مبانی استثناهای حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و کنوانسیون های بین المللی

عنوان	مبانی استثناهای حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و کنوانسیون های بین المللی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سارا حاجی زاده
استاد راهنما	ابوطالب کوشا
استاد مشاور	حسین صادقی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

مبانی استثناهای حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و کنوانسیون های بین المللی عنوان رساله ای است که توسط سارا حاجی زاده، با راهنمایی ابوطالب کوشا و با مشاوره حسین صادقی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری دفاع گردید.

چکیده

حقوق مالکیت ادبی و هنری باید ضمن حمایت از منافع مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار، از منافع جامعه و مصرف کنندگان نیز حمایت نماید و این حمایت باید در جهت برقراری تعادل بین حقوق مولفان و هنرمندان و منافع عمومی در دسترسی به آثار باشد به گونه ای که از یکسو با حمایت از پدیدآورندگان انگیزه خلق آثار جدید در آنها تقویت گردد و از سوی دیگر هدف حقوق مالکیت فکری در جهت کمک به افزایش رشد علوم و توسعه اقتصادی و اجتماعی و ایجاد توازن بین منافع شخصی خالقان آثار و منفعت عمومی افراد جامعه تامین شود. بدین منظور نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری در عین اعطای حقوق انحصاری به پدیدآورندگان در جهت جلوگیری از استفاده غیر مجاز از حاصل ابتکار و تلاش ایشان، استثنایاتی را در قوانین داخلی و بین المللی در نظر گرفته است که این استثنایات به دنبال حمایت از حقوق مصرف کنندگان آثار و تامین حق دسترسی به دانش و پیشرفت های علمی و رشد اقتصادی و فرهنگی جامعه می باشند. در واقع جدال مخالفان و موافقان حقوق مالکیت ادبی و هنری منجر به این گردید که اصل، حمایت از خالقان آثار باشد و توجه به منفعت عمومی در قالب استثنایات مطرح گردد. استثنایات وارده بر حقوق مادی پدیدآورندگان مواردی را در بر می گیرند که بدون کسب اجازه پدیدآورنده اثر توسط مصرف کننده قابل استفاده بوده و این استفاده نقض حق نمی باشد. در خصوص وضع استثنایات برخی از نظام های حقوقی به برشمردن این موارد و تعیین مصادیق آن در قوانین داخلی اقدام نموده اند و برخی بدون ذکر مصادیق، صرفا معیاری را در این خصوص پیش بینی کرده اند که در صورت وجود شرایط مربوطه استفاده از اثر ادبی و هنری را نقض حق پدیدآورنده نمی دانند. با بررسی حقوق داخلی کشورها و کنوانسیون های بین–المللی مشخص می گردد علت پیش بینی این استثنایات عوامل متعدد همچون حمایت از حق های بشری مانند حق دسترسی به اطلاعات، بهره مندی از منافع پیشرفت علمی، مشارکت در حیات فرهنگی و همچنین عوامل اقتصادی و حرکت کشورها به سمت اقتصاد دانش محور، عوامل اجتماعی و برقراری رفاه و عدالت اجتماعی، عوامل ناشی از توسعه فن آوری و شکل گیری عصر دیجیتال بوده است. شناخت چرایی وجود استثنایات از یکسو در مرحله وضع قوانین مربوطه حایز اهمیت است که با توجه به این مبانی صورت می گیرد و از سوی دیگر در مرحله گسترش دامنه استثنایات حمایت، که این دلایل توجیه کننده به کمک استفاده کنندگان آثار در جهت جلوگیری از نقض حقوق پدیدآورندگان می آید. برای نمونه استثناء استفاده شخصی که از موارد مهم استثنایات حمایت است، از یکسو مبنای حقوق بشری دارد و از سوی دیگر برای حمایت از مصرف کننده و حقوق اجتماعی و اقتصادی او در نظر گرفته شده است یا استثناء مربوط به استفاده از آثار با هدف آموزشی، به علت حمایت از حق دسترسی به اطلاعات، برقراری عدالت و رفاه اجتماعی و همچنین منع کتمان علم وضع گردیده است. همچنین استثنایات تکثیر موقت و تهیه نسخه پشتیبان مبتنی بر توسعه فن–آوری و شکل گیری فضای سایبر می باشند. آنچه که در حال حاضر باید مورد توجه قانون گذاران قرار بگیرد توجه به حرکت کشورها و جوامع به سمت رشد و توسعه اقتصادی و استفاده گسترده تر از فناوری های جدید می باشد که این امر حاکی از ضرورت پاسخ به نیازهای برآمده در این خصوص و سیاست گذاری بیشتر در جهت تامین منافع عمومی است.

