نظام حقوقی محصولات تراریخته

عنوان	نظام حقوقی محصولات تراریخته
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	اکرم آقامحمدی
استاد راهنما	بیژن حاجی عزیزی
استاد مشاور	مصطفی بختیاروند
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه بوعلی سینا

نظام حقوقی محصولات تراریخته عنوان رساله ای است که توسط اکرم آقامحمدی، با راهنمایی بیژن حاجی عزیزی و با مشاوره مصطفی بختیاروند در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه بوعلی سینا دفاع گردید.

چکیده

اصلاح ژنتیک، از جمله فناوری های نوین در حوزه زیست فناوری است که دستاوردهای ارزشمندی را در حوزه های مختلف نظیر پزشکی (داروها و واکسن ها)، کشاورزی، (محصولات کشاورزی مقاوم به آفات، بیماری، علف هرز و غیره)، محیط زیست (کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی) و غیره به ارمغان آورده است. در جریان فرآیند اصلاح ژنتیکی، مجموعه ای از ژن ها از دی اِن اِی ترکیب موجود زنده استخراج شده و به دی اِن اِی موجود زنده دیگری وارد می شود که چنین انتقال اطلاعات ژنتیکی به طور طبیعی از طریق پرورش معمولی ممکن نخواهد بود. علی رغم تمام مزایا و فرصت هایی که فناوری اصلاح ژنتیک برای جوامع علمی با خود به ارمغان آورده، اغلب با مباحث و چالش های حقوقی پیوند خورده است؛ به گونه ای که این بحث به یکی از جنجالی ترین مباحث حقوقی حول زیست فناوری و شاخه های آن مبدل شده است. امروزه محوریت مباحث راجع به محصولات اصلاح شده ژنتیک(تراریخته) بر چالش های مطرح شده در زمینه حقوق مالکیت فکری متمرکز شده است. در حقیقت، مالکیت فکری یک حق قانونی و انحصاری برای بهره برداری مالی دارنده حق فراهم می کند. توجیه اقتصادی مالکیت فکری برای محصولات حاصل از اصلاح ژنتیک به همان اندازه که برای سایر محصولات معتبر است در این خصوص نیز کاربرد دارد، چرا که خلق و تولید چنین محصولات و موجوداتی با صرف تلاش فراوان، وقت و هزینه شرکت ها و محققان فعال در این حوزه گره خورده است که بدون در نظر گرفتن چتر حمایتی مالکیت فکری چنین محققانی فاقد انگیزه لازم برای فعالیت در این حوزه خواهند بود؛ حال آنکه پیشرفت و ترقی یک جامعه منوط به حمایت از ابتکار و نوآری است. دستاوردهای پژوهش حاضر حاکی از این است که قالب های حمایتی در این حوزه بسته به نوع ابداع ممکن است حق اختراع، اسرار تجاری، نظام حمایتی خاص و غیره باشد. از طرف دیگر، حمایت از مصرف کننده به علت ویژگی منحصربه فرد این نوع از محصولات و آثار زیست محیطی و انسانی آن، امر ضروری به نظر می رسد. سیاست تقنینی بسیاری از کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته، حمایت از حقوق شهروندی ضمن توجه به سلامت اشخاص و مسایل مربوط به محیط زیست و هم چنین قانونمندسازی چنین دستاوردهایی است. حال آنکه در نظام حقوقی ایران قانون ایمنی زیستی مصوب ۱۳۸۸ به عنوان مهم ترین سند قانونی در زمینه محصولات تراریخته دارای نقص ها و خلاهای متعددی است که کارایی لازم این قانون را در مواجه با چالش هایی که محصولات تراریخته برای محیط زیست و مصرف کننده ایجاد می کند، غیرممکن ساخته است. بنابراین، تولید و عرضه محصولات تراریخته در سایه رویکرد اصل احتیاط، ارزیابی دقیق مخاطرات زیست محیطی تراریخته ها و مشارکت همگانی در تصمیم گیری در حوزه تراریخته ضروری به نظر می رسد. دستاورد دیگر پژوهش دلالت بر این دارد که اصول حاکم بر تولید و عرضه محصولات تراریخته باید به گونه ای تدوین و اجرایی گردند که بنابر شرایط خاص قابلیت انعطاف داشته باشند؛ همانطور که طی سال اخیر، نظام حقوقی اتحادیه اروپا به علت وضعیت اضطراری ناشی از بیماری کووید ۱۹ و در راستای تسهیل روند کشف واکسن هایی که مبتنی بر فناوری اصلاح ژنتیک بودند، از اصل احتیاطی که پیش از این بسیار سخت گیرانه اجرا می شد عقب نشینی نمود. در نهایت، نظر به مخاطرات و خساراتی که ممکن است در نتیجه تولید و توزیع این محصولات به مصرف کننده یا محیط زیست وارد گردد تعیین رژیم خاص مسیولیت مدنی در این خصوص ضروری است. در این راستا، رهیافت تحقیق را می توان ارایه یک رژیم مسیولیت با تاکید بر مسیولیت محض(به دلیل ماهیت خاص محصولات تراریخته و عدم نیاز به اثبات تقصیر) دانست.

