مسیولیت مدنی آلودگی محیط زیست در حقوق عراق و فقه اسلامی
 | |
| عنوان | مسیولیت مدنی آلودگی محیط زیست در حقوق عراق و فقه اسلامی |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | خلود محمود حمزه الخفاجی |
| استاد راهنما | عزیز الله فهیمی |
| استاد مشاور | فاطمه فهیمی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
مسیولیت مدنی آلودگی محیط زیست در حقوق عراق و فقه اسلامی عنوان رساله ای است که توسط خلود محمود حمزه الخفاجی، با راهنمایی عزیز الله فهیمی و با مشاوره فاطمه فهیمی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
بررسی مسیولیت های مدنی از هر نوع، یکی از ضروریات شناخت رفتاری است که موجب آن می شود، زیرا قاعده ای است که بر اساس آن قضاوت می شود و سرنوشت مرتکبین آن را تعیین می کند. اهمیت مطالعه در این است که از طریق مطالعات و تحقیقات می توان به این هدف رسید که از عواقب مفاد احکامی که ارتباط تنگاتنگی با روابط مردم با یکدیگر دارد، جلوگیری شود.مسیولیت مدنی آلودگی محیط زیست چیست و آیا برای زمین و آسمان ضرر دارد یا خیر؟ برای به دست آوردن یک پاسخ علمی و قانونی لازم بود که ما به واقعیت مطالعه اکولوژی پی ببریم و اینکه آیا محیطی که همه موجودات زنده ای که خداوند در آن آفریده است به دلیل این آلودگی در معرض آسیب قرار می گیرد یا خیر؟ متوجه شدیم خسارت، در حقیقت عایدی عامل این آلودگی و خسارت در چارچوب مسیولیت قانونی است، باید علیه وی اقدامات قانونی صورت گیرد و برای اطلاع از همه این موارد، ابتدا باید توضیح داده شود که محیط زیست و مطالعه آن چه اهمیتی دارد: دلایل اصلی مطالعه اکولوژی عبارتند از: ۱– اکولوژی به شدت بر زندگی و توسعه انسان تاثیر می گذارد، زیرا اطلاعات حیاتی برای تعامل انسان با طبیعت برای تولید غذا، حفظ محیط اطراف – مانند آب و هوا – پاک و عاری از ناخالصی ها، حفظ پایداری تنوع زیستی تحت شرایط آب و هوایی متغیر فراهم می کند، و به راه های رفاه و شکوفایی دست یابد. ۲– اکولوژی مطالعاتی را در مورد اهمیت همزیستی موجودات زنده با یکدیگر به شیوه ای مسالمت آمیز به منظور حفظ محیط زیست خود از زوال و تخریب انجام می دهد. موجودات زنده مانند غذا و نور، تشعشعات و سایر تخریب ها و در نهایت موجودات قادر به زندگی، همزیستی و ارتباط با یکدیگر خواهند بود که پس از آن راه همه چیز را در مسیر طبیعی خود تسهیل می کند. ۳– علم اکولوژی با فراهم آوردن وسایلی برای درک مکانیسم عمل آفات و ناقلان بیماری ها به کنترل بیماری ها و آفات کمک می کند که به انسان امکان می دهد تکنیک های مناسب برای مدیریت این آفات و بیماری ها را بداند، به عنوان مثال، پشه ماده نوع (آنوفل ناقل مالاریا است)، برای کنترل آن، بررسی و شناخت جنبه های تعامل ناقل