ساختار و فهرست رساله

چکیده ب مقدمه ۱ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۷ سوال های تحقیق ۸ فرضیه های تحقیق ۹ پیشینه تحقیق ۱۰ روش و ابزار جمع آوری اطلاعات ۱۱ ساختار و قلمرو تحقیق ۱۲ فصل اول: حمایت از آثار ادبی و هنری و استثنایات آن در حقوق ایران و اسناد بین المللی ۱۵ مبحث اول: قاعده: حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۷ گفتار اول: قوانین داخلی و بین المللی در حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۸ بند اول: حمایت از آثار ادبی و هنری در قوانین ایران ۱۹ الف: قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان ۱۹ ب: قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی ۲۰ ج: قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه–ای ۲۱ د: قانون تجارت الکترونیک ۲۱ بند دوم: حمایت از آثار ادبی و هنری در اسناد بین المللی ۲۱ الف: کنوانسیون برن ۲۲ ب: موافقت نامه تریپس ۲۳ گفتار دوم: مبانی حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری ۲۵ بند اول: دیدگاه های مبتنی بر حقوق طبیعی ۲۶ الف: نظریه کار ۲۶ ب: نظریه شخصیت ۳۱ بند دوم: نظریه اصالت منفعت ۳۳ مبحث دوم: استثناء: استثنایات حمایت از آثار ادبی و هنری ۳۶ گفتار اول: مفهوم استثنایات حمایت ۳۷ گفتار دوم: انواع استثنایات در حقوق ایران و اسناد بین المللی ۴۰ بند اول: استثنایات حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری در قوانین ایران ۴۰ الف: قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان ۴۱ ب: قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی ۴۵ ج: قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۴۶ د: قانون تجارت الکترونیک ۴۶ بند دوم: استثنایات حمایت از آثار ادبی و هنری در اسناد بین المللی ۵۲ الف: کنوانسیون برن ۵۲ ب: موافقتنامه تریپس ۵۹ ج: معاهده کپی رایت وایپو ۶۲ د: معاهده مراکش جهت تسهیل دسترسی نابینایان، معلولان دیداری و دیگر معلولان خوانشی به اوراق چاپی ۶۴ ه: ساز و کارهای دیگر در خصوص وضع استثنایات در برخی از کشورها ۷۱ و: عملکرد کمیته دایمی کپی رایت و حقوق مرتبط وایپو در خصوص استثنایات ۷۵ فصل دوم: مبانی فقهی استثنایات حمایت از آثار ادبی و هنری ۷۹ مبحث اول: دیدگاه های فقهی در خصوص حمایت از آثار ادبی و هنری