ساختار و فهرست رساله

طرح پژوهش مقدمه ز بیان مساله و ضرورت انجام پژوهش ز اهداف پژوهش ی سوالات پژوهش ی فرضیه های پژوهش ک روش پژوهش ک ساختار پژوهش ک فصل اول: کلیات ۱– ۱ طرح بحث

۱–۲ تراریخته

۱–۳ زیست فناوری

۱–۴ ژنتیک

۱– ۵ روش ها و فرآیندهای مشابه اصلاح ژنتیک

۱– ۵– ۱ مهندسی ژنتیک

۱– ۵– ۲ دی اِن اِی نوترکیب

۱– ۵– ۳ آمیزش(همجوشی) سلولی

۱– ۵– ۴ ویرایش ژن

۱– ۵– ۵ موتاژن(جهش زایی)

۱–۶ سیر تاریخی محصولات تراریخته در جهان و ایران

۱– ۶– ۱ جهان

۱– ۶– ۲ ایران

۱– ۷ ملاحظات اخلاقی محصولات تراریخته

۱– ۸ ملاحظات فقهی محصولات تراریخته

۱– ۸– ۱ عدم ضرر

۱– ۸– ۲ مشابهت اثرات استفاده از محصولات تراریخته با محصولات طبیعی

۱– ۸– ۳ آگاهی و اطلاع رسانی از طریق برچسب گذاری محصولات

۱– ۹ مخالفان و موافقان محصولات تراریخته

۱– ۹– ۱ ادله مخالفان

۱– ۹– ۲ ادله موافقان

۱–۱۰ اصول و قواعد بین المللی حاکم بر محصولات تراریخته

۱– ۱۰– ۱ اصل پیشگیری

۱– ۱۰– ۲ اصل ارزیابی خطر

۱– ۱۰– ۳ اصل احتیاطی

۱– ۱۰– ۴ ضرورت برچسب گذاری محصولات غذایی تراریخته

۱– ۱۱ قوانین و مقررات بین المللی و داخلی در حوزه محصولات تراریخته

۱– ۱۱– ۱ مقررات بین المللی

۱– ۱۱– ۱– ۱ کنوانسیون تنوع زیستی

۱– ۱۱– ۱– ۲ پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا

۱– ۱۱– ۱– ۳ پروتکل الحاقی ناگویا–کوالالامپور

۱– ۱۱– ۱– ۴ مقررات مواد غذایی (کدکس آلیمنتاریوس)

