مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران لبنان و عراق
 | |
| عنوان | مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران لبنان و عراق |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | علی جاسب نعیم الکعبی |
| استاد راهنما | محمد عابدی |
| استاد مشاور | سید محمد مهدی قبولی، عبدالله خدابخشی شلمزاری |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | دانشگاه فردوسی مشهد |
مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران لبنان و عراق عنوان رساله ای است که توسط علی جاسب نعیم الکعبی، با راهنمایی محمد عابدی و با مشاوره سید محمد مهدی قبولی و عبدالله خدابخشی شلمزاری در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه فردوسی مشهد دفاع گردید.
چکیده
مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در جایی است که تعهد به جبران ضرر ناشی از فعل زیانبار شخصی بر شخص دیگری غیر از مباشر به دلایل وجود رابطه مراقبت یا تبعیت و یا مصالح عمومی تحمیل شود. در این موارد از نظر ساختار مادی، فاعل فعل زیانبار یک شخص و مسوول جبران خسارت، شخص دیگری است. در حقوق اسلامی اصل در هر گونه مسیولیتی، مسیولیت شخصی است (قاعده وزر) و مسیولیت ناشی از فعل دیگری استثناء است. به موجب این اصل، هر کس فقط به خاطر رفتاری که شخصا مرتکب شده مسیول است و هیچکس را نمی توان به خاطر رفتار دیگری مسیول دانست. این قاعده در حقوق مسیولیت مدنی نیز حاکم می باشد. اما عواملی از جمله اجتماعی کردن حقوق، ضرورت توزیع ضرر از راه جمعی کردن مسیولیت و تاکید بر تضمین حقوق زیاندیده به جای مجازات عامل زیان که بر کارایی قواعد حقوق مسیولیت مدنی مبتنی است باعث شده اند در اعتبار مطلق اصل شخصی بودن مسیولیت مدنی تردید به وجود آید، و این اندیشه که مسیولیت مدنی دین است و پرداخت آن باید به عهده شخصی باشد که بهتر بتواند آن را متحمل شود.، رونق گیرد. قانونگذار عراق به این مسیولیت بطور صریح در قانون مدنی، طی سه ماده (۲۲۰–۲۱۹–۲۱۸)، تحت عنوان مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر و اشیاء اشاره کرده است. قانونگذار لبنان در قانون تعهدات و قراردادها تحت عنوان تبعات ناشی از فعل غیر در چهار ماده (۱۲۸–۱۲۷–۱۲۶–۱۲۵) به این موضوع پرداخته. ولی قانونگذار ایران عنوانی صریح برای این مسیولیت مطرح ننموده که در این امر متاثر از قواعد فقه اسلامی بوده است که همواره بر اصل شخصی بودن مسیولیت تاکید دارد؛ ولی این به معنای وجود نداشتن چنین مسیولیتی در قوانین ایران نبوده بلکه می توان در مواد ۷ و ۱۲ قانون مسیولیت مدنی ایران به وجود چنین مسیولیتی پی برد. همچنین عناوین دیگری توسط قانونگذار ایران در قانون مجازات اسلامی مطرح شده –همچون مسیولیت عاقله و بیت المال– که اشاره به این نوع مسیولیت دارد. این نوشتار به روش توصیفی–تحلیلی و تطبیقی با هدف تبیین مفاهیم وشرایط ومصادیق واثار این مسیولیت در سه نظام حقوقی ایران، لبنان و عراق تدوین شده است. هر چند سه نظام حقوقی ایران، لبنان و عراق قاعده مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر را در قوانین خود صراحتا نپذیرفته اند، لیکن به نظرمی رسد مصادیق آن را نباید منحصر به موارد قانونی دانست، بلکه می توان آن را به هر نوع رابطه مراقبتی و کنترلی میان دو شخص گسترش داد و به عنوان یک قاعده عمومی گفت با توجه به ضرورت حمایت از حقوق زیاندیدگان، در موردی که شخصی مراقبت از دیگری را عهده دار است یا رابطه تبعیت بین دو شخص وجود دارد شخص مراقب و متبوع مسیولیت زیان ناشی از فعل شخص تحت مراقبت و تابع را بر عهده دارد. گاه نیز به خاطر تعاون اجتماعی شخصی مسوول عمل دیگری است.
