مطالعه عوامل رافع مسوولیت مدنی پلیس در حقوق ایران و حقوق عرفی

مطالعه عوامل رافع مسوولیت مدنی پلیس در حقوق ایران و حقوق عرفی عنوان رساله ای است که توسط رضا بیرانوند، با راهنمایی غفور خویینی و با مشاوره سید صادق موسوی و بختیار عباسلو در سال ۱۳۹۵ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.

عنوان	مطالعه عوامل رافع مسوولیت مدنی پلیس در حقوق ایران و حقوق عرفی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	رضا بیرانوند
استاد راهنما	غفور خویینی
استاد مشاور	سید صادق موسوی، بختیار عباسلو
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۵
دانشگاه	دانشگاه خوارزمی

چکیده

ماموران پلیس در راستای برقراری نظم و امنیت وظایف متعددی از جمله دستگیری، بازداشت، تعقیب، تفتیش و بازرسی را بر عهده دارند و به لحاظ لزوم انجام سریع و دقیق وظایف مذکور ممکن است موجب بروز خساراتی شوند و از این حیث مسیول شناخته شوند. بررسی عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس از این جهت حایز اهمیت است که ماموران ضمن انجام وظایف و تکالیف قانونی، بتوانند از معافیت هایی که قانون گذار برای آنان پیش بینی نموده است، مطلع شوند. لذا این پژوهش با هدف شناخت و تبیین عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس به روش توصیفی– تحلیلی صورت پذیرفته و اطلاعات لازم نیز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. در این راستا تلاش شده است با بررسی طیف وسیعی از قوانین، آراء صادره از مراجع قضایی و نیز مراجعه به کتب، مقالات علمی، سایت های معتبر اینترنتی و سایر آثار مربوط به حقوق ایران و کامن لا، عوامل معاف کننده مسیولیت مدنی پلیس را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. نتایج تحقیق نشان می دهد چگونگی ارتکاب فعل زیان بار و هم چنین عوامل مخدوش کننده رابطه سببیت در قالب عواملی هم چون حکم قانون، امر آمر قانونی، دفاع مشروع، تقصیر و پذیرش خطر زیان دیده، اضطرار و تحذیر می توانند باعث شود ماموران پلیس به طور کامل از مسیولیت مدنی معاف شده یا در جبران خسارت آنان تخفیف داده شود. هم چنین در کامن لا علاوه بر شمول موارد مذکور، ماموران پلیس بر اساس دو نوع معافیت شامل معافیت مطلق و معافیت مشروط از مسیولیت مدنی به طور کامل معاف شده یا در پرداخت خسارت آنان تعدیل شده است. برابر این رویه، ماموران صرفا در اجرای دستورهای مقام قضایی و ادای شهادت از معافیت مطلق برخوردارند و در عمده ماموریت های پلیسی، مشمول معافیت مشروط بر اساس شرایط خاص می باشند و مهم ترین معیار سنجش برخورداری از معافیت مشروط نیز وجود دلیل معقول است.