۱– ۱۱– ۱– ۵ موافقت نامه های سازمان تجارت جهانی

۱– ۱۱– ۱– ۶ کنوانسیون بین المللی حفظ نباتات

۱– ۱۱– ۲ مقررات داخلی

۱–۱۲ حقوق مالکیت فکری

۱–۱۳ اقسام حقوق مالکیت فکری

۱– ۱۳– ۱ حقوق مالکیت ادبی و هنری

۱– ۱۳– ۲ حقوق مالکیت صنعتی

۱– ۱۳– ۲– ۱ اختراع

۱– ۱۳– ۲– ۲ علامت تجاری

۱– ۱۳– ۲– ۳ طرح صنعتی

۱– ۱۳– ۲– ۴ نشانه جغرافیایی

۱– ۱۳– ۲– ۵ اسرار تجاری

۱–۱۴ مسیولیت مدنی

۱–۱۵ ارکان مسیولیت مدنی

۱– ۱۵– ۱ ضرر

۱– ۱۵– ۲ فعل زیانبار

۱– ۱۵– ۳ رابطه سببیت

۱– ۱۶ مبانی مسیولیت مدنی

۱– ۱۶– ۱ نظریه تقصیر

۱– ۱۶– ۲ نظریه خطر

۱– ۱۶– ۳ نظریه تضمین حق

فصل دوم: محصولات تراریخته از منظر حقوق مالکیت فکری ۲– ۱ طرح بحث

۲– ۲ ضرورت حمایت حقوق مالکیت فکری از محصولات تراریخته

۲– ۲– ۱ بذرها و گیاهان

۲– ۲– ۲ حیوانات

۲– ۲– ۳ واکسن و داروها ۵۰ ۲– ۳ قالب های حمایت مالکیت فکری از محصولات تراریخته

۲– ۳– ۱ حق اختراع

۲– ۳– ۱–

– رویکرد نظام های حقوقی

۲– ۳– ۱– ۱– ۱ موافقت نامه تریپس

۲– ۳– ۱– ۱– ۲ ایالات متحده آمریکا

۲– ۳– ۱– ۱– ۳ اتحادیه اروپا

۲– ۳– ۱– ۱– ۴ کانادا

۲– ۳– ۱– ۱– ۵ ایران

۲– ۳– ۱– ۲ حمایت مکمل از مخترعان

۲– ۳– ۱– ۳ مالک و دارنده حق اختراع

۲– ۳– ۲ اختراع کاربردی

۲– ۳– ۳ اسرار تجاری

۲– ۳– ۳– ۱ مزایا و معایب نظام حمایتی اسرار تجاری

۲– ۳– ۳– ۲ روش های حفظ اطلاعات محرمانه

۲– ۳– ۴ نظام حمایتی خاص

۲– ۳– ۵ نشانه های جغرافیایی

۲– ۳– ۶ نظام رقابت غیرمنصفانه

۲– ۳– ۷ نظام حقوق مالکیت فکری پیشنهادی

فصل سوم: محصولات تراریخته از منظر حقوق محیط زیست ۳– ۱ طرح بحث

۳– ۲ حمایت از محیط زیست

۳– ۲– ۱ توسعه پایدار

۳– ۲– ۲ اصل احتیاط

۳– ۲– ۳ اصل پیشگیری

۳– ۲– ۴ اصل ارزیابی آثار زیست محیطی

۳–۲–۵ اصل مدیریت خطر

۳– ۲– ۶ اصل اطلاع رسانی

۳–۲–۷ اصل مشارکت عمومی

فصل چهارم: محصولات تراریخته از منظر حقوق مصرف کننده ۴– ۱ طرح بحث

۴– ۲ حمایت از مصرف کننده

۴– ۲– ۱ حق دانستن یا دسترسی به اطلاعات

۴– ۲– ۲ حق انتخاب آگاهانه

۴– ۲– ۳ حق مشارکت دموکراتیک

۴– ۲– ۴ حق بر غذای کافی

۴– ۲– ۵ برچسب گذاری محصولات تراریخته

۴– ۲– ۶ حق بر سلامت

۴– ۲– ۷ حق تامین امنیت غذایی

فصل پنجم: محصولات تراریخته از منظر نظام مسیولیت مدنی ۵– ۱ طرح بحث

۵– ۲ مسیولیت مدنی ناشی از محصولات تراریخته

۵– ۲– ۱ مفهوم ضرر در ارتباط با محصولات تراریخته

۵– ۲– ۲ مبانی مسیولیت خسارات ناشی از محصولات تراریخته

۵– ۲– ۲– ۱ نظریه تقصیر

۵– ۲– ۲– ۲ نظریه خطر

۵– ۲– ۲– ۲– ۱ نظام های داخلی

۵– ۲– ۲– ۲– ۲ نظام های مسیولیت فراملی

۵– ۲– ۳ قلمرو خسارات قابل جبران

۵– ۲– ۴ تعیین شخص مسیول

نتیجه گیری و پیشنهادها نتیجه

پیشنهاد

منابع

کلیدواژه ها

• محصولات تراریخته
• حقوق مالکیت فکری
• حقوق مصرف کننده
• محیط زیست