ساختار و فهرست رساله
چکیده ه الف) بیان مسیله
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق
ج) پیشینه تحقیق
د) اهداف تحقیق
ه) سوالات تحقیق
و) فرضیههای تحقیق
ر) نوع وروش پژوهش
ز) ساختار تحقیق
فصل نخست: مبادی تصوری پژوهش مبحث نخست: قاعده مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار نخست: جایگاه مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران، عراق و لبنان
بند نخست: جایگاه مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران
بند دوم: جایگاه مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق لبنان
بند سوم: جایگاه مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق عراق
گفتار دوم: مفهوم قاعده در مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار سوم: قابلیت نظام های حقوقی ایران، عراق و لبنان در حرکت به سوی ایجاد یک قاعده
بند نخست: قابلیت نظام حقوقی ایران در حرکت به سوی ایجاد قاعده در حقوق ایران
بند دوم: قابلیت نظام های حقوقی عراق و لبنان در حرکت به سوی ایجاد قاعده مسیولیت مدنی
مبحث دوم: اوصاف مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار نخست: مسیولیت مبتنی بر تقصیر یا بدون تقصیر
بند نخست: جایگاه تقصیر در مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران
بند دوم: جایگاه تقصیر در مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق عراق
بند سوم: جایگاه تقصیر در مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق لبنان
گفتار دوم: قاعده یا استثنا بودن مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
بند نخست: قاعده یا استثنا بودن مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق ایران
بند دوم: قاعده یا استثنا بودن مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر در حقوق عراق و لبنان
گفتار سوم: قاعده شخصی بودن مسیولیت مدنی
مبحث سوم: ماهیت مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار نخست: مسیولیت قراردادی
گفتار دوم: مسیولیت قهری
بند نخست: مصادیق مسیولیت قهری در حقوق ایران
بند دوم: مصادیق مسیولیت قهری در حقوق عراق و لبنان
فصل دوم: مبانی و شرایط تحقق مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر مبحث نخست: مبانی مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار نخست: تکلیف مراقبت
گفتار دوم: رابطه تبعیت
بند نخست: رابطه تبعیت در حقوق ایران
بند دوم: رابطه تبعیت در حقوق عراق
بند سوم: رابطه تبعیت در حقوق لبنان
گفتار سوم: منافع عمومی
مبحث دوم: شرایط اعمال قاعده مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار نخست: شرایط مربوط به شخص مسوول
بند نخست: اقتدار بر شخص مباشر زیان
الف) اقتدار بر شخص مباشر زیان در حقوق ایران
ب) اقتدار بر شخص مباشر زیان در حقوق عراق
ج) اقتدار بر شخص مباشر زیان در حقوق لبنان
بند دوم: انتساب عمل مباشر به شخص مسوول