بیماری (پشه) با محیط خود، از نظر مناسب ترین زمان برای تکثیر آن ضروری است. ، رقابت بین گونه های آن و جنسیت آن (آیا ناقل نر است یا ماده)، زیرا این امر به ابداع راه های شگفت انگیز برای کنترل گسترش آن کمک می کند. آلودگی های محیطی را می توان به سه دسته تقسیم کرد: اول: آلودگی قابل کنترل و حذف: معمولا به دلیل تغییرات آب و هوایی اتفاق می افتد، مثلا در فصل زمستان، شرایط بارندگی و انسداد زهکشی آب به دلیل کثیفی یا موارد دیگر و از آنجایی که این نوع آلودگی بر دوش موسسات خدماتی در ساختار دولت قرار می گیرد که مستقیما مسیول کنترل آن هستند و همچنین انباشت زباله در محله های مردمی به دلیل عدم پیگیری شغل نظافتچیان در نهادهای دولتی در آن مناطق و در نتیجه باعث آسیب هایی می شود که می تواند توسعه یابد و برای زندگی انسان ها وخیم باشد.دوم: آلودگی هایی که باعث بیماری های مسری و عفونی می شود و آلودگی خطرناکی است: این نوع آلودگی ها پس از انقلاب صنعتی و استفاده های متعدد از مواد صنعتی و مشتقات آنها گسترش یافته و افزایش یافته است و موارد دیگر برای سلامت موجودات زنده مضر است. سوم: آلودگی غیرقابل کنترل و می تواند فاجعه و نسل کشی ایجاد کند و این نوع معمولا در زمان جنگ با استفاده از سلاح های ممنوعه بین المللی و فقه و قانون رخ می دهد و نمونه آن اتفاقی است که در هیروشیما و سایر کشورهایی که از سلاح های ممنوعه بین المللی استفاده کردند و آن اتفاق افتاد. مشارکت در نسل کشی مجموعه موجودات زنده و اولین و مهمترین آنها انسان است.إذا الضرر المتحقق بسبب التلوث علی البییه هو الإنسان المتعایش مع هذه البییه سواء عن قصد او دون قصد وعلیه یجب ان یخضع للمسوولیه قال تعالی فی کتابه الحکیم " ولْتکن مِنکمْ امه یدْعون إِلی الْخیْرِ ویاْمرون بِالْمعْروفِ وینْهوْن عنِ الْمنکرِ واوْل–یِک هم الْمفْلِحون" هو امر ربانی لبنی البشر امر به معروف و نهی از منکر، و آیه روشن است که هر کس که زیان کند، کار بدی انجام داده است، پس چگونه اگر این کار منکر باعث مرگ کسانی است که خداوند آنها را آفریده و زنده کرده است. در صورتی که آسیب ناشی از آلودگی به محیط زیست، همزیستی انسان با این محیط باشد، خواه عمد یا غیرعمد، بنابراین باید مسیولیت پذیر باشد، خداوند متعال در کتاب حکیم خود می فرمایند؛ ولْتکن مِنکمْ امه یدْعون إِلی الْخیْرِ ویاْمرون بِالْمعْروفِ وینْهوْن عنِ الْمنکرِ واوْل–یِک هم الْمفْلِحون" باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند. امر به معروف و نهی از منکر برای انسان دستور الهی است و آیه شریفه واضح است که هر کس که باعث ضرری شود، عملی مذموم انجام داده است، چه بساکه این عمل بد باعث مرگ کسانی است که خداوند آنها را آفریده و به آنها حان داده است شود.
