مطالعه تطبیقی ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس

عنوان	مطالعه تطبیقی ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	مجتبی زمانی
استاد راهنما	سهیل طاهری
استاد مشاور	پژمان پیروزی، علیرضا مظلوم رهنی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس

مطالعه تطبیقی ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس عنوان رساله ای است که توسط مجتبی زمانی، با راهنمایی سهیل طاهری و با مشاوره پژمان پیروزی و علیرضا مظلوم رهنی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس دفاع گردید.

چکیده

تحقق مسیولیت مدنی نیازمند احراز سه رکنِ ضرر، فعل زیان بار و رابطه سببیت است. غالب سیستم های حقوقی برای جبران ضرر شرایطی در نظر گرفته اند و شرط مستقیم بودن، یکی از این شرایط است. در ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی ایران به لزوم رعایت این شرط اشاره شده است. در حقوق ایران هرجا رابطه سببیت عرفی بین ضرر و فعل زیانبار برقرار نباشد ضرر را غیرمستقیم می نامند و رکن سببیت در تشخیص ضرر غیرمستقیم نقش اساسی دارد. در حوزه مسوولیت قراردادی و غیرقراردادی مصادیق بسیاری برای ضرر غیرمستقیم وجود دارد و اصل بر این است که ضرر غیرمستقیم قابل جبران نیست. مهمترین دلیلِ جبران ناپذیری ضرر غیرمستقیم قیاس با عدم النفع است. مشهور فقها معتقدند عدم النفع قابل جبران نیست. با این حال برخی از فقها و حقوقدانان به طور استثنایی بعضی از مصادیق عدم النفع را قابل جبران دانسته اند. انتساب و لاضرر مهمترین مبانی توجیه قابلیت جبران ضررهای غیرمستقیم به شمار می روند. مضاف بر اینکه ضابطه سببیت عرفی این امکان را فراهم می آورد تا بتوان شرط مستقیم بودن را از مسوولیت مدنی حذف نمود. با حذف این شرط از نظام حقوقی ایران برخی از ضررهای غیرمستقیم که رابطه سببیت عرفی با فعل زیانبار دارند به طور استثنایی قابلیت جبران می یابند. در حقوق انگلیس به طور معمول گفته می شود ضرر وارده نباید رابطه دور با فعل زیانبار داشته باشد. قدمت ضابطه دور نبودن زیان در انگلیس به مراتب بیشتر از ضابطه مستقیم بودن در حقوق ایران است و پیشینه آن نشان می دهد که این ضابطه در قرن سیزدهم میلادی به عنوان یک ضابطه مادی و فیزیکی به کار می رفته است. اما در حال حاضر مستقیم بودن و قابل پیش بینی بودن دو ضابطه برای شناسایی زیانهای دور از زیانهای نزدیک هستند و تاثیر ضابطه قابلیت پیش بینی بیشتر از ضابطه مستقیم بودن است. مبنای جبران پذیری ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلستان بر پایه تیوری هایی است که به مرور در رویه قضایی تثبیت شده و به شکل یک قاعده در آمده اند. در حقوق انگلستان ضرر غیرمستقیم لزوما یک ضرر غیرقابل جبران نیست و چنانچه ضرر غیرمستقیم در حوزه پیش بینی متعارف طرفین آمده باشد قابلیت جبران دارد. رویه قضایی انگلیس در سالهای اخیر برای شناسایی ضررهای دور از ضررهای نزدیک تمایل بیشتری به ضابطه قابل پیش–بینی بودن از خود نشان داده و نقش ضابطه مستقیم بودن بسیار کم رنگ شده است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب چکیده

مقدمه

بیان مسیله

سوابق تحقیق

نوآوری تحقیق

اهداف تحقیق

سوالات تحقیق

فرضیات تحقیق

روش تحقیق

ساختار تحقیق

فصل اول– مبانی نظری ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس ۱–۱–شناسایی ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۱–تبیین ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۱–۱–تبیین ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۱–۱–۱–۱–۱–ضرر

۱–۱–۱–۱–۲–مقایسه ضرر با مفاهیم مشابه

۱–۱–۱–۱–۳ ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۱–۲–تبیین ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

۱–۱–۱–۲–۱–ضرر و مقایسه آن با مفاهیم مشابه

۱–۱–۱–۲–۲–دوری زیان

۱–۱–۱–۲–۳– ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۲–پیشینه ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۲–۱– پیشینه ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۱–۱–۲–۲– پیشینه ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

۱–۱–۳–رابطه ضرر غیرمستقیم با سایر مفاهیم مسوولیت مدنی

۱–۱–۳–۱–رابطه ضرر غیرمستقیم با شرایط ضرر قابل جبران

۱–۱–۳–۱–۱–رابطه ضرر غیرمستقیم با ضرر مسلم

۱–۱–۳–۱–۲–رابطه ضرر غیرمستقیم با ضرر مشروع

۱–۱–۳–۱–۳– رابطه ضرر غیرمستقیم با ضرر قابل پیش بینی

۱–۱–۳–۲– رابطه ضرر غیرمستقیم با سببیت

۱–۱–۳–۲–۱–رابطه ضرر غیرمستقیم با سببیت در فقه و حقوق ایران

الف – رابطه ضرر غیرمستقیم با سببیت در فقه

ب – رابطه ضررغیرمستقیم با سببیت در حقوق ایران

۱–۱–۳–۲–۲–رابطه ضرر غیرمستقیم با سببیت در حقوق انگلیس

۱–۱–۴–معیار شناسایی ضرر غیرمستقیم

۱–۱–۴–۱–معیار شناسایی ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۱–۱–۴–۲– معیار شناسایی ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