گفتار اول: اندیشه های مخالف حمایت از آفرینش های فکری

بند اول: ممنوعیت کتمان علم ۸۲ بند دوم: تنافی حمایت از آثار ادبی و هنری با حق آزادی بیان ۸۳ بند سوم: تنافی حقوق مالکیت فکری با قاعده سلطه ۸۵ بند چهارم: حرمت دریافت اجرت به دلیل عبادی بودن علم ۸۶ بند پنجم: عدم امضای حقوق مالکیت فکری از سوی شارع ۸۶ گفتار دوم: اندیشه های موافق حمایت از آفرینش های فکری در فرض وجود استثنایات حمایت ۸۷ بند اول: دلایل نقلی ۸۸ بند دوم: دلایل عقلی ۹۱ بند سوم: سیره عقلا ۹۲ بند چهارم: نظریه منطقه الفراغ ۹۴ مبحث دوم: دلایل فقهی مبنایی برای وضع استثنایات حمایت ۹۵ فصل سوم: حقوق بشر به مثابه مبنای مدرن استثنایات حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۰۱ مبحث اول: رابطه حقوق مالکیت فکری و حقوق بشر ۱۰۲ گفتار اول: تاثیر حقوق بشر بر حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری ۱۰۴ گفتار دوم: تاثیر حق های بشری بر ایجاد استثنایات حمایت از حقوق صاحبان آثار فکری ۱۰۸ مبحث دوم: جایگاه استثنایات در حقوق مدنی و سیاسی ۱۰۹ گفتار اول: حق آزادی بیان ۱۰۹ گفتار دوم: حق دسترسی به اطلاعات ۱۱۳ مبحث سوم: جایگاه استثنایات در حقوق اقتصادی و اجتماعی ۱۱۶ گفتار اول: حق مشارکت در حیات فرهنگی ۱۱۷ گفتار دوم: حق بهره مندی از منافع پیشرفت علمی

فصل چهارم: مبانی اقتصادی و اجتماعی استثنایات حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۲۳ مبحث اول: عوامل اقتصادی ۱۲۵ گفتار اول: نقش حمایت از اموال فکری در رشد اقتصادی ۱۲۶ گفتار دوم: نظر یه های مشابه اموال مادی در اموال فکری ۱۳۰ بند اول: معضل کالای اشتراکی ۱۳۰ بند دوم: معضل ناشی از مالکیت های خصوصی متعدد ۱۳۲ گفتار سوم: اجتناب از انحصار گرایی جهت بهبود رشد اقتصادی ۱۳۳ گفتار چهارم: استثنایات حقوق مادی پدیدآورندگان با رویکرد اقتصادی ۱۴۰ گفتار پنجم: حمایت از اقتصاد کشورهای در حال توسعه ۱۴۱ مبحث دوم: عوامل اجتماعی ۱۴۸ گفتار اول: برقراری عدالت اجتماعی ۱۴۸ بند اول:مفهوم عدالت اجتماعی ۱۴۹ بند دوم: برقراری عدالت اجتماعی در حوزه آثار فکری ۱۵۰ بند سوم: کاربرد عدالت اجتماعی در محدودسازی حقوق مالکیت فکری

گفتار دوم: کنترل آثار حقوق مالکیت ادبی و هنری بر سرمایه اجتماعی ۱۵۳ بند اول: مفهوم سرمایه اجتماعی ۱۵۴ بند دوم: رابطه حقوق مالکیت ادبی و هنری و سرمایه اجتماعی ۱۵۵ گفتار سوم: حمایت از منفعت عمومی ۱۵۷ بند اول: مفهوم منفعت عمومی ۱۵۷ بند دوم: جایگاه حمایت از منفعت عمومی بر حقوق مالکیت ادبی و هنری ۱۵۸ فصل پنجم: نقش توسعه فناوری در محدود سازی حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۶۱ مبحث اول: تاثیر فضای سایبر در حقوق مالکیت ادبی و هنری ۱۶۴ گفتار اول: حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری در فضای سایبر ۱۶۷ بند اول: حمایت داخلی از آثار ادبی و هنری در فضای سایبر ۱۶۸ بند دوم: حمایت بین المللی از آثار ادبی و هنری در بستر دیجیتال ۱۷۰ مبحث دوم: استثنایات حقوق مادی پدیدآورندگان بر مبنای توسعه فناوری ۱۷۵ گفتار اول: استثنایات در قوانین داخلی ۱۷۸ بند اول: تهیه نسخه پشتیبان ۱۷۸ بند دوم: تکثیر موقت ۱۷۹ بند سوم: مهندسی معکوس ۱۸۰ گفتار دوم: استثنایات در مقررات بین المللی ۱۸۱ گفتار سوم: اهمیت وضع استثنایات حمایت در فضای سایبر برای کشورهای در حال توسعه ۱۸۶ نتیجه گیری ۱۸۹ پیشنهادات ۱۹۶ منابع ۲۰۰

کلیدواژه ها

• استثنایات
• فکری