ماهیت و آثار خیارات در معاملات الکترونیکی

عنوان	ماهیت و آثار خیارات در معاملات الکترونیکی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	خلیل خدری
استاد راهنما	خیراله رمضانی
استاد مشاور	منصور عطاشنه
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی

ماهیت و آثار خیارات در معاملات الکترونیکی عنوان رساله ای است که توسط خلیل خدری، با راهنمایی خیراله رمضانی و با مشاوره منصور عطاشنه در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی دفاع گردید.

چکیده

با پیدایش ابزارهای نوین الکترونیکی، نحوه ارتباط و داد و ستد افراد، دستخوش تغییر شده است و از حالت سنتی به شکل الکترونیکی تبدیل شده است. قانون گذار برای تنظیم این روابط، قانون تجارت الکترونیکی را وضع نموده است. معاملات الکترونیکی نوعی دیگر از معاملات هستند که از جهت ابزار انقعاد، لوازم و شرایط، با معاملات غیر الکترونیکی تفاوت دارند. در این نوع معاملات، شیوه ایجاب و قبول، احراز قصد و رضایت، زمان و مکان وقوع عقد، چگونگی مشاهده و قبض و اقباض ثمن و مثمن، اعمال اقاله و فسخ و خیار و ... قابل بررسی هستند. رساله حاضر با هدف تبیین ماهیت و آثار خیارات در معاملات الکترونیکی با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، مبانی و جایگاه خیارات در معاملات الکترونیکی را مورد کاوش قرار داده است و با تنقیح ادله و گسترش قلمرو آنها نسبت به جریان خیارات و حق انصراف در این معاملات، قلم فرسوده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که خیارات در معاملات الکترونیکی از جهت ماهیت و آثار به طور کلی تابع قواعد و قوانین موجود در حقوق موضوعه و قراردادها می باشند و به صورت خاص، از قانون تجارت الکترونیکی تبعیت می نمایند و قانون تجارت الکترونیکی بر سایر قوانین حاکم است. شیوه ایجاب و قبول در این معاملات، به صورت الکترونیکی است و مجلس عقد (در صورت پذیرش وجود) با تایید طرفین از بین می رود و دیگر خیار مجلس، جاری نیست. قصد و رضایت طرفین به صورت صوتی، تصویری یا امضاء دیجیتال و... محرز می شود. جهت اجرای خیارات، اولویت با قوانین و شرایط مصرح در قانون تجارت الکترونیکی است و حق انصرافی که در این قانون بیان شده است، برخی از خیارات را به اولویت دوم منتقل می کند. همچنین با وجود موظف بودن طرفین نسبت به اعلام مشخصات فنی، ویژگی ها و اوصاف مورد معامله، شرایط فعلیت خیار عیب، تخلف وصف و رویت، تدلیس و... مشکل خواهد بود.