ساختار و فهرست رساله

دانشکده حقوق و علوم سیاسیرساله دکتریرشته فقه و حقوق خصوصیعنوان:مطالعه عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیسدر حقوق ایران و حقوق عرفیاستاد راهنما:دکتر غفور خویینیاستادان مشاور:دکتر سید صادق موسویدکتر بختیار عباسلونگارنده:رضا بیرانوندآذرماه ۱۳۹۵ ماحصل آموخته هایم را تقدیم می کنم به آنان که مهر آسمانی شان آرام بخش آلام زمینی ام است به استوارترین تکیه گاهم، دستان پر مهر پدرم و به مادرم که سبزترین نگاه زندگیم است تقدیم به همسرم به پاس قدردانی از قلبی آکنده از عشق و معرفت که محیطی سرشار از سلامت و امنیت و آرامش و آسایش برای من فراهم آورده است تقدیم به گل نازم، ادامه دهنده راهم، بهینا ، که آسایش او آرامش من است   قدردانی و تشکر اذا وصلت الیکم اطراف النعم فلا تنفروا اقضاها بقله الشکر (نهج البلاغه ، کلمات قصار، شماره ۱۳) حضرت علی(ع) می فرماید: هنگامی که نعمت های خداوند به شما می رسد سعی کنید با شکرگذاری، بقیه را به سوی خود جلب کنید، نه آن که با کمی شکرگذاری آن را از خود برانید نفس شکرگذاری که توام با توجه مخصوص به خدا و عشق تازه ای نسبت به ساحت مقدس اوست خود یک نعمت بزرگ روحانی است که در ترتیب نفوس انسانها و دعوت آنان به اطاعت فرامین الهی فوق العاده موثر است با عنایت به همین حقیقت، به حکم وظیفه اخلاقی بر خود لازم می دانم از کلیه کسانی که درتدوین این رساله به نحوی از انحاء اینجانب را یاری نموده به ویژه از استادان فاضل و ارجمندم جناب آقای دکتر غفور خویینی دانشیار و رییس محترم دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی به عنوان استاد راهنما، جناب آقای دکتر سید صادق موسوی دانشیار محترم دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی و جناب آقای دکتر بختیار عباسلو دانشیار محترم دانشگاه علوم انتظامی امین به عنوان استادان مشاور که با وجود داشتن مسیولیت های خطیر و مشغله فراوان با نهایت صبر، حوصله، ظرافت، دقت، دلسوزی و توام با اخلاق کریمانه، بنده را در مسیر انجام این رساله راهنمایی و کمک نمودند، هم چنین از جناب آقای دکتر انصاری مدیر محترم گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی که در طول تحصیل دوره دکتری هدایت علمی اینجانب را متقبل شدند، صمیمانه تقدیر و تشکر نمایم امید است این اثر علاوه بر داشتن اجر اخروی برای استادان گرانقدرم، بتواند منشا تحقیقات مفید آتی باشد چکیدهماموران پلیس در راستای برقراری نظم و امنیت وظایف متعددی از جمله دستگیری، بازداشت، تعقیب، تفتیش و بازرسی را بر عهده دارند و به لحاظ لزوم انجام سریع و دقیق وظایف مذکور ممکن است موجب بروز خساراتی شوند و از این حیث مسیول شناخته شوند بررسی عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس از این جهت حایز اهمیت است که ماموران ضمن انجام وظایف و تکالیف قانونی، بتوانند از معافیت هایی که قانون گذار برای آنان پیش بینی نموده است، مطلع شوند لذا این پژوهش با هدف شناخت و تبیین عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس به روش توصیفی– تحلیلی صورت پذیرفته و اطلاعات لازم نیز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است در این راستا تلاش شده است با بررسی طیف وسیعی از قوانین، آراء صادره از مراجع قضایی و نیز مراجعه به کتب، مقالات علمی، سایت های معتبر اینترنتی و سایر آثار مربوط به حقوق ایران و کامن لا، عوامل معاف کننده مسیولیت مدنی پلیس را مورد بحث و بررسی قرار دهیم نتایج تحقیق نشان می دهد چگونگی ارتکاب فعل زیان بار و هم چنین عوامل مخدوش کننده رابطه سببیت در قالب عواملی هم چون حکم قانون، امر آمر قانونی، دفاع مشروع، تقصیر و پذیرش خطر زیان دیده، اضطرار و تحذیر می توانند باعث شود ماموران پلیس به طور کامل از مسیولیت مدنی معاف شده یا در جبران خسارت آنان تخفیف داده شود هم چنین در کامن لا علاوه بر شمول موارد مذکور، ماموران پلیس بر اساس دو نوع معافیت شامل معافیت مطلق و معافیت مشروط از مسیولیت مدنی به طور کامل معاف شده یا در پرداخت خسارت آنان تعدیل شده است برابر این رویه، ماموران صرفا در اجرای دستورهای مقام قضایی و ادای شهادت از معافیت مطلق برخوردارند و در عمده ماموریت های پلیسی، مشمول معافیت مشروط بر اساس شرایط خاص می باشند و مهم ترین معیار سنجش برخورداری از معافیت مشروط نیز وجود دلیل معقول است واژگان کلیدی:پلیس/ مسیولیت مدنی/ معافیت/ عوامل رافع/ حکم قانون/ امر آمر قانونی/ دفاع مشروع فهرست مطالبعنوانشماره صفحهفصل اول– کلیات۱الف–بیان مساله۲ب– سوالهای تحقیق۴ج– فرضیه های تحقیق۵د– اهداف تحقیق۵ه–پیشینه تحقیق:۵و–روش تحقیق۶ز–ساختار رساله۷فصل دوم: مفاهیم و مبانی مسیولیت مدنی۹بخش اول: مفاهیم و اصطلاحات مسیولیت مدنی و پلیس۱۱مبحث اول: مفاهیم و اصطلاحات۱۲گفتار اول: مفهوم مسیولیت مدنی۱۲گفتار دوم: تفاوت مسیولیت مدنی و کیفری۱۳گفتار سوم: تفاوت مسیولیت مدنی و قراردادی۱۶مبحث دوم:پلیس و وظایف آن۱۸گفتار اول:جایگاه امنیت از بعد دینی۱۸گفتار دوم: جایگاه پلیس از بعد بین المللی۲۰گفتار سوم: جایگاه پلیس از بعد ملی۲۳گفتار چهارم: تقسیمات پلیس۲۴بند اول– پلیس اداری و قضایی۲۴بند دوم–پلیس عمومی و اختصاصی۲۶گفتار پنجم: وظایف پلیس۲۶بخش دوم: مبانی، منابع و ارکان مسیولیت مدنی۳۱مبحث اول: مبانی مسیولیت مدنی۳۲گفتار اول: نظریه تقصیر۳۲گفتار دوم: نظریه خطر۳۴گفتار سوم: نظریه های مختلط۳۵گفتار چهارم: نظریه تضمین حق۳۵گفتار پنجم: نظریه استناد عرفی۳۷مبحث دوم: منابع مسیولیت مدنی۴۰گفتار اول: اتلاف۴۰بند اول–مستندات قاعده۴۰بند دوم–شرایط اتلاف۴۲گفتار دوم: تسبیب۴۳بند اول– مستندات قاعده۴۴بند دوم– تفاوت اتلاف و تسبیب۴۴بند سوم–اجتماع سبب و مباشر۴۶گفتار سوم: غصب۴۷بند اول–شرایط تحقق غصب۴۸بند دوم–مسیولیت غاصب۴۹مبحث سوم: ارکان مسیولیت مدنی۵۶گفتار اول: ضرر۵۶بند اول– ضرر مادی یا مالی۵۶بند دوم–ضرر معنوی۵۶بند سوم–ضرر بدنی یا جسمی۵۸بند چهارم– شرایط ضرر قابل جبران۵۸گفتار دوم: فعل زیان بار۵۹گفتار سوم: رابطه سببیت۶۰مبحث چهارم: مبانی عدم مسیولیت مدنی پلیس۶۲گفتار اول: مصالح