مقایسه

۱–۲–مبانی جبران پذیری ضرر غیرمستقیم

۱–۲–۱–مبانی مشترک جبران پذیری ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس

۱–۲–۱–۱–مبنای اخلاقی

۱–۲–۱–۲–مبنای اجتماعی

۱–۲–۱–۳–مبنای فلسفی

۱–۲–۱–۳–۱– حاکمیت اراده

۱–۲–۱–۳–۲– سببیت

۱–۲–۲–مبانی اختصاصی جبران پذیری ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس

۱–۲–۲–۱– مبانی اختصاصی جبران پذیری ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۱–۲–۲–۱–۱–انتساب عرفی

۱–۲–۲–۱–۲– لاضرر

۱–۲–۲–۱–۳– مقابله به مثل

۱–۲–۲–۱–۴– احترام مال مومن

۱–۲–۲–۱–۵– بنای عقلا

۱–۲–۲–۲–مبانی اختصاصی جبران پذیری ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

۱–۲–۲–۲–۱– نقض عهد کارا

۱–۲–۲–۲–۲– نفع متوقع

۱–۲–۲–۲–۳– نفع اتکاء و اعتماد

۱–۲–۲–۲–۴– نفع ایفاء

۱–۲–۲–۲–۵– اعاده یا استرداد

۱–۲–۲–۲–۶– جبران کامل خسارات

مقایسه

فصل دوم–مصادیق و جایگاه ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس ۲–۱–مصادیق ضرر غیرمستقیم

۲–۱–۱–مصادیق ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۲–۱–۱–۱– ضرر غیرمستقیم با منشاء دوگانه قراردادی و غیرقراردادی

۲–۱–۱–۱–۱ ضرر ناشی از عدم النفع

۲–۱–۱–۱–۲– ضرر اقتصادی محض

۲–۱–۱–۱–۳– ضرر ناشی از ضرر

۲–۱–۱–۱–۴– ضرر ناشی از دادرسی در دعوای خسارت تاخیر تادیه

۲–۱–۱–۲– ضرر غیرمستقیم با منشاء قراردادی

۲–۱–۱–۲–۱– ضرر ناشی از انتظار

۲–۱–۱–۲–۲– ضرر ناشی از اعتماد

۲–۱–۱–۲–۳– ضرر ناشی از کاهش ارزش پول

۲–۱–۱–۲–۴– ضرر پیش بینی شده در قرارداد

۲–۱–۱–۳– مصادیق ضرر غیرمستقیم با منشاء غیر قراردادی

۲–۱–۱–۳–۱– ضرر جمعی

۲–۱–۱–۳–۲– ضرر از دست رفتن فرصت

۲–۱–۱–۳–۳– ضرر معنوی نزدیکان زیان دیده

۲–۱–۱–۳–۴– ضرر ناشی از رقابت ناسالم تجاری

۲–۱–۲–مصادیق ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

۲–۱–۲–۱– ضرر غیر مستقیم با منشاء قراردادی

۲–۱–۲–۱–۱– ضرر ناشی از اعتماد و انتظار

۲–۱–۲–۱–۲– ضرر ناشی از عدم النفع

۲–۱–۲–۲– ضرر غیرمستقیم با منشاء غیر قراردادی

۲–۱–۲–۲–۱– ضرر معنوی نزدیکان زیان دیده

۲–۱–۲–۲–۲– ضرر اقتصادی محض

۲–۱–۲–۲–۳– ضرر وارده به شهرت و حسن نیت

مقایسه

۲–۲–جایگاه ضرر غیرمستقیم

۲–۲–۱–جایگاه ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران

۲–۲–۱–۱–جایگاه ضرر غیرمستقیم در فقه و دکترین حقوقی

۲–۲–۱–۱–۱– جایگاه ضرر غیرمستقیم در فقه امامیه

۲–۲–۱–۱–۲– جایگاه ضرر غیرمستقیم در دکترین حقوقی

۲–۲–۱–۲–جایگاه ضرر غیرمستقیم در قوانین موضوعه

۲–۲–۱–۲–۱– قوانین مدنی

۲–۲–۱–۲–۲– قوانین کیفری

۲–۲–۱–۲–۳– قوانین تجاری

۲–۲–۱–۲–۴– سایر قوانین

۲–۲–۱–۳–جایگاه ضرر غیرمستقیم در رویه قضای

۲–۲–۱–۳–۱– ضرر غیرمستقیم قراردادی در رویه قضایی

۲–۲–۱–۳–۲– ضرر غیرمستقیم غیرقراردادی در رویه قضایی

۲–۲–۲– جایگاه ضرر غیرمستقیم در حقوق انگلیس

۲–۲–۲–۱–جایگاه ضرر غیرمستقیم در دکترین حقوقی

۲–۲–۲–۲–جایگاه ضرر غیرمستقیم در رویه قضایی

۲–۲–۲–۲–۱–ضررغیرمستقیم قراردادی در رویه قضایی

۲–۲–۲–۲–۲–ضرر غیرمستقیم غیرقراردادی در رویه قضایی

مقایسه

نتیجه

پیشنهادات

منابع

چکیده انگلیسی

کلیدواژه ها

• ضرر
• خسارت
• غیرمستقیم
• دوری زیان
• سببیت