ساختار و فهرست رساله

صفحه تقدیم ح سپاسگزاری ط چکیده ی فهرست مطالب ک فصل اول

کلیات و مفاهیم تحقیق

۱–۱ کلیات

۱–۱–۱ بیان مسیله

۱–۱–۲ اهمیت و ضرورت تحقیق

۱–۱–۳ اهداف تحقیق

۱–۱–۳–۱ هدف کلی

۱–۱–۳–۲ هدف آرمانی

۱–۱–۳–۳ هدف ویژه

۱–۱–۳–۴ هدف کاربردی

۱–۱–۴ سوالات تحقیق

۱–۱–۴–۱ سوال اصلی تحقیق

۱–۱–۴–۲ سوالات فرعی تحقیق

۱–۱–۵ فرضیات تحقیق

۱–۱–۵–۱ فرضیه اصلی

۱–۱–۵–۲ فرضیه های فرعی

۱–۱–۶ بهره وران تحقیق

۱–۱–۷ روش تحقیق

۱–۱–۸ نوآوری تحقیق

۱–۱–۹ پیشینه تحقیق

۱–۱–۹–۱ پیشینه تاریخی

۱–۱–۹–۲ پیشینه تحقیقی

۱–۱–۱۰ محدودیتهای تحقیق

۱–۱–۱۱ ساختار تحقیق

۱–۲ مفاهیم و واژگان

۱–۲–۱ مفهوم شناسی

۱–۲–۱–۱ تبیین عقد و قرارداد

۱–۲–۱–۲ مفهوم عقد و قرارداد

۱–۲–۱–۳ مفهوم معاملات الکترونیکی

۱–۲–۱–۴ مفهوم تجارت الکترونیکی

۱–۲–۱–۵ قانون تجارت الکترونیکی

۱–۲–۱–۶ مفهوم خیار

۱–۲–۱–۷ مفهوم انفساخ

۱–۲–۱–۸ مفهوم فسخ

۱–۲–۱–۹ حق فسخ

۱–۲–۱–۱۰ مفهوم اقاله

۱–۲–۲ انواع قرارداد و عقود

۱–۲–۲–۱ قراردادهای ذکر شده در قانون مدنی

۱–۲–۲–۲ تقسیم بندی دیگر از عقود

۱–۲–۳ تجارت الکترونیکی و ابعاد آن

۱–۲–۳–۱ مروری بر تجارت الکترونیکی در جهان و ایران

۱–۲–۳–۲ ماهیت قراردادهای سنتی و الکترونیکی

۱–۲–۳–۳ مدل های تجارت و معامله الکترونیکی

۱–۲–۳–۳–۱ تجارت بنگاه با بنگاه (B۲B)

۱–۲–۳–۳–۲ تجارت بنگاه با مشتری(B۲C)

۱–۲–۳–۳–۳ تجارت مشتری با مشتری (C۲C)

۱–۲–۳–۳–۴ تجارت مشتری با بنگاه(C۲B )

۱–۲–۳–۳–۵ سایر مدل های معاملات الکترونیکی

۱–۲–۳–۳–۵–۱ معاملات حکومت با حکومت (G۲G)

۱–۲–۳–۳–۵–۲ معاملات حکومت با مردم (G۲C)

۱–۲–۳–۳–۵–۳ معاملات حکومت با بنگاه (G۲B)

۱–۲–۳–۳–۵–۴ معاملات دولت با کارمند (G۲E)

۱–۲–۳–۳–۶ شرایط اساسی معامله در قراردادهای الکترونیکی

۱–۲–۳–۳–۶–۱ قواعد عام

۱–۲–۳–۳–۶–۱–۱ قصد و رضای طرفین

۱–۲–۳–۳–۶–۱–۲ اهلیت طرفین

۱–۲–۳–۳–۶–۱–۳ مشخص بودن موضوع قرارداد

۱–۲–۳–۳–۶–۱–۴ مشروعیت جهت و علت معامله

۱–۲–۳–۳–۶–۲ قواعد خاص

۱–۲–۳–۳–۶–۲–۱ امکان ثبت و ضبط مبادلات الکترونیکی

۱–۲–۳–۳–۶–۲–۲ آگاهی از الزام آور بودن قرارداد

۱–۲–۳–۳–۶–۲–۳ ارایه زمان کافی جهت مطالعه قرارداد

فصل دوم

روش های انعقاد قراردادهای الکترونیکی و قوانین حاکم بر آن

۲–۱ روشهای انعقاد قراردادهای الکترونیکی

۲–۱–۱ انعقاد قرارداد در صفحات وب

۲–۱–۲ انعقاد قرارداد از طریق پست الکترونیکی

۲–۱–۳ انعقاد قرارداد در اتاق صحبت الکترونیکی

۲–۲ مزایا و معایب معاملات الکترونیکی

۲–۲–۱ مزایای معاملات الکترونیکی

۲–۲–۱–۱ ایجاد بستر اطلاعاتی و ارتباطی:

