مطالعه تطبیقی خسارات انتظار در حقوق کامن لا و ایران

عنوان	مطالعه تطبیقی خسارات انتظار در حقوق کامن لا و ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	علی حدادازاده شکیبا
استاد راهنما	هدایت اله سلطانی نژاد
استاد مشاور	احمد دیلمی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه قم

مطالعه تطبیقی خسارات انتظار در حقوق کامن لا و ایران عنوان رساله ای است که توسط علی حدادازاده شکیبا، با راهنمایی هدایت اله سلطانی نژاد و با مشاوره احمد دیلمی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

هنگامی که قراردادی میان دو یا چند نفر منعقد میگردد، بدیهیست که متعاقدین، هیچگاه، تن به پذیرش ریسک تعهد نمیدهند، مگر آنکه در قبال ریسک پذیری خود، احتمال دستیابی به مابازایی که ارزش آن ریسک و خطر را داشته باشد، بدهند. این مابازا، چیزی جز تحقق انتظارات قراردادی که سبب اصلی پذیرش ریسک تعهد از سوی متعهدین میباشد، نخواهد بود. بر همین مبنا، هر قراردادی، اصولا، دربرگیرنده یک سری توقعات و انتظارات عام و خاص برای متعهدین میباشد. انتظارات عام قراردادی، همان اجرای بی کم و کاست تعهدات عقدی و انتظارات خاص، همان جبران خسارات متعهدله در صورت عدم اجرای تعهدات میباشد. مهمترین سوالی که در رابطه با برآورده نمودن انتظارات قراردادی مطرح میشود، بدین صورت است که در صورت نقض تعهد از سوی متعهد، متعهدله چگونه و به چه طریقی میتواند انتظارات خاص خود را برآورده سازد. متن حاضر، در راستای پاسخ به این سوال و با هدف جبران خسارات انتظار قراردادی، بدین نتیجه دست یافت که در نظام حقوقی کامن لا و ایران، پنج راه حل جهت جبران خسارات انتظار وجود دارد. ۱– جبران خسارت از طریق پرداخت غرامت پولی ۲– استرداد ۳– فسخ قرارداد ۴– بازنگری در شرایط قرارداد ۵– الزام به انجام تعهد. با توجه به پیشینه علمی و عملی نظام حقوقی کامن لا، اولین شیوه جبران خسارات انتظار در آن، پرداخت غرامت پولی و در نظام حقوقی ایران، الزام به انجام تعهد میباشد. از همین رو، متن حاضر، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و از طریق روش توصیفی و با هدف مقایسه نظام حقوقی کامن لا و ایران در جبران خسارات قراردادی انتظار، نهایتا به نتایج روبرو دست یافت: اولا در هر دو نظام حقوقی کامن لا و ایران، میتوان دو نوع منفعت قراردادی تصور نمود; ۱– منافع مرتبط با انتظارات اولیه برآمده از اجرای عین تعهد ۲– منافع مرتبط با انتظارات ثانویه برآمده از تحقق انتظارات اولیه. ثانیا با توجه به شیوه اولیه جبران خسارات قراردادی در نظام حقوقی کامن لا که اخذ غرامت پولیست، جبران خسارات انتظار اولیه، امری ساده و بدیهیست، حال آنکه جبران انتظارات قراردادی ثانویه، منوط به وجود مقدمات و ملزومات گسترده–ایست که البته در بسیاری موارد محقق نشده و طبیعتا قادر به برآورده سازی انتظارات قراردادی زیاندیده نمیباشد. حال آنکه در نظام حقوقی ایران، از آنجا که شیوه اولیه جبران خسارات قراردادی، الزام به انجام تعهد است، طبیعتا امکان جبران هر دو نوع انتظار قراردادی، به مراتب ساده تر از نظام حقوقی کامن لاست و دربرگیرنده طیف گسترده تری از انتظارات قراردادی زیاندیده میباشد، مسیله ای که موجب برتری نظام حقوقی ایران در جبران خسارات قراردادی انتظار_ هم در رابطه با شیوه های جبران خسارت و هم در رابطه با گستردگی جبران آنها_ نسبت به نظام حقوقی کامن لا میگردد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل اول: مفاهیم و کلیات

