مطالعه تطبیقی مسیولیت مدنی ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت در نظام حقوقی ایران و انگلیس

عنوان	مطالعه تطبیقی مسیولیت مدنی ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت در نظام حقوقی ایران و انگلیس
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	احمد امیری
استاد راهنما	حجت مبین
استاد مشاور	محمد علی خورسندیان، سیروس حیدری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه شیراز

مطالعه تطبیقی مسیولیت مدنی ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت در نظام حقوقی ایران و انگلیس عنوان رساله ای است که توسط احمد امیری، با راهنمایی حجت مبین و با مشاوره محمد علی خورسندیان و سیروس حیدری در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه شیراز دفاع گردید.

چکیده

هر چند که در همه نظام های حقوقی، شخصیت انسان، مورد احترام است و برای صدمه به آن، با وجود شرایطی مسیولیت کیفری نیز تعیین شده است، لیکن مسیولیت مدنی ناشی از آسیب به حقوق شخصیت، به ویژه در نظام حقوقی ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به تبع این خلا حمایتی، در رویه قضایی نیز در این زمینه آرای متقن علمی یافت نمی شود. بر همین مبنا، مسیله اساسی در این پژوهش مطالعه نهاد مسیولیت مدنی ناشی از نقض حقوق مرتبط با شخصیت، شرایط و معیارهای آن، نحوه ایجاد تعادل بین حقوق مربوط به شخصیت با دیگر حقوق اساسی نظیر آزادی بیان و شیوه های جبران خسارت وارد بر شخصیت در فقه و حقوق ایران و مقایسه آن با نظام حقوقی انگلستان می باشد. روش تحقیق، روش تحلیلی توصیفی و تطبیقی است. حقوق مربوط به شخصیت، به مجموعه ای از اصول و قواعد حقوق خصوصی اطلاق می شود که به همه ی انسان ها به جهت انسان بودن تعلق می گیرد. حقوق شخصیت منشا مشروعیت و اعتبار حقوقی خود را از کرامت انسانی بدست می آورد. بنابراین ایجاد ضمان و مسیولیت برای ناقضین حقوق مربوط به شخصیت در راستای حمایت از کرامت ذاتی انسان است. در کشورهای مختلف دو رویکرد در زمینه حمایت از حقوق مربوط به شخصیت وجود دارد. برخی کشورها حق بر شخصیت را یک حق مستقل دانسته و حق کلی نسبت به شخصیت به عنوان یک کل شناسایی کرده اند و برخی دیگر، حقوق خاص نسبت به برخی از جنبه های شخصیت قایل شده اند. در حقوق انگلستان اصلی کلی برای مسیولیت مدنی ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت وجود ندارد و صرفا از این حقوق در قالب خطاهای معین مانند بدنامی، ایراد ضرب و جرح، حبس غیر قانونی و ... حمایت می شود. در حقوق ایران هم اصلی کلی در این خصوص وجود ندارد اما برخی از مصادیق این حقوق در قوانین مختلف مورد حمایت قرار گرفته است. علیرغم تاکید قانون مسیولیت مدنی و قانون مطبوعات ایران بر استفاده از روش عینی در خسارات وارده به شخصیت، در حقوق انگلیس توسل به شیوه های عینی بخاطر داشتن اثر بازدارندگی بر آزادی بیان بجزء در موارد استثتایی ممنوع است و جبران پولی و خسارات تنبیهی بیشتر مورد حکم قرار می گیرند. به جهت اعمال بی قید و شرط و نامحدود این نوع حقوق توسط صاحبان آن ها از یک سو و تعرض و تعدی دیگران نیز به حقوق مزبور از سوی دیگر، ضرورت دارد که سیستم های قانونگذاری ایران هماهنگ با شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در قالب قانونی مستقل، حدود و قلمرو حقوق مذکور را مشخص کند. به رسمیت شناختن حقوق مربوط به شخصیت و تفکیک مصادیق آن در نظام حقوقی ایران، این حسن را دارد که به صرف نقض این حقوق می توان برای ناقضین قایل به مسیولیت مدنی شد.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه فصل اول: مقدمه