۲–۲–۱–۲ حذف واسطه ها

۲–۲–۱–۳ پیدایش بازارهای جدید برای تولیدکنندگان و افزایش قدرت خریداران

۲–۲–۱–۴ سفارشی کردن محصولات و خدمات پشتیبانی قوی

۲–۲–۱–۵ پیدایش موسسات اقتصادی جدید و افزایش رقابت سراسری

۲–۲–۲ معایب معاملات الکترونیکی

۲–۲–۲–۱ امنیت شبکه

۲–۲–۲–۲ مقیاس پذیری

۲–۲–۲–۳ امنیت داده ها

۲–۳ منابع معاملات الکترونیک

۲–۳–۱ قواعد و مقررات سازمانهای بین المللی و منطقه ای

۲–۳–۱–۱ آنسیترال

۲–۳–۱–۲ موسسه بین المللی برای وحدت حقوق خصوصی ۵۰ ۲–۳–۱–۳ اتحادیه اروپا

۲–۳–۱–۴ سازمان توسعه همکاری اقتصادی

۲–۳–۱–۵ اتاق بازرگانی بین المللی

۲–۳–۲ قواعد و مقررات سازمانهای واضع استاندارد

۲–۳–۳ قوانین داخلی کشورها

۲–۳–۴ جمع بندی منابع حقوق تجارت الکترونیک

۲–۴ اهمیت و معیارهای قانون حاکم در قراردادهای الکترونیک

۲–۴–۱ اهمیت تعیین قانون حاکم

۲–۴–۲ معیارهای تعیین قانون حاکم

۲–۵ حقوق طرفین در قراردادهای الکترونیکی

۲–۵–۱ استفاده از داده پیام به عنوان مدرکی در دع–اوی:

۲–۵–۲ حمایت قانونگذار از حقوق حداکثری مصرف کننده:

۲–۶ جایگاه حقوقی تجارت الکترونیکی در حقوق فضای مجازی

۲–۶–۱ اعلام اراده و دعوت به معامله

۲–۶–۲ شیوه اعلام اراده

۲–۶–۲–۱ نامه الکترونیکی

۲–۶–۲–۲ پایگاه اینترنتی (تارنما)

