نظریه شماره 7/1400/1012 مورخ 1401/05/01 اداره کل حقوقی قوه قضائیه درباره قابلیت ارتکاب شروع به جرم با ترک فعل و معیار احراز عدم انصراف ارادی

شماره نظریه	۷/۱۴۰۰/۱۰۱۲
شماره پرونده	۱۴۰۰-۱۸۶/۱-۱۰۱۲ ک
تاریخ نظریه	۱۴۰۱/۰۵/۰۱
موضوع نظریه	قانون مجازات اسلامی
محور نظریه	شروع به جرم
	v; t; e;

چکیده نظریه شماره 7/1400/1012 مورخ 1401/05/01 اداره کل حقوقی قوه قضائیه درباره قابلیت ارتکاب شروع به جرم با ترک فعل و معیار احراز عدم انصراف ارادی: مطابق مواد 2، 122 و 295 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، رفتار مجرمانه انحصاری در وجود فعل ندارد و با توجه به اینکه جرائم با ترک فعل نیز به وقوع می پیوندند، مقدمه ی واجبِ وقوع این جرائم نیز، شروع به جرم با ترک فعل مجرمانه خواهد بود. تشخیص عامل خارج از اراده نیز امری موضوعی می باشد و در موارد تردید، نظیر شنیدن صدای آژیر پلیس به تشخیص قاضی می باشد ولی به عنوان معیار می توان گفت اگر مانع به طور مادی مؤثر و بازدارنده از جرم نباشد و قابلیت ارتکاب رفتار مجرمانه را از مرتکب سلب نکند مانند احساس گناه یا ترس از مجازات شدن، انصراف وی ارادی محسوب شده و شروع به جرمی رخ نداده است اما در فرضی که عامل خارجی، امکان ارتکاب رفتار مجرمانه را از مرتکب سلب کرده باشد نظیر دستگیری، انصراف غیر ارادی و شروع به جرم محقق می شود.

استعلام

۱- چنانچه نجات غریق تعمدا به وظیفه خود برای نجات غریق عمل نکند و پیش از این که غریق تلف شود، وی توسط فرد دیگری نجات یابد، آیا شروع به جرم موضوع ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ محقق شده است؟

۲- چنانچه رفتار مجرمانه ای که توسط مرتکب صورت گرفته و منتهی به نتیجه نشده است، در حد شروع به جرم باشد و اقدام صورت گرفته عنوان خاص جزایی در قانون داشته باشد، آیا متهم باید به عنوان شروع به جرم تعقیب شود و یا ارتکاب جرم تام صورت گرفته است؟ هرگاه مجازات شروع به جرم بیش از جرم واقع شده باشد، مجازات کدام یک از جرایم باید تعیین شود؛ شروع به جرم یا جرم خاص؟

۳- چنانچه در شروع به جرم، شخصی که در حال ارتکاب جرم است به واسطه این که مورد نصیحت واقع شده و یا برای مثال با شنیدن صدای آژیر خودروی مأموران، از ادامه رفتار مجرمانه منصرف شود، انصراف وی ارادی محسوب می شود یا غیر ارادی؟

۴- در مورد اقدام آتش نشانی که برای خاموش کردن آتش در یک مسجد تعمدا اقدام نکرده تا قرآن ها در آتش سوزی از بین بروند؛ اما آتش توسط فردی دیگر خاموش شود، آیا می توان اقدام متهم را شروع به توهین به مقدسات دانست؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

۱ و ۴- اولا، طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، رفتار مجرمانه اعم از فعل یا ترک فعل است و امکان ارتکاب جرایم تام با ترک فعل وجود دارد؛ با عنایت به این که تحقق جرم تامی که با ترک فعل انجام می شود، بدون شروع به اجرای آن متصور نیست؛ در نتیجه، شروع به اجرای جرم نیز با ترک فعل امکان پذیر است. ثانیا، در فرض سؤال، چنانچه نجات غریق توانایی نجات دادن فرد فرض سؤال را داشته باشد، با این حال به قصد قتل یا ایراد صدمه بدنی به وی برای نجات او اقدامی نکند و یا آتش نشان فرض سؤال با قصد توهین به مقدسات و به رغم توانایی، از خاموش کردن آتش خودداری کند، با احراز دیگر شرایط قانونی از جمله شرایط موضوع مواد ۱۲۲ و ۲۹۵ قانون یادشده مرتکب، تحت عنوان شروع به جرم قابل تعقیب و مجازات است.

۳- چنانچه شخصی که شروع به ارتکاب جرمی کرده است، به علت وجود عامل خارجی موفق به تکمیل عمل مجرمانه نشود، چنانچه عامل خارج از اراده مرتکب به نحوی باشد که مرتکب جرم اصولا قادر به اتمام عملیات اجرایی جرم نباشد (همانند دستگیری وی توسط پلیس)، موضوع به عنوان شروع به جرم قابل تعقیب است؛ اما اگر عامل خارج از اراده مرتکب، عامل مادی مؤثر و بازدارنده از جرم نباشد؛

(مانند نصیحت مرتکب توسط فرد ثالث، احساس ترحم، احساس گناه و یا ترس از مجازات به نحوی که مرتکب در این حالت همچنان می توانسته عمل مجرمانه را تکمیل کند؛ اما با اراده آزاد خود از ادامه عملیات مجرمانه منصرف شود)، موضوع، شروع به جرم نخواهد بود و چنین انصرافی، انصراف ارادی از ارتکاب جرم است. در فرضی که فرد به علت وجود عامل خارجی همانند شنیدن صدای آژیر خودروی پلیس یا دزدگیر منزل دچار ترس شده و از تکمیل عمل مجرمانه باز ماند، چنین مواردی، امور موضوعی است و قاضی رسیدگی کننده باید به صورت موردی بررسی کند که آیا عدم تکمیل عمل مجرمانه، معلول تأثیر عامل خارجی بوده است یا خیر.

ضمنا در خصوص سؤال ۲، متعاقبا اعلام نظر خواهد شد