۱–۱– بیان مساله

۱–۲– پیشینه و ضرورت تحقیق

۱–۳– پرسش های تحقیق

۱–۴– فرضیه های تحقیق

۱–۵– اهداف پژوهش

۱–۶– نوع پژوهش و روش گردآوری داده ها

۱–۷– تنگناها و محدودیت ها

۱–۸– سازمان تحقیق

فصل دوم: شناسایی شخصیت و حقوق مرتبط با آن

۲–۱– مفهوم شخصیت و حقوق مربوط به آن

۲–۱–۱– مفهوم لغوی شخصیت

۲–۱–۲– مفهوم حقوق شخصیت

۲–۱–۳– هدف حقوق شخصیت

۲–۲– ویژگی های حقوق مربوط به شخصیت

۲–۲–۱– غیر قابل نقل و انتقال بودن

۲–۲–۲– غیر قابل توقیف بودن

۲–۲–۳– غیر قابل وراثت بودن

۲–۲–۴– فطری و ذاتی بودن

۲–۲–۵– اخلاقی بودن

۲–۲–۶– غیر قابل سلب بودن

۲–۲–۶–۱– سلب حق تمتع از حقوق شخصیت به طور کلی

۲–۲–۶–۱–۱– سلب حق تمتع از تمامی حقوق مربوط به شخصیت

۲–۲–۶–۱–۲– سلب حق تمتع از یک یا چند حق مربوط به شخصیت

۲–۲–۶–۲– سلب حق اجرا از حقوق مربوط به شخصیت بطور کلی

۲–۲–۶–۲–۱– سلب حق اجرای تمام حقوق شخصیت

۲–۲–۶–۲–۲– سلب حق اجرای بخشی از حقوق شخصیت

۲–۲–۶–۳– سلب حق تمتع و حق اجرا از حقوق شخصیت بطور جزیی

۲–۲–۷– مهم بودن

۲–۲–۸– مطلق بودن

۲–۲–۹– مختص انسان بودن

۲–۲–۱۰– خصوصی بودن

۲–۳– آغاز و پایان حقوق مربوط به شخصیت

۲–۳–۱– آغاز حقوق مربوط به شخصیت

۲–۳–۱–۱– قبل از انعقاد نطفه

۲–۳–۱–۱–۱– حق انتفاع

۲–۳–۱–۱–۲– حق بهره مندی از وقف

۲–۳–۱–۱–۳– حق بهره مندی از وصیت عهدی

۲–۳–۱–۲– بعد از انعقاد نطفه و قبل از دمیده شدن روح

۲–۳–۱–۳– بعد از ولوج روح

۲–۳–۱–۴– بعد از تولد

۲–۳–۲– پایان حقوق مربوط به شخصیت

۲–۴– مقایسه حقوق مربوط به شخصیت با مفاهیم مشابه

۲–۴–۱– حقوق بشر و حقوق شخصیت

۲–۴–۲– حقوق شهروندی و حقوق شخصیت

۲–۴–۳– حقوق طبیعی( فطری) و حقوق شخصیت

۲–۴–۴– احوال شخصیه و حقوق شخصیت ۵۰ ۲–۴–۵– حقوق غیر مالی و شخصیت

فصل سوم: نقض حقوق مربوط به شخصیت

۳–۱– نقض حق بر سلامت جسمی

۳–۱–۱– مفهوم حق بر سلامت جسمی

۳–۱–۲– ایراد صدمه به جسم با رضایت خود شخص

۳–۱–۲–۱– اتانازی

۳–۱–۲–۱–۱– مفهوم اتانازی

۳–۱–۲–۱–۲– تعارض اتانازی با حق بر سلامت جسمی

۳–۱–۲–۲– خود کشی

۳–۱–۲–۳– عقیم سازی

۳–۱–۲–۳–۱– مفهوم عقیم سازی

۳–۱–۲–۳–۲– تعارض عقیم سازی و حق بر سلامت جسمی

۳–۱–۲–۳–۳– شرایط مشروعیت عقیم سازی