عمومی یا منفعت گرایی کمی۶۳گفتار دوم: مصالح عمومی یا منفعت گرایی سیاسی۶۴گفتار سوم: مصالح عمومی یا منفعت گرایی تقنینی۶۶فصل سوم: عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس ناشی از چگونگی فعل زیان بار۶۹بخش اول: دفاع مشروع۷۱مبحث اول: مفهوم و مبانی دفاع مشروع۷۲گفتار اول: مفهوم دفاع مشروع۷۲گفتار دوم: مبانی دفاع مشروع۷۳بند اول– دیدگاه های حقوقدانان۷۳بند دوم– مبانی فقهی۷۴مبحث دوم: شرایط دفاع مشروع و جایگاه آن در کامن لا۷۷گفتار اول: شرایط دفاع۷۷بند اول–موضوعات قابل دفاع۷۷بند دوم–تجاوز یا حمله بایستی فعلیت داشته یا قریب الوقوع باشد۷۸بند سوم–دفاع در برابر حمله ضرورت داشته باشد۷۹بند چهارم– دفاع با حمله تناسب داشته باشد۷۹بند پنجم–مدافع خود سبب حمله و تجاوز را ایجاد نکرده باشد۸۲بند ششم– دفاع از دیگری۸۲گفتار دوم: جایگاه دفاع مشروع در کامن لا۹۳بخش دوم: حکم قانون و امر آمر قانونی۹۷مبحث اول: حکم قانون۹۸گفتار اول: مبانی فقهی۹۸گفتار دوم: شرایط لازم۹۹مبحث دوم: امر آمر قانونی۱۰۳گفتار اول: معانی لغوی و اصطلاحی۱۰۳گفتار دوم: شرایط لازم برای تحقق امر آمر قانونی۱۰۴گفتار سوم : اصول حاکم بر قاعده امر آمر قانونی۱۰۶بند اول–اصل اطاعت مطلق۱۰۷بند دوم–اصل اطاعت قانونی۱۰۹بند سوم–اصل اطاعت مشروط(نظریه بینابین)۱۰۹گفتار چهارم: نقش قاعده امر آمر قانونی در رفع مسیولیت مدنی پلیس۱۱۰بند اول– امر قانونی آمر قانونی۱۱۱بند دوم– امر غیرقانونی آمر قانونی۱۱۵بخش سوم: اضطرار۱۲۲مبحث اول: معرفی اضطرار۱۲۳گفتار اول: مفهوم اضطرار۱۲۳گفتار دوم: رابطه اضطرار با عناوین مرتبط۱۲۴بند اول– اضطرار و ضرورت۱۲۴بند دوم– اضطرار و دفاع مشروع۱۲۵بند سوم– اضطرار و اکراه۱۲۶مبحث دوم: مبانی فقهی و شرایط اضطرار۱۲۷گفتار اول: مبانی فقهی۱۲۷گفتار دوم: شرایط اضطرار۱۳۰بند اول– فعلی یا قریب الوقوع بودن خطر شدید۱۳۱بند دوم– تناسب رفتار ارتکابی با خطر۱۳۲بند سوم– عمد نداشتن مضطر در ایجاد خطر۱۳۲بند چهارم– ضرورت دفع خطر۱۳۳بند پنجم– عدم تکلیف مضطر به تحمل خطر۱۳۳مبحث سوم: آثار اضطرار در رفع مسیولیت مدنی پلیس و جایگاه آن در کامن لا۱۳۵گفتار اول: آثار اضطرار در رفع مسیولیت مدنی پلیس۱۳۵گفتار دوم: رویکرد کامن لا در خصوص اضطرار۱۴۳فصل چهارم: عوامل رافع مسیولیت مدنی پلیس ناشی از قطع رابطه سببیت۱۴۵بخش اول: تحذیر۱۴۷مبحث اول: مفهوم، ادله و شرایط قاعده تحذیر۱۴۹گفتار اول: مفهوم و ادله قاعده۱۴۹گفتار دوم: شرایط تحذیر یا هشدار۱۵۴بند اول– هشدار موثر باشد:۱۵۴بند دوم– زیان دیده از هشدار آگاه شود:۱۵۴بند سوم– برای تحذیر شده فرصت فرار از وضعیت خطرناک وجود داشته باشد:۱۵۵بند چهارم– فعل هشدار دهنده روا و قانونی باشد۱۵۶مبحث دوم: قاعده تحذیر در قوانین ایران و نقش آن در رفع مسیولیت مدنی پلیس۱۵۷گفتار اول: مقررات عام۱۵۷گفتار دوم: مقررات خاص پلیس۱۵۹بند اول– الزام کلی پلیس به استفاده از وسایل هشداردهنده۱۵۹بند دوم–اعلام هشدار در تیراندازی۱۶۱بند سوم– نقش هشدار در کنترل اغتشاشات۱۶۲بند چهارم– نقش هشدار در توقف وسایل نقلیه۱۶۳بخش دوم: تقصیر زیان دیده۱۶۵مبحث اول– تقصیر مشترک۱۶۸گفتار اول: معیار مراقبت در قاعده تقصیر مشترک۱۷۱گفتار دوم: رابطه سببیت در تقصیر مشترک۱۷۴مبحث دوم: تقصیر مقایسه ای۱۷۷گفتار اول: تقصیر مقایسه ای مطلق۱۷۹گفتار دوم: تقصیر مقایسه ای تعدیل شده۱۸۰گفتار سوم: قصور مقایسه ای بر اساس تقصیر فاحش/جزیی۱۸۰مبحث سوم: قاعده تقصیر زیان دیده در فقه و حقوق ایران۱۸۲گفتار اول: قاعده تقصیر زیان دیده در فقه اسلامی۱۸۲گفتار دوم: قاعده تقصیر زیان دیده در حقوق ایران و نقش آن در رفع مسیولیت مدنی پلیس۱۸۳بخش سوم: پذیرش خطر۱۹۱مبحث اول: ارکان قاعده و جایگاه آن در کامن لا۱۹۲گفتار اول: جایگاه قاعده در حقوق کامن لا۱۹۲گفتار دوم: ارکان قاعده پذیرش خطر۱۹۳مبحث دوم: رابطه قاعده پذیرش خطر با تقصیر زیان دیده و جایگاه آن در فقه و حقوق ایران۱۹۶گفتار اول: قاعده پذیرش خطر در فقه و حقوق ایران۱۹۶گفتار دوم: تفاوت قاعده پذیرش خطر با تقصیر زیان دیده۲۰۳فصل پنجم: انواع معافیت در کامن لا و معافیت پلیس در ماموریت های پلیسی۲۰۵بخش اول : انواع معافیت پلیس از مسیولیت مدنی در کامن لا۲۰۷مبحث اول: معافیت مطلق۲۱۲گفتار اول: معافیت مطلق در انگلستان۲۱۲گفتار دوم: معافیت مطلق در آمریکا۲۱۵گفتار سوم: دلایل معافیت مطلق۲۱۷گفتار چهارم: معافیت مطلق ماموران پلیس۲۱۷بند اول– اجرای دستورات قضایی۲۱۸بند دوم– ادای شهادت در محاکم قضایی۲۱۹مبحث دوم: معافیت مشروط۲۲۱گفتار اول: دلایل معافیت مشروط ماموران پلیس۲۲۱گفتار دوم: شرایط معافیت مشروط۲۲۲گفتار سوم: معیارهای معافیت مشروط۲۲۸بند اول– معیار طبقه بندی وظیفه ای۲۲۹بند دوم– معافیت مشروط بر اساس حسن نیت۲۳۱بخش دوم: معافیت پلیس از مسیولیت مدنی در ماموریت های خاص پلیسی۲۳۶مبحث اول: معافیت پلیس و استفاده از زور۲۳۸گفتار اول: مطالعات انجام شده در خصوص استفاده از زور توسط پلیس۲۳۹گفتار دوم: تقسیمات استفاده از زور۲۴۷بند اول– معیارهای استفاده از نیروی مرگ بار۲۴۸بند دوم– معیارهای استفاده از نیروی غیرمرگ بار۲۵۲گفتار سوم: معافیت پلیس در روشهای استفاده از زور۲۵۶گفتار چهارم: الگوی عملی استفاده مناسب از زور۲۶۲گفتار پنجم: جمع بندی رویکردهای کامن لا در خصوص معیارهای معافیت پلیس از مسیولیت مدنی۲۶۵گفتار ششم: استفاده از زور در حقوق ایران۲۷۰مبحث دوم: معافیت پلیس در دستگیری و بازداشت۲۷۳گفتار اول: ارکان دستگیری۲۷۳گفتار دوم: معیارهای معافیت پلیس از مسیولیت مدنی در دستگیری و بازداشت۲۷۴مبحث سوم: معافیت پلیس در تعقیب و گریز۲۸۲گفتار اول: عوامل تعیین کننده در انجام تعقیب توسط پلیس۲۸۲گفتار دوم: معافیت پلیس در تعقیب در شرایط مختلف۲۸۴مبحث چهارم: معافیت پلیس در تفتیش۲۹۱گفتار اول: تفتیش بر اساس مجوز(قرار)۲۹۱گفتار دوم: تفتیش بدون مجوز۲۹۱گفتار سوم: معیارهای رافع مسیولیت مدنی پلیس در تفتیش۲۹۲فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهادها۲۹۶منابع و مآخذ۳۰۹Abstract۳۳۶

کلیدواژه ها

• پلیس
• مسیولیت مدنی
• معافیت
• عوامل رافع
• حکم قانون
• امر آمر قانونی
• دفاع مشروع
• معافیت مطلق
• معافیت مشروط