۱– مفهوم انتظارات قراردادی

۱–۱ انواع زیان های ناشی از نقض انتظارات قراردادی

۱–۲ عناصر تشکیل دهنده انتظارات قراردادی

۱–۲–۱ منافع اجرای تعهد

۱–۲–۲ منافع مستقیم و بی واسطه

۱–۲–۳ منافع غیرمستقیم

۱–۲–۴ هزینه ها

۱–۳ هدف خسارات جبران کننده انتظارات قراردادی

۲– بررسی کلیت مسیولیت قراردادی

۲–۱ مفهوم مسیولیت

۲–۲ مفهوم لغوی

۲–۳ مفهوم اصطلاحی

۲–۴ مسیولیت قراردادی

۲–۵ مبنای مسیولیت قراردادی

۳– مطالعه تطبیقی خسارات انتظار با سایر خسارات قراردادی

۳–۱ تمایز خسارت انتظار با خسارت اعتماد

۳–۲ تمایز خسارت انتظار از استرداد

۳–۳ تمایز خسارت استرداد از اعتماد

۳–۴ خسارات جانبی

۴– مبانی خسارات جبران کننده انتظارات قراردادی

۴–۱ نظریه روان شناختی

۴–۲ نظریه خواست و اراده قراردادی طرفین

۴–۳ مبنای اقتصادی یا سازمانی

۴–۴ نظریه ملازمه تکلیف قراردادی با ایجاد حق

۴–۵ نظریه مقایسه حق قراردادی با حق مالکیت

۴–۶ نظریه حقوقی

۵– شناسایی خسارات انتظار در فقه امامیه و حقوق ایران

۵–۱ انتظارات قراردادی در فقه امامیه و حقوق ایران

۵–۲ واکاوی مفهوم انتظارات قراردادی در عقود اسلامی

۵–۲–۱ عقد بیع

۵–۲–۲ اجاره

۵–۲–۳ مضاربه

۵–۲–۴ مزارعه

۶– انتظارات قراردادی در فقه

۶–۱ انتظارات قراردادی در کلام فقها

۶–۱–۱ منافع اجرای تعهد

۶–۱–۲ منافع مستقیم

۶–۱–۳ منافع غیر مستقیم

۶–۲ دیدگاه فقهای مخالف با شناسایی این منافع

۷– بررسی دلایل فقهای مخالف شناسایی انتظارات قراردادی غیرمستقیم

۷–۱ عدم تحقق استیلاء

۷–۲ عدم تحقق اتلاف یا تسبیب

۸– دیدگاه فقهای موافق شناسایی منافع غیرمستقیم

۸–۱ مبانی و دلایل موافقان

۸–۱–۱ قاعده "لاضرر"