۲–۶–۲–۳ سامانه پیام خودکار

۲–۶–۲–۳–۱ مفهوم سامانه پیام خودکار و اعتبار قراردادهای منعقده از طریق آن

۲–۶–۲–۳–۲ ماهیت حقوقی انعقاد قرارداد از طریق پیام خودکار

۲–۶–۲–۳–۲–۱ سامانه پیام خودکار به عنوان شخص

۲–۶–۲–۳–۲–۲ سامانه پیام خودکار به عنوان ابزار پیام رسانی

۲–۶–۲–۳–۳ انتساب قرارداد سامانه پیام خودکار به مالک آن

۲–۷ تعهدات و مسیولیت طرفین در قراردادهای الکترونیکی

۲–۸ جایگاه قرارداد الکترونیکی در قانون تجارت الکترونیکی ایران

۲–۹ تطبیق میان معاملات سنتی و معاملات الکترونیکی

۲–۹–۱ نقاط اشتراک

۲–۹–۲ نقاط افتراق

۲–۹–۲–۱ از منظر وسیله و ابزار مورد استفاده

۲–۹–۲–۲ از منظر افراد حاضر در معامله

۲–۹–۲–۳ از منظر مجلس عقد

۲–۹–۲–۴ از منظر اثبات و اجرایی شدن

۲–۱۰ شیوه قبض و اقباض در بیع الکترونیک

۲–۱۱ جایگاه قصد و اراده در معاملات الکترونیکی

۲–۱۲ کیفیت لزوم و جواز در معاملات الکترونیکی

۲–۱۳ زمان و مکان در معاملات الکترونیکی

۲–۱۴ صحت معاملات الکترونیکی

فصل سوم

احکام و آثار خیارات در معاملات سنتی و الکترونیکی

۳–۱ احکام و جایگاه خیارات در قراردادها

۳–۱–۱ ماهیت خیار

۳–۱–۲ مسقطات خیار

۳–۱–۳ علل تعدد خیارها

۳–۱–۴ جایگاه خیارات در قراردادهای الکترونیکی

۳–۱–۵ انواع خیار در معاملات

۳–۱–۵–۱ خیارات مختص بیع

۳–۱–۵–۱–۱ خیار مجلس

۳–۱–۵–۱–۲ خیار حیوان

۳–۱–۵–۱–۳ خیار تاخیر ثمن

۳–۱–۵–۲ خیارات مشترک

۳–۱–۵–۲–۱ خیار شرط

۳–۱–۵–۲–۲ خیار رویت و تخلف وصف

۳–۱–۵–۲–۳ خیار غبن

۳–۱–۵–۲–۴ خیار عیب

۳–۱–۵–۲–۵ خیار تدلیس

۳–۱–۵–۲–۶ خیار تبعض صفقه

۳–۱–۵–۲–۷ خیار تخلف شرط

۳–۲ بررسی انواع خیار و آثار آن در معاملات الکترونیکی

۳–۲–۱ بررسی امکان وقوعی اصل خیار در معاملات الکترونیکی

۳–۲–۲ بررسی امکان وقوعی انواع خیارات در معاملات الکترونیکی

۳–۲–۲–۱ خیارات تصریح شده در قانون تجارت الکترونیکی

۳–۲–۲–۱–۱ خیار عیب در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۱–۲ خیار تدلیس در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲ خیارات تصریح نشده در قانون تجارت الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۱ خیار شرط در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۲ خیار حیوان در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۳ خیار تاخیرثمن در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۴ خیار رویت و تخلف از وصف در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۵ خیار غبن در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۶ خیار تبعض صفقه (شرکت) در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۲–۷ خیار تخلف شرط در قراردادهای الکترونیکی