۳–۱–۲–۳–۳–۱– ضرورت درمان زوجه یا زوج

۳–۱–۲–۳–۳–۲– خطر جانی برای مادر

۳–۱–۲–۳–۳–۳– عسر و حرج

۳–۱–۲–۳–۴– تولد کودک سالم یا معلول در اثر عقیم سازی ناموفق

۳–۱–۲–۴– جراحی های زیبایی

۳–۱–۲–۴–۱– مفهوم جراحی های زیبایی

۳–۱–۲–۴–۲– ویژگی های جراحی های زیبایی

۳–۱–۲–۴–۲–۱– هدف غیر درمانی داشتن

۳–۱–۲–۴–۲–۲– اختیاری و انتخابی بودن

۳–۱–۲–۴–۳– تعارض جراحی های زیبایی و حق بر سلامت جسمی

۳–۱–۲–۴–۴– شرایط مشروعیت جراحی های زیبایی

۳–۱–۲–۴–۴–۱– ضرورت

۳–۱–۲–۴–۴–۲– رضایت آگاهانه

۳–۱–۳– حق سلامت جسمی جنین

۳–۱–۴– معامله اعضای بدن

۳–۱–۴–۱– معامله اعضای بدن در زمان حیات

۳–۱–۴–۲– وصیت نسبت به جسم

۳–۱–۴–۲–۱– وصیت نسبت به کفن و دفن

۳–۱–۴–۲–۲– وصیت نسبت به تشریح و نسج برداری

۳–۱–۴–۲–۳– وصیت نسبت به پیوند عضو

۳–۲– نقض حق بر سلامت روان

۳–۲–۱– مفهوم حق بر سلامت روان

۳–۲–۲– ایراد آسیب روانی به زیان دیدگان اولیه و ثانویه

۳–۲–۲–۱– ایراد آسیب روانی به زیان دیدگان اولیه

۳–۲–۲–۱–۱– آسیب روانی ناشی از آسیب بدنی

۳–۲–۲–۱–۲– آسیب روانی ناشی از قرار گرفتن در معرض آسیب بدنی

۳–۲–۲–۱–۳– آسیب روانی ناشی از احتمال قرار گرفتن در معرض آسیب بدنی

۳–۲–۲–۲– ایراد آسیب روانی به زیان دیدگان ثانویه

۳–۲–۲–۲–۱– خویشاوندان و دوستان

۳–۲–۲–۲–۲– نجات دهندگان

۳–۲–۲–۲–۳– کارکنان

۳–۲–۲–۲–۴– عوامل ناخواسته

۳–۲–۲–۲–۵– ناظران

۳–۲–۳– ایراد آسیب روانی به اشخاص ناشی از کار و صدمه به اموال

۳–۳– نقض حق بر صدا و تصویر

۳–۳–۱– مفهوم حق بر صدا و تصویر و ابعاد آن

۳–۳–۱–۱– مفهوم حق بر صدا و تصویر

۳–۳–۱–۲– ابعاد حق صدا و تصویر

۳–۳–۱–۲–۱– رویکرد غیر مالی

۳–۳–۱–۲–۲– رویکرد مالی

۳–۳–۱–۲–۳– رویکرد مختلط

۳–۳–۲– بهره برداری مالی غیر مجاز از صدا و تصویر

۳–۳–۳– ضبط(گرفتن) و انتشار غیر مجاز صدا و تصویر

۳–۳–۳–۱– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر

۳–۳–۳–۱–۱– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر در حریم خصوصی

۳–۳–۳–۱–۱–۱– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر افراد مشهور

۳–۳–۳–۱–۱–۲– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر افراد غیرمشهور