۸–۲ قاعده اتلاف و تسبیب

۸–۳ جواز مقابله به مثل

۸–۴بنای عقلا

۹– بررسی نظرات حقوقدانان ایرانی در شناسایی خسارات انتظار غیرمستقیم

۱۰– شناسایی خسارات انتظار غیرمستقیم در قوانین مدون ایران

۱۱– مبانی توجیهی خسارات جبران کننده انتظارات قراردادی در فقه امامیه و حقوق ایران

۱۱–۱ خواست و اراده طرفین

۱۱–۲ تلقی مال آینده به عنوان مال موجود

۱۱–۳ شناسایی نقض قرارداد به عنوان سبب مستقل ضمان

۱۱–۴ قیاس حق قراردادی با حق مالکیت

۱۲– مصادیق کلی خسارت انتظار در حقوق ایران

۱۲–۱ خسارات انتظار از حیث منشا وجودی

۱۲–۲ خسارات انتظار مادی

۱۲–۳ خسارات انتظار حقوقی

۱۲–۴ خسارات انتظار از حیث موضوع

۱۲–۵ خسارات انتظاراز حیث زمان پیدایش

۱۳– مصادیق جزیی خسارات انتظار در حقوق ایران

۱۳–۱ خسارات انتظار عدم انجام تعهد

۱۳–۲ خسارات انتظار مستقیم

۱۳–۳ خسارات انتظار غیرمستقیم

۱۳–۴ خسارات عدم النفع

۱۳–۵ عدم النفع ممکن الحصول

۱۳–۶ عدم النفع محتمل

۱۴– مواضع مبتلی به تحقق خسارات انتظار در حقوق ایران

۱۴–۱ خسارات انتظار عدم انجام تعهد

۱۴–۲ خسارات انتظار انجام تعهد معیوب

۱۴–۳ خسارات انتظار مربوط به تاخیر درانجام تعهد

فصل دوم: قابلیت جبران خسارات مبتنی بر انتظارات قراردادی

۱– شیوه های برآورده سازی انتظارات قراردادی

۱–۲ شیوه جبران خسارت از طریق پرداخت غرامت پولی

۱–۲–۱ خسارت انتظار

۱–۲–۱–۱ مقایسه خسارات انتظار قراردادی با خسارات انتظار غیرقراردادی

۱–۲–۱–۲ مصادیق خسارات انتظار

۱–۲–۲–۱ خسارات مستقیم و غیرمستقیم

۱–۲–۲–۲ انواع خسارات انتظار مستقیم

۱–۲–۲–۳ خسارات اجرای تعهد

۱–۲–۲–۴ خسارت استرداد

۱–۲–۲–۵ تفکیک شیوه جبران خسارت استرداد از خسارت استرداد موضوع انتظارات قراردادی

۱–۲–۲–۶ خسارت اعتماد

۱–۲–۲–۷ هزینه های ماقبل قراردادی

۱–۲–۲–۸ هزینه های اجرای تعهد

۱–۲–۲–۹ انواع خسارات غیرمستقیم

۱–۲–۲–۱۰ انواع خسارات غیرمستقیم ناشی از روند طبیعی نقض تعهد

۱–۲–۲–۱۰–۱ انواع خسارات غیرمستقیم قابل پیش بینی هنگام انعقاد قرارداد

۱–۲–۲–۱۰–۲خسارات تبعی یا ویژه

۱–۲–۲–۱۰–۲–۱ خسارات حدسی و گمانی;تفویت شانس

۱–۲–۲–۱۰–۲–۲ خسارات ناشی از ایجاد درد، رنج و بیماریهای روانی

۱–۲–۲–۱۰–۲–۳ خسارات مربوط به شادابی و خوشایندی

۱–۳ شیوه فسخ و بازنگری در شرایط قرارداد

۱–۴ شیوه الزام به انجام تعهد

۱–۴–۱ مبانی و دلایل استثنایی تلقی شدن شیوه الزام به انجام تعهد در نظام حقوقی کامن لا

۱–۴–۲ مبانی تلقی شیوه الزام به انجام تعهد به عنوان راه حل اولیه در فقه امامیه و قانون ایران

۱–۴–۳ ارزیابی و تعیین بهترین رویکرد به عنوان شیوه اولیه جبران خسارات قراردادی

۱–۵ شیوه جبران خسارت استرداد

۲– بررسی قابلیت جبران خسارات انتظار در حقوق ایران

۲–۱انتظارات اجرای تعهد

۲–۲ انتظارات مستقیم

۲–۳ انتظارات غیرمستقیم

۲–۴ محدوه جبران خسارات انتظار

۲–۵ محدوده جبران انتظارات پیش قراردادی(خسارات اعتماد)

۲–۶ محدوده جبران خسارت استرداد

۲–۶–۱ مفهوم معامله در راستای تعیین محدوده انتظارات قراردادی

۲–۶ –۲ محدوده جبران خسارات انتظار قراردادی در مقایسه با خسارات انتظار خارج قراردادی

۲–۷ محدوده جبران خسارات تفویت منفعت(خریدار)

۲–۸ محدوده جبران خسارات تفویت منفعت(فروشنده)

۲–۹ محدوده جبران خسارات تفویت سود پول

۲–۱۰ محدوده جبران خسارات انتظار روانی

۲–۱۱ محدوده جبران خسارات انتظار مربوط به بدنامی

۳– مبانی قابلیت جبران خسارت انتظار در حقوق ایران

۴– محدوده جبران خسارات انتظار در حقوق ایران

۵– شرایط و اسباب لازم در جبران خسارات انتظار در حقوق ایران

۵–۱ شرایط تحقق انتظارات قراردادی

۵–۲ وجود قرارداد

۵–۳ عدم انجام صحیح تعهدات

۵–۴ اتمام فرصت انجام تعهد

۵–۵ اجرای تعهد به صورت معیوب

۶– اسباب لازم جهت جبران خسارات انتظار

۶–۱ ورود خسارت

۶–۲ رابطه سببیت میان نقض تعهد و خسارات انتظار

۶–۳ بار اثبات وجود رابطه سببیت

۷– قطعی بودن خسارت و قابلیت پیش بینی آن

۸– نقش قابلیت پیش بینی خسارت در ایجاد رابطه سببیت

۹– بی واسطه بودن خسارت

۹–۱ سببیت های همزمان و مقارن

۹–۱–۱ مشارکت متعهدله در ایجاد خسارات انتظار

۹–۱–۲ مشارکت شخص ثالث در تحمیل خسارات انتظار

۹–۱–۳ مشارکت قوه قاهره

۹–۲ امکان سنجی رفع مسیولیت، بنا به گستره وظایف قراردادی یا دور بودن خسارات انتظار از نقض تعهد

۱۰– قابلیت جبران انواع خسارات انتظار در حقوق ایران

۱۰–۱ خسارات انتظار مستقیم

۱۰–۲ خسارات انتظار غیرمستقیم خارج از روند طبیعی نقض تعهد

۱۰–۳ بررسی نظر قانونگذار و حقوقدانان ایرانی در رابطه با قابلیت جبران خسارات انتظار غیرمستقیم