ساختار و فهرست رساله
المقدمه
اولا: مشکله البحث
ثانیا: اهمیه البحث
ثالثا: منهجیه الدراسه
رابعا: اسیله البحث
خامسا: فرضیات البحث
سادسا: الدراسات السابقه
الفصل الاول:المفاهیم و الکلیات المبحث الاول: مفهوم البییه و التلوث و التلوث البییی
المطلب الاول: التلوث:
الفرع الاول: التعریف اللغوی للتلوث
الفرع الثانی: تعریف البییه و انواعها
الفرع الثالث: للتعریف الاصطلاحی للتلوث مفهومان وهما کما یلی:
المطلب الثانی: المسوولیهالتقصیریه للتلوث البییی فی اللغه والاصطلاح القانونی والفقهی
الفرع الاول: المسوولیه لغه
الفرع الثانی: المسوولیه فی الاصطلاح القانونی والفقهی
الفرع الثالث: مفاهیم ذات صله
الفرع الرابع: تعریف المصطلحات القانونیه
الفرع الخامس: الضمان فی الفقه الإسلامی
المبحث الثانی: تمییز المسوولیه التقصیریه عن المسوولیه المفترضه
المطلب لاول: المسوولیه التقصیریه و علاقتها بالنظریه الشخصیه
الفرع الاول :المقصود بالنظریه الشخصیه
الفرع الثانی: المقصود بالنظریه المفترضه
المطلب االثانی: تمییز الخطا و ارکانه فی المسوولیه التقصیریه و النظریه المفترضه
الفرع الاول : النظریات التقلیدیه
الفرع الثانی: انواع الخطا
المطلب الثالث: صور التلوث البییی فی تحدید المسوولیه التقصیریه
المطلب الرابع: مواضع قیام المسوولیه التقصیریه علی خطا مفترض
الفرع الاول: تعدی مدی الخطا
المطلب الرابع : المسوولیه عن الخطا الواجب الإثبات فی منازعات التلوث البییی فی القانون العراقی و الفقه الاسلامی
الفرع الاول : عناصر المسوولیه المبنیه عن الخطا الواجب الإثبات
الفرع الثانی : صعوبات تطبیق قواعد المسوولیه المبنیه علی الخطا الواجب الإثبات فی منازعات التلوث البییی
الفصل الثانی:اساس المسوولیه التقصیریه فی التلوث البییی فی القانون العراقی المبحث الاول: ارکان المسوولیه التقصیریهللتلوث البییی
المطلب الاول: الرکن المادی والمتمثل بالخطا التقصیری
الفرع الاول : رکنالخطا بین القوانین العراقیه و الفقه الاسلامی
الفرع الثانی : صعوبات تطبیق قواعد المسوولیه المبنیه علی الخطا الواجب الإثبات فی منازعات التلوث البییی
المطلب الثانی: والرکن المعنوی والمتمثل بالضرر الذی یلحق بالغیر،
الفرع الاول: الضرر المادی
الفرع الثانی: الضرر الجسدی
الفرع الثالث : انواع الضرر المادی
الفرع الرابع : الضرر بین القوانین العراقیه القدیمه والقوانین المعاصره و الفقه الاسلامی
المطلب الثالث: العلاقه السببیه بین القوانین العراقیه القدیمه والقوانین المعاصرهو الفقه الاسلامی
الفرع الاول: النظریه الاولی: نظریه تعادل الاسباب
الفرع الثانی: النظریه الثانیه: نظریه السبب المنتج
المطلب الرابع: اساس المسوولیه التقصیریه من خلال اتجاهات الفقه والتشریع والقضاء
الفرع الاول: اتجاه الفقه فی ما یخص المسوولیه علی الضرر
الفرع الثانی: وسایل دفع المسوولیه المادیه
الفرع الثالث: مقارنه بین المسوولیه المفترضه والمسوولیه المادیه (المسوولیه الموضوعیه):
المبحث الثانی: الضرر فی الشریعه الإسلامیه (الموضوعیه فی التعدی)
المطلب الاول: الضرر فی الشریعه الإسلامیه
الفرع الاول: احکام الضرر
الفرع الثانی: انواع الضرر فی الفقه الإسلامی
الفرع الثالث: شروط الضرر المعتبر فی الشریعه الإسلامیه
