نظریه ی مسیولیت محض در حقوق ایران و کامن لا با تاکید بر حقوق آمریکا

عنوان	نظریه ی مسیولیت محض در حقوق ایران و کامن لا با تاکید بر حقوق آمریکا
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	رضا توکلی نهاد
استاد راهنما	بیژن حاجی عزیزی
استاد مشاور	فیض‏الله جعفری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه بوعلی سینا

نظریه ی مسیولیت محض در حقوق ایران و کامن لا با تاکید بر حقوق آمریکا عنوان رساله ای است که توسط رضا توکلی نهاد، با راهنمایی بیژن حاجی عزیزی و با مشاوره فیض‏الله جعفری در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه بوعلی سینا دفاع گردید.

چکیده

نظریه ی مسیولیت محض مسیولیتی است صرف نظر از تقصیر؛ یعنی صرف نظر از این که رفتار خوانده همراه با وضعیت ذهنی خاصی بوده است یا خیر و نیز صرف نظر از این که در رفتاری که داشته استاندارد رفتاری مشخصی را نقض کرده یا خیر؛ به تعبیر دیگر برای محکومیت عامل زیان در مسیولیت مدنی محض علاوه بر این که خطای در فاعل ضرورت ندارد وجود خطای در فعل هم ضروری نیست. به همین علت مسیولیت عامل زیان نه با معاذیر قابل رفع است و نه با توجیهات. نظام های حقوقی در مواردی که یکی از طرفین رابطه ی زیانبار در وقوع حادثه مقصر بوده اند اختلاف چندانی ندارند. بحث اصلی جایی است که هیچ از عامل زیان و زیاندیده در بروز حادثه مقصر نبوده اند. در این صورت اختلاف شده که زیاندیده باید این خسارت را تحمل نماید یا عامل زیانی که رفتار ناشایستی نداشته است. برای حل این مسیله نباید به صورت یکجانبه تنها به حقوق یکی از طرفین توجه نمود؛ بلکه باید رابطه ی آنها را نسبت به همدیگر سنجید. در این مسیله باید توجه نمود که عدم تحمیل مسیولیت به عامل زیانی که تقصیری نداشته لکن خسارت به عمل او منتسب است به معنی تحمیل زیان به زیاندیده ای است که نه تقصیری داشته و نه خسارت به رفتار او منتسب است. بنابراین در مقایسه ی عامل زیان و زیاندیده عامل زیان برای تحمیل مسیولیت شایسته تر است. مبانی اقتصادی و اخلاقی اعمال مسیولیت محض را در چنین فرضی توجیه می کنند. براساس مبنای فقهی نیز هرچند معیار مسیولیت مدنی قابلیت انتساب است و قابلیت انتساب اعم است از مسیولیت محض؛ با وجود این در حالتی که هیچ یک از طرفین مقصر نیستند و عامل زیان مسبب حادثه محسوب می شود خسارت به عامل زیان قابل انتساب به نظر می رسد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ا بیان مسیله ب سوال های پژوهش ث فرضیههای پژوهش ج اهداف پژوهش ج روش انجام پژوهش ح ترتیب فصل ها ح فصل اول: مقدمات، تعاریف و مفاهیم ۱–۱– طرح بحث