۳–۳–۳–۱–۲– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر در اماکن عمومی

۳–۳–۳–۱–۲–۱– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر افراد مشهور

۳–۳–۳–۱–۲–۲– ضبط غیر مجاز صدا و تصویر افراد غیر مشهور

۳–۳–۳–۲– انتشار غیر مجاز صدا و تصویر

۳–۴– نقض حق بر نام و نام خانوادگی

۳–۴–۱– مفهوم حق بر نام و مصادیق نقض آن

۳–۴–۱–۱– مفهوم حق بر نام

۳–۴–۱–۲– سلب آزادی در نام گذاری و تغییر نام

۳–۴–۱–۲–۱– اسامی ممنوع

۳–۴–۱–۲–۲– محدودیت در تغییر نام

۳–۴–۱–۲–۲–۱– شهرت به نامی غیراز نام مندرج در شناسنامه

۳–۴–۱–۲–۲–۲– علاقه و دلبستگی به نام خاصی

۳–۴–۱–۳– الزام به تغییر نام

۳–۴–۱–۳–۱– حذف زواید و تغییر نام های ممنوع

۳–۴–۱–۳–۲– تغییر جنسیت

۳–۴–۱–۳–۳– تشرف به دین اسلام

۳–۴–۲– مفهوم حق بر نام خانوادگی و مصادیق نقض بر آن

۳–۴–۲–۱– مفهوم حق بر نام خانوادگی

۳–۴–۲–۲– سلب آزادی در انتخاب و تغییر نام خانوادگی

۳–۴–۲–۲–۱– منع استفاده از نام خانوادگی ممنوع

۳–۴–۲–۲–۲– محدودیت در تغییر نام خانوادگی

۳–۴–۲–۲–۳– رعایت حق تقدم

۳–۴–۲–۳– الزام به تغییر نام خانوادگی

۳–۴–۲–۳–۱– اقرار به نسب

۳–۴–۲–۳–۲– نفی فرزند با اجرای لعان

۳–۴–۲–۳–۳– نام خانوادگی فرزند خوانده

۳–۴–۲–۴– سوء استفاده از نام خانوادگی

۳–۵– نقض حق بر آبرو و اعتبار

۳–۵–۱– مفهوم هتک حرمت

۳–۵–۲– عناصر هتک حرمت

۳–۵–۲–۱– توهین آمیز بودن

۳–۵–۲–۲– انتساب اظهارات توهین آمیز به خواهان

۳–۵–۲–۲–۱– قاعده عمومی

۳–۵–۲–۲–۲– هتک حرمت غیر مستقیم

۳–۵–۲–۲–۳– هتک حرمت گروه

۳–۵–۲–۳– انتشار اظهارات توهین آمیز

۳–۵–۲–۴– تاثیر قصد اضرار

۳–۵–۳– علل موجهه هتک حرمت

۳–۵–۳–۱– مصادیق علل موجهه هتک حرمت

۳–۵–۳–۱–۱– صحت اظهارات

۳–۵–۳–۱–۲– نظر منصفانه

۳–۵–۳–۱–۳– مصونیت مطلق

۳–۵–۳–۱–۴– مصونیت مشروط

۳–۵–۳–۱–۵– پیشنهاد اصلاح

۳–۵–۳–۱–۶– انتشار بدون تقصیر

۳–۵–۳–۲– مبانی علل موجهه هتک حرمت

۳–۵–۳–۲–۱– آزادی بیان

۳–۵–۳–۲–۱–۱– دلایل حمایت از آزادی بیان

۳–۵–۳–۲–۱–۲– محدودیت های آزادی بیان

۳–۵–۳–۲–۱–۳– تعارض آزادی بیان و هتک حرمت

۳–۵–۳–۲–۱–۴– روش های ایجاد تعادل بین آزادی بیان و هتک حرمت

۳–۵–۳–۲–۱–۴–۱– تکلیف اثبات عدم صحت اظهارات توهین آمیز

۳–۵–۳–۲–۱–۴–۲– محدودیت در پذیرش دعاوی دولت و مقامات دولتی

۳–۵–۳–۲–۱–۴–۳– کیفرزدایی از توهین

۳–۵–۳–۲–۱–۴–۴– تعدیل ضمانت اجراهای مدنی شدید مربوط به هتک حرمت

۳–۵–۳–۲–۲– حسن نیت

۳–۵–۳–۲–۳– منافع عمومی

فصل چهارم: جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱– ضرورت و مبانی جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱–۱– ضرورت جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱–۱–۱– ادله مخالفان جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱–۱–۱–۱– ایراد نظری

