعا کشنده ی نسبی ۷۲ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۳– نادرا کشنده ۷۳ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۴– علم به وضعیت خاص مجنی علیه ۷۴ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۵– بار اثبات نوعا کشنده بودن عمل ۷۵ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۶– اشتباه در هدف ۷۷ ۲–۳–۱– ۱– ۱– ۲–۷– نوعا کشنده بودن در حقوق تطبیقی ۷۸ ۲–۳–۱– ۲– شرایط مربوط به مرتکب ۸۳ ۲–۳–۱– ۲–۱– نادیده گرفتن یا پذیرش خطر ناموجه ۸۳ ۲–۳–۱– ۲–۲ – آگاهی ۸۴ ۲–۳–۱– ۲–۳ – توجه ۸۵ ۲–۳–۱– ۲–۴ – علم به موقعیت مکانی و زمانی ۸۸ ۲–۳–۱– ۲–۵ – اشتباه در هویت ۹۰ ۲–۳–۱– ۲–۶ – ادعای جهل مرتکب ۹۰ –۴–۲قتل عمد ناشی از بی پروایی شدید و قاعده درء ۹۱ ۲–۴–۱– قاعده درء در قانون مجازات اسلامی ۹۲ ۲–۴–۱–۱– نگاهی به رویه قضایی در سالهای اخیر ۹۴ ۲–۵– برخی از مصادیق قتل ناشی از بی پروایی شدید ۹۷ ۲–۵–۱–خواب ۹۷ ۲–۵–۱– ۱– اقسام خوابگردی ۹۸ ۲–۵–۱– ۱– ۱– خوابگردی طبیعی ۹۸ ۲–۵–۱– ۱– ۲– خوابگردی مصنوعی ۹۹ ۲–۵–۲–بی هوشی ۱۰۲ ۲–۵–۳– هیپنوتیزم ۱۰۳ ۲–۵–۴– اختلال روانی ۱۰۴ ۲–۵–۵– قتل های ناشی ازمستی، مصرف مواد مخدر و روانگردان ۱۰۵ ۲–۵–۵– ۱– قتل ناشی از مستی ۱۰۶ ۲–۵–۵– ۲– بررسی حقوق تطبیقی ۱۰۷ ۲–۶– تفاوت های قتل شبه عمدی ناشی از تقصیر و قتل عمدی ناشی از بی پروایی شدید ۱۰۸ ۲–۶– ۱– عنصر معنوی ۱۰۸ ۲–۶– ۲– شدت تقصیر ۱۰۸ ۲–۶– ۳– معیار استنباط تقصیر جزایی ۱۰۸ ۲–۶– ۴– رفتار مرتکب ۱۰۹ ۲–۶– ۵– مجازات تعیین شده ۱۰۹ فصل سوم :قتل ناشی از بی پروایی شدید در رویه قضایی ۱۱۰ ۳–۱ – تعریف رویه قضایی ۱۱۱ ۳–۲ – جایگاه رویه قضایی و نسبت آن با قانون موضوعه ۱۱۲ ۳–۳– نقش رویه قضایی در ایجاد قواعد حقوقی ۱۱۲ ۳–۳– ۱– رویه قضایی به عنوان ایجاد کننده قاعده حقوقی ۱۱۳ ۳–۳– ۲– رویه قضایی به عنوان مکمل قاعده حقوقی ۱۱۶ ۳–۴– جمع بندی آراء مراجع قضایی در موارد قتل ناشی از بی پروایی شدید و تحلیل آنها ۱۱۹ نتیجه گیری ۱۲۱ پیشنهادات ۱۲۳ منابع ۱۲۶ چکیده انگلیسی ۱۳۲ پیوست آراء ۱۳۴

کلیدواژه ها

• خطای جزایی
• نوعا کشنده بودن عمل
• آگاهی
• توجه