۱–۲– جایگاه بحث

۱–۳– تعریف مسیولیت محض

۱–۴– حسن فاعلی، حسن فعلی و حسن در نتیجه

۱–۵– توجیهات و معاذیر

۱–۶– سیر تاریخی مسیولیت محض

۱–۷– قاعده ی اولیه ی مسیولیت

۱–۸– ارکان مسیولیت محض

۱–۹– خطر و مسیولیت محض

۱–۹–۱– معیار خطر در برابر انتفاع

۱–۹–۲– شرط غیرمتداول بودن فعالیت خطرناک

۱–۹–۳– متقابل بودن خطر

۱–۹–۳–۱– تقابل ریسک و مبنای معقول بودن

۱–۹–۳–۲– معیار تقابل خطر در مسیولیت مبتنی بر تقصیر

۱–۹–۳–۳– انتقاد از معیار تقابل ریسک

۱–۱۰– مسیولیت محض در حقوق کیفری

۱–۱۰–۱– شناسایی مسیولیت کیفری محض

۱–۱۰–۱–۱– الفاظ قانون

۱–۱۰–۱–۲– شدت مجازات

۱–۱۰–۱–۳– ارتباط با طیف گسترده ای از مردم

۱–۱۰–۱–۴– کنترل بر جرم و آسیب پذیری قربانیان

۱–۱۰–۲– اجزای رکن روانی مسیولیت کیفری محض

۱–۱۰–۳– مقایسه ی مسیولیت محض در حقوق کیفری و مسیولیت مدنی

فصل دوم: مبانی مسیولیت محض ۲–۱– طرح بحث

۲–۲– مبنای مسیولیت در حقوق ایران

۲–۳– مسیولیت محض در فقه

۲–۳–۱– معنای ضمان

۲–۳–۲– حکم تکلیفی و وضعی

۲–۳–۳– انتساب عرفی

۲–۳–۴– منابع ضمان قهری در فقه

۲–۳–۴–۱– قاعده ی لاضرر

۲–۳–۴–۲– قاعده ی اتلاف

۲–۳–۴–۳– قاعده ی تسبیب

۲–۳–۴–۴– قاعده ی علی الید

۲–۳–۴–۵– قاعده ی غرور

۲–۳–۴–۶– حدیث رفع قلم

۲–۴– اخلاق و مسیولیت محض

۲–۴–۱– مفهوم اخلاق

۲–۴–۲– فردگرایی در برابر جمع گرایی

۲–۴–۳– معیار فعل اخلاقی

۲–۴–۴– شرایط مسیولیت اخلاقی

۲–۴–۵– هدف اصلی مسیولیت مدنی: جبران یا مجازات

۲–۴–۶– نوعی بودن ضابطه ی تقصیر

۲–۴–۷– مبنای تقصیر: تحمیل زیان به زیاندیده بی تقصیر

۲–۵– تحلیل اقتصادی مسیولیت محض

۲–۵–۱– معیار تقصیر اقتصادی (قاعده ی هند)