المطلب الثانی: قواعد المسوولیه التقصیریه و احکام الضرر فی الفقه الإسلامیه
الفرع الاول: قاعده لا ضرر ولا ضرار
الفرع الثانی: قاعده الضرر لا یزال بالضرر
الفرع الثالث: قاعده یتحمل الضرر الخاص لدفع الضرر العام
الفرع الرابع: قاعده الضرر لا یکون قدیما
الفرع الخامس: المباشر ضامن وان لم یتعمد
الفرع السادس: المتسبب لا یضمن إلا إذا تعمد
الفرع السابع: التقصیر
الفرع الثامن: قاعده إیجاد الخطر
الفرع التاسع: قاعده الإتلاف
الفرع العاشر: قاعده من له الغنم فعلیه الغرم()
المطلب الثالث: موقف الفقه الاسلامی من النزعه الموضوعیه فی التعدی
الفرع الاول: ضابط التعدی فی الفقه الإسلامی
الفرع الثانی: الظروف الخارجیه دون الداخلیه فی تقدیر التعدی فی الفقه الاسلامی
الفرع الثالث:لفظ الخطا فی نظر الفقه الإسلامی
الفرع الرابع: مقارنه بین مفهوم الخطا عند علماء القانون ومفهوم التعدی فی الفقه الإسلامی
المطلب الرابع: نظریه المباشر والتسبب
الفرع الاول: انواع المباشره والتسبب وشروطه
الفرع الثانی: صفه التعدی فی المتسبب والمباشر فی الضمان فی الفقه الاسلامی
المطلب الخامس: الضمان للافعال غیر المشروعهفی الفقه الاسلامی
الفصل الثالث:آثار المسوولیه التقصیریه فی التلوث البییی فی القانون العراقی و الفقه الإسلامی المبحث الاول: آثار المسوولیه التقصیریه عن الاعمال الشخصیه
المطلب الاول: دعوی المسوولیه التقصیریه
الفرع الاول: اطراف الدعوی
المطلب الثانی: جزاء المسوولیه التقصیریه التعویض
الفرع الاول: التعویض عن المسوولیه التقصیریه بین القوانین العراقیه القدیمه والقوانین المعاصره
الفرع الثانی : انواع التعویض فی القانون العراقی
الفرع الثالث: عناصر التعویض یتحلل التعویض عن الضرر المادی إلی عنصرین:
الفرع الرابع : التعویض عن الضرر فی القوانین العراقیه القدیمه
المبحث الثانی: الآثار المترتبه علی الفعل الضار فی الفقه الإسلامی (الضمان)
المطلب الاول :حکم التعدی فی المسووبیه التقصیریه فی الفقه الاسلامی
الفرع الاول : حکم الفعل الشخصی
الفرع الثانی: خکم فعل الغیر
الفرع الثالث: حکم الاشیاء
المطلب الثانی: الضمان فی الکتاب والسنه
الفرع الاول: الضمان فی الکتاب الکریم والسنه النبویه المطهره
الفرع الثانی: معانی استعمال الفقهاء لکلمه الضمان
المطلب الثالث: اقسام الضمان فی الفقه الإسلامی
الفرع الاول: اسباب الضمان
المبحث الثالث: النزعه الموضوعیه فی نظریه سوء استعمال الحق ومسوولیه عدیم التمییز ووسایل دفع وانتفاء المسوولیه المدنیه فی الفقه الإسلامی
المطلب الاول: النزعه الموضوعیه فی نظریه سوء استعمال الحق
الفرع الاول: ما اختاره الفقهاء من الفاظ لنظریه سوء استعمال الحق ومناقشتها
الفرع الثانی: معاییر التعسف فی استعمال الحق
المطلب الثانی: النزعه الموضوعیه فی مسوولیه عدیم التمییز
الفرع الاول: مدی انطباق حکم المباشر علی عدیم التمییز
الفرع الثانی: مدی مسوولیه عدیم التمییز عن فعله الشخصی فی حاله التسبب
المطلب الثالث: وسایل دفع وانتفاء المسوولیه المدنیه فی الفقه الإسلامی
الفرع الاول: وسایل دفع المسوولیه المدنیه فی الفقه الإسلامی
الفرع الثانی: وسایل انتفاء المسوولیه المدنیه فی الفقه الاسلامی
الخاتمه
اولا: النتایج
ثانیا: التوصیات
المصادر والمراجع
کلیدواژه ها
- آلودگی محیط زیست
- مسیولیت مدنی