الف) انتساب عمل مباشر به شخص مسوول در حقوق ایران
ب) انتساب عمل مباشر به شخص مسوول در حقوق عراق
ج) انتساب عمل مباشر به شخص مسوول در حقوق لبنان
گفتار دوم: شرایط مربوط به مباشر زیان
بند نخست: انتساب فعل زیانبار به مباشر زیان
بند دوم: نامشروع بودن فعل زیانبار
الف) نامشروع بودن فعل زیانبار در حقوق ایران
ب) نامشروع بودن فعل زیانبار در حقوق عراق
ج) نامشروع بودن فعل زیانبار در حقوق لبنان
فصل سوم: مصادیق و آثار مسیولیت مدنی ناشی از مراقبت مبحث نخست: مصادیق مسیولیت مدنی ناشی از مراقبت
گفتار نخست: مسیولیت مدنی سرپرست و محافظ نسبت به عمل شخص صغیر
بند نخست: مسیولیت مدنی سرپرست و محافظ نسبت به عمل شخص صغیر در حقوق ایران
الف) رجوع زیاندیده به عامل زیان و سرپرست
ب) مسیولیت اشتراکی یا مسیولیت تضامنی سرپرستان
ج) رجوع سرپرست به صغیر یا مجنون
د) ضمان عاقله
بند دوم: مسیولیت مدنی سرپرست و محافظ نسبت به عمل شخص صغیر در حقوق عراق
بند سوم: مسیولیت مدنی سرپرست و محافظ نسبت به عمل شخص در حقوق لبنان
گفتار دوم: مسیولیت مدنی سرپرست ناشی از فعل مجنون
بند نخست: مفهوم و انواع جنون
بند دوم: مصادیق مسیولان قانونی و قراردادی ناشی از فعل مجنون
گفتار سوم: مسیولیت مدنی سرپرست برای فعل سفیه
بند نخست: مفهوم سفیه و مصادیق آن
بند دوم: مصادیق مسیولان ناشی از فعل زیانبار سفیه
گفتار چهارم: مسیولیت مدنی اداره آموزش و پرورش (دولت)، آموزگار و مدرسه ناشی از عمل دانش آموز
بند نخست: مسیولیت مدنی آموزگار
بند دوم: مسیولیت مدنی مدرسه و مدیران آن
بند سوم: مسیولیت مدنی اداره آموزش و پرورش (دولت)
گفتار پنجم: مسیولیت مدنی قوای عمومی ناشی از عمل بیماران و معلولان و کودکان
مبحث دوم: آثار مسیولیت مدنی ناشی از مراقبت
گفتار نخست: رجوع زیاندیده به شخص مراقب
بند نخست: رجوع زیاندیده به شخص مراقب در حقوق ایران
بند دوم: رجوع زیاندیده به شخص مراقب در حقوق عراق
بند سوم: رجوع زیاندیده به شخص مراقب در حقوق لبنان
گفتار دوم: رجوع مراقب به مباشر زیان
بند نخست: رجوع مراقب به مباشر زیان در حقوق ایران
بند دوم: رجوع مراقب به مباشر زیان در حقوق عراق
بند سوم: رجوع مراقب به مباشر زیان در حقوق لبنان
فصل چهارم: مبانی و مصادیق و آثار مسیولیت مدنی ناشی از تبعیت مبحث نخست: مبانی ومصادیق مسیولیت ناشی از تبعیت
گفتار نخست: مبانی مسیولیت ناشی از تبعیت
بند نخست: تقصیر اثبات شده و تقصیر مفروض
بند دوم: تضمین فعل تابع از سوی متبوع
بند سوم: نظریه نمایندگی
بند چهارم: نظریه خطر در برابر انتفاع
بند پنجم: نظریه تعهد ایمنی متبوع
گفتار دوم: مصادیق مسیولیت مدنی ناشی از تبعیت
بند نخست: مسیولیت مدنی کارفرما ناشی از فعل کارگر و کارآموز
بند دوم: مسیولیت مدنی دولت ناشی از فعل کارمند
بند سوم: مسیولیت مدنی متصدی حمل و نقل ناشی از فعل مباشر
بند چهارم: مسیولیت مدنی مالک ناشی از عمل غیر
بند پنجم: مسیولیت مدنی پزشک و بیمارستان ناشی از عمل غیر
الف) مسیولیت مدنی بیمارستان