۲–۵–۲– احتیاط یکطرفه و دوطرفه

۲–۵–۲–۱– عدم مسیولیت

۲–۵–۲–۲– مسیولیت محض بدون امکان استناد به تقصیر زیاندیده

۲–۵–۲–۳– تقصیر

۲–۵–۲–۴– اشکال مختلف مبنای تقصیر

۲–۵–۳– جبران کامل خسارت های جانی و بدنی

۲–۵–۴– سطح فعالیت

۲–۵–۵– تاثیر ابهام و اشتباه در تعیین مبنای مسیولیت

۲–۵–۶– هزینه های اداری و مبنای مسیولیت

۲–۶– بیمه و مسیولیت محض

۲–۶–۱– تاثیر بیمه بر مسیولیت محض

۲–۶–۱–۱– بیمه ی مسیولیت محض و توزیع زیان

۲–۶–۱–۲– بیمه ی مسیولیت محض و کاهش حوادث

۲–۶–۱–۳– بیمه ی مسیولیت محض و افزایش هزینه ها

۲–۶–۲– تاثیر مسیولیت محض بر بیمه

۲–۶–۳– تاثیر در دسترس نبودن بیمه بر مبنای مسیولیت

۲–۶–۴– تاثیر مبنای مسیولیت بر بیمه

فصل سوم: دلایل موافقان و مخالفان مسیولیت محض ۳–۱– طرح بحث

۳–۲– دلایل موافقان مسیولیت محض

۳–۲–۱– تخصیص بهینه ی منابع

۳–۲–۲– توزیع زیان و جبران خسارت

۳–۲–۳– بازدارندگی

۳–۳– دلایل مخالفان مسیولیت محض

۳–۳–۱– نگاه یکجانبه در حمایت از زیاندیده

۳–۳–۲– ایجاد ابهام در شناخت مسبب حادثه

۳–۳–۳– نادیده گرفتن حق فعالیت عامل زیان

۳–۳–۴– مسیولیت محض و کاهش مسیولیت عامل زیان

۳–۳–۵– عدم بیمه پذیری ریسک های ناشی از مسیولیت محض

فصل چهارم: دفاع ماهوی در مسیولیت محض ۴–۱– طرح بحث

۴–۲– دفاع های غیرموثر

۴–۲–۱– اضطرار، اکراه

۴–۲–۲– صغر، جنون

۴–۲–۳– جهل و اشتباه

۴–۳– دفاع های موثر

۴–۳–۱– دفاعیات سببی

۴–۳–۱–۱– اجبار

۴–۳–۱–۲– قوه ی قاهره

۴–۳–۱–۳– فعل خواهان

۴–۳–۱–۳–۱– مشارکت عرضی خواهان در وقوع زیان

۴–۳–۱–۳–۲– مشارکت طولی خواهان در وقوع زیان

۴–۳–۲– پذیرش خطر

۴–۳–۲–۱– امکان پذیرش مسیولیت محض

۴–۳–۲–۲– دفاع در برابر دفاعِ پذیرش خطر

فصل پنجم: اهم مصادیق مسیولیت محض ۵–۱– طرح بحث

۵–۲– مسیولیت کارفرما

۵–۲–۱– مسیولیت کارفرما در برابر ثالث زیاندیده

۵–۲–۲– مسیولیت کارفرما در برابر کارگر زیاندیده

۵–۳– مسیولیت فعالیت های به صورت غیرمتعارف خطرناک

۵–۳–۱– احتمال وقوع حادثه و شدت آن

۵–۳–۲– ناتوانی در پیشگیری از خطر با رعایت احتیاط معقول

۵–۳–۳– عدم کاربرد عمومی و رایج

۵–۳–۴– عدم تناسب فعالیت با محل

۵–۳–۵– سودمندی برای جامعه

۵–۴– مسیولیت تولیدکنندگان و عرضه کنندگان کالا

۵–۴–۱– مسیولیت تولیدکنندگان کالای معیوب در حقوق آمریکا

۵–۴–۱–۱– اصل نسبی بودن در دعوی تقصیر

۵–۴–۱–۲– تیوری تضمین

۵–۴–۱–۳– پذیرش مسیولیت محض

۵–۴–۲– مسیولیت تولیدکنندگان کالای معیوب در حقوق ایران

۵–۴–۳– مسیولیت محض فروشندگان کالاهای مستعمل

۵–۴–۳–۱– مفهوم و اهمیت کالای مستعمل

۵–۴–۳–۲– مسیولیت محض فروشندگان کالاهای مستعمل در حقوق ایران

۵–۴–۳–۳– تحولات مسیولیت محض کالاهای مستعمل در حقوق آمریکا

۵–۴–۳–۴– سنجش اهداف مسیولیت محض کالاها نسبت به کالای مستعمل

۵–۴–۳–۴–۱– تخصیص بهینه ی منابع

۵–۴–۳–۴–۲– توزیع زیان و جبران خسارت

۵–۴–۳–۴–۳– بازدارندگی

۵–۴–۳–۴–۴– اظهار ضمنی تولیدکننده و انتظارات مصرف کننده

۵–۵– مسیولیت مدنی محض در جنایات

۵–۵–۱– جنایات عمدی

۵–۵–۲– جنایات شبه عمدی

۵–۵–۳– جنایت خطای محض

نتایج و پیشنهادات

منابع

کلیدواژه ها

• مسیولیت محض
• تقصیر
• خطر