۱۰–۴ بررسی قابلیت جبران خسارات انتظار قراردادی غیرمستقیم در حقوق ایران، به صورت مصداقی

۱۰–۴–۱ خسارات انتظار معنوی

۱۰–۴–۲ خسارات انتظار ناشی از تفویت شانس

۱۰–۴–۳ خسارات انتظار ناشی از ایجاد درد، رنج و بیماری های روانی

۱۰–۴–۴ خسارات انتظار مربوط به شادابی و خوشایندی

۱۰–۴–۵ خسارات انتظار مربوط به کاهش ارزش پول

فصل سوم: ارزیابی و محاسبه خسارات انتظار

۳–۱ شیوه های ارزیابی خسارات انتظار

۳–۲ نقش اراده خواهان در تعیین شیوه ارزیابی خسارت

۳–۳ اصول حاکم بر ارزیابی خسارات انتظار

۳–۳–۱ اصل اول: ارزیابی مبتنی بر دفع ضرر نه ایجاد منفعت

۳–۳–۱–۱ استثنایات اصل اول

۳–۳–۱–۱–۱ تبیین مفهوم ضرر

۳–۳–۱–۱–۱ پیش شرطهای لازم در تحقق مفهوم ضرر

۳–۳–۲ اصل دوم: ممنوعیت جبران چند باره خسارات انتظار

۳–۳–۳ اصل سوم: تحمیل و تحصیل حداقل مسیولیت و منفعت جهت جبران خسارت

۳–۴ شیوه های محاسبه خسارات انتظار

۳–۴–۱ محاسبه خسارت بر مبنای احتساب زیانهای وارده به متعهدله

۳–۴–۲ محاسبه خسارت بر مبنای احتساب منافع به دست آمده برای ناقض

۳–۴–۳ محدوده اختیارات محکمه در ارزیابی خسارات انتظار

۳–۵ مبنای محاسبه خسارات انتظار

۳–۶ معیارهای ارزیابی خسارت انتظار

۳–۶–۱ معیار "تفاوت در ارزش" یا " هزینه اصلاح"

۳–۶–۱–۱ قراردادهای مربوط به عرضه کالا

۳–۶–۱–۲ قراردادهای مربوط به فعالیت های ساختمانی

۳–۶–۱–۳ قراردادهای بررسی

۳–۶–۲ سایر معیارهای محاسبه و ارزیابی

۳–۷– نحوه ارزیابی خسارات انتظار توسط دادگاه

۳–۸– محاسبه خسارات انتظار

۳–۸–۱ محاسبه بر مبنای قیمت بازاری

۳–۸–۱–۱ عدم انجام تعهد

۳–۸–۱–۲ تاخیر در انجام تعهد

۳–۸–۱–۳ اجرای معیوب و ناقص تعهد

۳–۸–۲ تلاقی انجام تعهد ناقص با ضرر ناشی از افت قیمت بازاری

۳–۸–۳ محاسبه بر مبنای قیمت واقعی

۳–۸–۳–۱ نقض انجام تعهد

۳–۸–۳–۲ نقض عهد متعهدله در پذیرش موضوع تعهد و پرداخت ثمن

۳–۹ زمان ارزیابی خسارات انتظار

۳–۹–۱ زمان نقض تعهد

۳–۹–۲ زمان کشف نقض عهد

۳–۱۰ تعیین زمان ارزیابی خسارت به صورت مصداقی

۳–۱۰–۱ خسارات مربوط به نقض های قابل پیش بینی

۳–۱۰–۲ خسارات ناشی از تاخیر در اجرای تعهد

۳–۱۱ تعیین میزان خسارت انتظار در فقه امامیه و حقوق ایران

۳–۱۱–۱ زمان ارزیابی

۳–۱۱–۲ مکان ارزیابی

۳–۱۲ نحوه محاسبه خسارات انتظار در فقه امامیه و حقوق ایران

۳–۱۲–۱ ارزیابی خسارات انتظار ذیل عقود ناقل ملکیت

۳–۱۲–۲ ارزیابی خسارت انتظار ذیل تعهدات لازم غیرمملک

۳–۱۲–۳ ارزیابی خسارت انتظار در انجام تعهد متاخر

۳–۱۲–۴ ارزیابی خسارت انتظار در انجام تعهد به صورت معیوب

۳–۱۳ محاسبه تطبیقی خسارات انتظار در حقوق کامن لا و ایران

نتیجه

فهرست منابع

منابع انگلیسی

کلیدواژه ها

• نقض انتظارات قراردادی
• خسارات انتظار
• قابلیت جبران خسارات انتظار
• شیوه های جبران خسارات انتظار
• محاسبه خسارات انتظار