۴–۱–۱–۱–۲– ایراد عملی

۴–۱–۱–۱–۳– ایراد اخلاقی

۴–۱–۱–۲– ادله موافقان جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱–۲– مبانی نظری جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۱–۲–۱– اصل جبران کامل خسارت

۴–۱–۲–۲– حمایت از حق مربوط به شخصیت

۴–۱–۲–۳– حمایت از کرامت انسانی

۴–۲– انواع ضررهای ناشی از نقض حقوق مربوط به شخصیت

۴–۲–۱– زیان های جسمی

۴–۲–۱–۱– حمله متجاوزانه

۴–۲–۱–۱–۱– مفهوم حمله متجاوزانه

۴–۲–۱–۱–۱– شرایط تحقق حمله متجاوزانه

۴–۲–۱–۱–۱–۱– انجام عمل

۴–۲–۱–۱–۱–۲– تاثیر عمل

۴–۲–۱–۲– ضرب و ضرح

۴–۲–۱–۲–۱– مفهوم ضرب و جرح

۴–۲–۱–۲–۲– شرایط تحقق ضرب و جرح

۴–۲–۱–۲–۲–۱– نیرو

۴–۲–۱–۲–۲–۲– کاربرد مستقیم

۴–۲–۱–۲–۲–۳– عمدی بودن

۴–۲–۱–۲–۳– نقش خصومت در ضرب و جرح

۴–۲–۱–۳– حبس غیر قانونی

۴–۲–۱–۳–۱– مفهوم حبس غیر قانونی

۴–۲–۱–۳–۲– عناصر تحقق حبس غیر قانونی

۴–۲–۱–۳–۲–۱– فعل حبس

۴–۲–۱–۳–۲–۲– غیر قانونی بودن حبس

۴–۲–۱–۴– استثنایات زیان های جسمی

۴–۲–۲– زیان های روانی

۴–۲–۲–۱– مفهوم زیان های روانی

۴–۲–۲–۲– معیار ضرر در انواع زیان دیدگان آسیب های روانی

۴–۲–۲–۲–۱– معیار ضرر نسبت به زیان دیدگان اولیه

۴–۲–۲–۲–۲– معیار ضرر نسبت به زیان دیدگان ثانویه

۴–۲–۲–۳– عوامل موثر در انتساب زیان های روانی به عامل زیان

۴–۲–۲–۳–۱– پیش بینی پذیری

۴–۲–۲–۳–۲– صمیمیت

۴–۲–۲–۳–۳– مجاورت و نزدیکی

۴–۲–۳– زیان های ناشی از هتک حرمت

۴–۲–۳–۱– مفهوم زیان های ناشی از هتک حرمت

۴–۲–۳–۲– اشخاص مسیول در هتک حرمت

۴–۲–۳–۳– افراد ذینفع در هتک حرمت

۴–۳– روش های جبران خسارت حقوق مربوط به شخصیت

۴–۳–۱– جبران عینی و امحای زیان وارده به شخصیت

۴–۳–۱–۱– حق پاسخگویی

۴–۳–۱–۲– تصحیح

۴–۳–۱–۳– عذرخواهی

۴–۳–۱–۴– اعلان عمومی یا انتشار حکم محکومیت در رسانه ها

۴–۳–۱–۵– توقف انتشار مطالب زیانبار

۴–۳–۲– جبران خسارت مربوط به شخصیت از طریق ارزیابی مالی و تقویم به پول

۴–۳–۲–۱– جبران ضررهای مالی وارد بر شخصیت از طریق تقویم به پول

۴–۳–۲–۲– جبران ضررهای معنوی وارد بر شخصیت از طریق تقویم به پول

۴–۳–۲–۲–۱– تعیین مبلغ مقطوع در قانون

۴–۳–۲–۲–۲– تعیین مبلغ توسط قاضی

۴–۳–۲–۲–۳– تعیین مبلغ توافقی

۴–۳–۳– جبران خسارت نمادین یا اسمی

۴–۳–۴– خسارت تنبیهی

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

۵–۱– نتیجه گیری

۵–۲– پیشنهادها

منابع

ف

کلیدواژه ها

• آسیب روانی
• حریم شخصی
• حقوق مربوط به شخصیت
• مسیولیت مدنی