۳–۲–۲–۳ خیارات مورد تردید در قانون تجارت الکترونیک

۳–۲–۲–۳–۱ خیار مجلس در قراردادهای الکترونیکی

۳–۳ آثار خیارات

۳–۳–۱ آثار خیارات در معاملات الکترونیکی

۳–۳–۱–۱ توانایی بر هم زدن معامله (فسخ) یا امضای معامله

۳–۳–۱–۲ تزلزل ملکیت

۳–۳–۱–۳ خروج عقد از قابلیت الحاق قبض مملک

۳–۳–۱–۴ نیاز به امضای صاحب خیار برای استمرار معامله

۳–۳–۱–۵ دفع ضرر از صاحب خیار

۳–۳–۱–۶ عدم جواز تصرف در ثمن و مثمن در زمان خیار از سوی شخص من علیه الخیار

۳–۳–۱–۷ انتقال خیار به ورثه در صورت فوت صاحب خیار

۳–۳–۱–۸ التلف فی زمن الخیار ممن لاخیار له

۳–۳–۱–۹ امکان انتقال خیار به غیر در زمان حیات صاحب خیار

۳–۳–۱–۱۰ گرفتن ارش

۳–۳–۲ آثار اخلاقی خیارات در معاملات الکترونیکی

فصل چهارم

انحلال معاملات الکترونیکی و رابطه آن با خیارات

۴–۱ تبیین انحلال عقود و انواع آن در قراردادها

۴–۱–۱ انحلال قهری عقود

۴–۱–۱–۱ انفساخ

۴–۱–۱–۲ انواع انفساخ

۴–۱–۱–۲–۱ انفساخ ناشی از اراده صریح دو طرف قرارداد

۴–۱–۱–۲–۲ انفساخ به حکم قانونگذار

۴–۱–۱–۳ انفساخ در قراردادهای الکترونیکی

۴–۱–۲ انحلال ارادی و بر اساس تصمیم یکی از طرفین

۴–۱–۲–۱ فسخ در حقوق ایران

۴–۱–۲–۳ انواع حق فسخ قانونی

۴–۱–۲–۴ تفاوت خیار و فسخ

۴–۱–۲–۵ فسخ در قراردادهای الکترونیکی

۴–۱–۲–۶ حق فسخ در قوانین اقتصادی و کنوانسیون های تجاری

۴–۱–۲–۶–۱ حق فسخ در کنوانسیون بیع بین المللی کالا ۱۹۸۰ وین (CISG)

۴–۱–۲–۶–۲ حق فسخ در قراردادهای بین المللی کنوانسیون سازمان ملل متحد (۲۰۰۵)

۴–۱–۳ انحلال عقود با تراضی طرفین

۴–۱–۳–۱ اقاله و آثار آن

۴–۱–۳–۲ اقاله در قراردادهای الکترونیکی

۴–۱–۴ ایفاء تعهد و اتمام قرارداد

۴–۱–۴–۱ ماهیت ایفاء تعهد

۴–۱–۴–۲ ایفاء تعهد در قراردادهای الکترونیکی

۴–۱–۴–۳ قواعد عمومی اجرای تعهدات در قراردادهای الکترونیکی

۴–۲ مسیولیت قهری در تجارت الکترونیکی

۴–۲–۱ مفهوم و مبنای مسیولیت مدنی رسا

۴–۲–۲ قواعد حقوقی حاکم بر مسیولیت مدنی رسا

۴–۲–۳ مسیولیت مدنی رسا در حقوق تطبیقی

۴–۲–۴ مسیولیت مدنی در قبال محتوای تارنما

۴–۲–۵ مسیولیت مدنی دسترسی بدون مجوز به اسرار تجاری

۴–۳ حق انصراف در قراردادهای الکترونیکی

۴–۳–۱ احکام و ویژگی های حق انصراف

۴–۳–۲ ماهیت حق انصراف

۴–۳–۳ دیدگاه های مهم حق انصراف در قراردادهای الکترونیکی

۴–۳–۳–۱ دیدگاه حق ابطال عقد یا فسخ با اثر قهقرایی

۴–۳–۳–۲ دیدگاه استرداد

۴–۳–۳–۳ دیدگاه خیار نوین قانونی با احکام خاص

۴–۳–۳–۴ دیدگاه الزام تامین کننده به پیش بینی حق فسخ به نفع مصرف کننده

فصل پنجم

جمع بندی و نتیجه گیری

۵–۱ جمع بندی

۵–۱–۱ از جهت تقنین و رویه قضایی

۵–۱–۲ از جهت تطبیق بین معاملات سنتی و الکترونیکی

۵–۱–۳ از جهت حق بودن خیار

۵–۱–۴ از جهت زمان اعمال خیار

۵–۱–۵ از جهت انواع خیار

۵–۱–۶ از جهت مستندات خیار

۵–۱–۷ از جهت آثار خیار در معاملات الکترونیکی

۵–۲ نتیجه گیری

۵–۲–۱ بررسی پاسخ سوال و فرضیه اول و نتایج آن

۵–۲–۲ بررسی پاسخ سوال و فرضیه دوم و نتایج آن

۵–۲–۳ بررسی پاسخ سوال و فرضیه سوم و نتایج آن

۵–۲–۳ بررسی پاسخ سوال و فرضیه چهارم و نتایج آن

۵–۳ پیشنهادات

۵–۴ معرفی عرصه های نوین پژوهش

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتاب ها

ب: مقالات

ج: منابع اینترنتی

د: پایان نامهها

ه: منابع انگلیسی

کلیدواژه ها

• معاملات الکترونیکی
• معاملات سنتی
• خیارات،
• حق فسخ
• آثار خیارات
• تجارت الکترونیکی
• حق انصراف