ب) مسیولیت مدنی پزشک
مبحث دوم: شرایط و آثار مسیولیت مدنی ناشی از تبعیت
گفتار نخست: شرایط مسیولیت مدنی ناشی از تبعیت
بند نخست: وجود رابطه تبعیت
بند دوم: فعل زیانبار تابع
بند سوم: وجود رابطه بین عمل زیانبار تابع و تکالیف شغلی وی
گفتار دوم: آثار مسیولیت مدنی ناشی از تبعیت
بند نخست: حق رجوع زیاندیده به متبوع
بند دوم: حق رجوع زیاندیده به تابع
بند سوم: حق رجوع متبوع و تابع به یکدیگر
فرض نخست: رجوع متبوع به تابع
فرض دوم: رجوع تابع به متبوع
فصل پنجم: مصادیق و آثار مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر مبتنی بر تامین مصالح عمومی مبحث نخست: مصادیق مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر مبتنی بر مصالح عمومی
گفتار نخست: مسیولیت مدنی بیت المال و صندوق تامین خسارات بدنی
بند نخست: مسیولیت مدنی ناشی از بیت المال
الف) جانشینی بیت المال در صورت قتل خطای محض
ب) جانشینی بیت المال در صورت عدم اثبات و عدم انتساب به شخص معین
ج) پرداخت از بیت المال در فرض عدم امکان جبران خسارت توسط مباشر
د) پرداخت از بیت المال در صورت دفاع مشروع در قبال دیوانه
ه–) پرداخت از بیت المال در صورت قتل عمد و شبه عمدی شخص و مرگ یا فرار قاتل از دسترس
و) پرداخت دیه از بیت المال در صورت اعسار راننده متخلف از پرداخت دیه
ز) پرداخت از بیت المال در صورت خطای حاکم
بند دوم: مسیولیت مدنی صندوق تامین خسارات بدنی
الف) فقدان پوشش بیمهای
ب) ناشناخته ماندن وسیله نقلیه مسبب حادثه
ج) کسری پوشش بیمه نامه ناشی از افزایش مبلغ ریالی دیه
د) موارد توقف فعالیت بیمهگر
گفتار دوم: مسیولیت مدنی دولت برای اعمال تروریستی
بند نخست: مفهوم اعمال تروریستی
بند دوم: مصادیق قانونی مسیولیت دولت برای اعمال تروریستی
الف) حقوق ایران
ب) حقوق عراق
ج) حقوق لبنان
بند سوم: مبانی مسیولیت دولت در قبال اعمال تروریستی
الف) قصور دولت در تامین امنیت عمومی
ب) الخراج بالضمان
ج) تامین رفاه و خیر اجتماعی
د) قاعده حرمت خون مسلمان
گفتار سوم: مسیولیت مدنی عاقله و خویشاوندان ناشی از عمل جانی
بند نخست: مفهوم و مصادیق ضمان عاقله
بند دوم: مبنای ضمان عاقله برای زیان ناشی از عمل خویشاوند
بند سوم: جایگاه قانونی ضمان عاقله و خویشاوندان در مقررات ایران، عراق و لبنان
بند چهارم: آثار ضمان عاقله برای زیان ناشی از عمل خویشاوند
الف) مسیولیت جانی در کنار عاقله
ب) حق رجوع عاقله به جانی
ج) جانشینی مسیولیت دولت برای ضمان عاقله
مبحث دوم: آثار مسیولیت مدنی ناشی از فعل غیر مبتنی بر تامین مصالح عمومی
گفتار نخست: رجوع زیان دیده به دولت و یا خویشاوندان
بند نخست: رجوع زیان دیده به دولت
بند دوم: رجوع زیان دیده به خویشاوندان
گفتار دوم: رجوع دولت یا خویشاوندان به مسبب حادثه
بند نخست : بیمه شخص ثالث
بند دوم : عقد ضمان
نتایج پژوهش
پیشنهادها
فهرست منابع
الف) منابع عربی
ب) منابع فارسی
ج) قوانین
د) سایت های الکترونیکی
کلیدواژه ها
- مسیولیت مدنی
- اصل شخصی بودن مسیولیت